ترانس افغان، خطری بیخ گوش ایران

اقتصاد۲۴-پروژه راه‌آهن سه‌جانبه ازبکستان– افغانستان – پاکستان ۷۶۰ کیلومتر طول دارد و هزینه ساخت آن ۴.۸ میلیارد دلار برآورد شده است.

مطالعات ابتدایی نشان می‌دهد که ساخت این خط آهن پنج سال زمان می‌برد. یکی از چالش‌های اصلی احداث این خط آهن این بود که هر سه کشور ازبکستان، افغانستان و پاکستان کشور‌های فقیری هستند که توان تأمین مالی این پروژه را نداشتند. به همین دلیل این سه کشور تلاش کردند که از بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی، بانک اروپایی بازسازی و توسعه و... منابع مالی این پروژه را جذب کنند که در نهایت یک کنسرسیوم مالی برای ترانس‌افغان ایجاد شد. در فوریه سال ۲۰۲۱ دولت وقت افغانستان با پاکستان و ازبکستان قراردادی برای مطالعه و احداث این خط آهن امضا کرد، اما تحولات سیاسی بزرگی برای کابل در راه بود و این پروژه را به حاشیه راند.

حالا، اما رسانه‌های افغانستانی از جدیت طالبان و مذاکرات فشرده آن‌ها با پاکستان و ازبکستان برای راه اندازی ترانس افغان خبر می‌دهند.

نیاز طالبان به ترانس افغان

محمد جواد شاهجویی، قائم مقام اندیشکده حمل و نقل  می‌گوید که "بیشترین تلاش برای احداث کریدور ترانس افغان از سمت ازبکستان است که البته باید گفت این تکاپو طبیعی است. زیرا ازبکستان به عنوان رقیب برای همسایه خود قزاقستان عمل می‌کند و به جرات می‌توان گفت که قزاقستان در حوزه ترانزیت قدم‌های بزرگی برداشته است؛ به ویژه بعد از جنگ روسیه و اوکراین، قزاقستان به عنوان یک مهره ترانزیت در منطقه ظهور کرده است و در کریدور شرق به غرب نقش مهمی ایفا می‌کند.

گذشته از این ازبکستان همیشه تلاش داشته که از جبر جغرافیایی خود خارج شود و تجارت خود را با کشور‌های دیگر توسعه دهد.

به همین دلیل به نظر می‌رسد که ازبکستان عزم جدی برای فعال کردن این مسیر دارد.

جدای از این، بسیاری از کشور‌ها هستند که نسبت به این کریدور نگاه مثبت دارند؛ از جمله کشور‌های حاشیه خلیج فارس برای اینکه بتوانند سهم بیشتری از بازار به دست بیاورند و به کشور‌های CIS متصل شوند تلاش می‌کنند که در این کریدور سرمایه گذاری کنند. "

او تاکید می‌کند که طالبان هم برای خروج از انزوا و برگشت به صحنه تجارت جهانی به راه اندازی این کریدور نیاز دارد، اما سر راه احداث این کریدور چالش‌های بزرگی موجود است از جمله اینکه امنیت این کریدور مورد تردید جدی است یا مسیر صعب العبوری که برای راه اندازی کریدور ترانس افغان وجود دارد.

با این حال پیرمحمد ملازهی، کارشناس منطقه افغانستان و خاورمیانه اعتقاد دارد که امریکا مانع جدی عبور کریدور‌های ترانزیتی از ایران است و با توجه به تامین مالی ترانس افغان از سوی کشور‌های عربی امکان ساخت آن وجود دارد.

بیشتر بخوانید:طالبان به دنبال تجارت ۱۰ میلیارد دلاری با ایران

او به «اکونگار» می‌گوید که اگر ترانس افغان ساخته شود بندر چابهار به حاشیه می‌رود و بندر رقیب آن یعنی بندر گوادر فعال می‌شود و با توجه به سرمایه گذاری قابل توجه چین در بندر گوادر پاکستان به نظر می‌رسد که چین هم مخالفتی با ساخت این کریدور ندارد و از سوی دیگر این کریدور می‌تواند روسیه را به آب‌های گرم جنوب و هند وصل کند و از این نظر روسیه هم برای ساخت کریدور ترانس افغان صاحب منفعت است.

بندر چابهار معطل هند

در حالی که بندر چابهار سالهاست معطل هند مانده است، کشور‌های افغانستان، پاکستان و ازبکستان به تکاپو افتاده اند تا ظرفیت‌های بندر رقیب یعنی بندر گوادر پاکستان را فعال کنند و با ساخت کریدور ترانس افغان، بندر چابهار را به انزوا بکشند.

مذاکره با هندی‌ها برای توسعه بندر چابهار تاریخ طویل و عریضی دارد.

با امضای برجام، قرارداد چابهار موسوم به «موافقت‌نامه تاسیس دالان حمل‌ونقل و گذر بین‌المللی» بین دولت‌های ایران، افغانستان و هند به امضا رسید.

از لحاظ فنی، هند در این قرارداد متعهد به سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری برای تامین تجهیزات موردنیاز برای اپراتوری بندر شهید بهشتی و اعطای یک خط اعتباری ۱۵۰میلیون دلاری شد. علاوه بر این مقرر شده بود هند ۵.۱ میلیارد دلار جهت ساخت مجموعه‌ای متشکل از جاده و راه‌آهن در منطقه چابهار سرمایه‌گذاری کند، اما در تمام این سال‌ها و با وجود آنکه امریکا بندر چابهار را از تحریم معاف کرده است، هندی‌ها حاضر به نهایی کردن قرارداد خود و حضور در بندر چابهار نشدند. در عمل و آنچه که تاکنون هند در بندر چابهار سرمایه گذاری کرده است، فقط انتقال شش جرثقیل به مبلغ ۲۵ میلیون دلار است که در طول سال‌های اخیر این جرثقیل‌ها راکد و بدون استفاده باقی مانده اند.

هند می‌گوید که به دلیل تحریم بندر چابهار توجیه اقتصادی ندارد، اما برخی کارشناسان از جمله علی ضیایی، کارشناس حمل و نقل اعتقاد دیگری دارند. ضیایی در گفتگویی با شرق توضیح می‌دهد که هند با کشور‌های عربی وارد شراکت در کریدور‌های ترانزیتی شده است و بندر چابهار را تعمدا معطل نگه داشته است.

چین در بندر رقیب چابهار سرمایه گذاری کرد

گذشته از این، چین هم با وجود امضای سند ۲۵ ساله همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با ایران، تاکنون برای حضور در بندر چابهار ابراز تمایل نکرده و در مقابل سرمایه گذاری سنگینی در بندر گوادر پاکستان انجام داده است که به نوعی رقیب بندر چابهار ایران شناخته می‌شود.

در این شرایط پروژه ساخت راه‌آهن چابهار به زاهدان با تخصیص منابع صندوق توسعه ملی و با پیمانکاری قرارگاه خاتم الانبیاء و بدون هیچ شریک خارجی در جریان است.

هم زمان با این اتفاق تحرکات جدی برای راه اندازی کریدور ترانس افغان به جریان افتاده است. کریدوری که رقیب کریدور شمال به جنوب ایران به شمار می‌آید و می‌تواند بندر چابهار را به نفع بندر گوادر پاکستان به حاشیه براند.

طالبان از زمستان سال گذشته تاکنون به تحرک افتاده است تا کریدور ترانس‌افغان را با ازبکستان و پاکستان راه‌اندازی کند. مسیری که حالا کشور‌های عربی از جمله امارات و قطر داوطلب تأمین مالی و طراحی فنی آن شده اند

منبع: اکونگار