صندوق‌های بازنشستگی بر لبه پرتگاه

اقتصاد ۲۴- جمعیت سالمندان ایران تا ۱۵ سال آینده به ۱۰.۵ میلیون نفر می‌رسد؛ رقمی که زنگ خطر را برای صندوق‌های بحران‌زده بازنشستگی به صدا درخواهد آورد و البته فشار سنگین آن بر بودجه جاری برای دولت‌های آینده توانفرسا خواهد بود. اما این همه داستان نیست، زیرا با اضافه‌شدن بر تعداد جمعیت سالمند ایران، دغدغه نگهداری و تامین هزینه آن‌ها به چالش بزرگ برای خانواده‌های ایرانی تبدیل خواهد شد.

سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرده، جمعیت سالمندان جهان (بالای ۶۵ سال) در سال‌۲۰۵۰ به بیش از ۱.۵ میلیارد نفر برسد. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران می‌گوید: برآورد‌ها نشان می‌دهد جمعیت سالمند ایران از ۴ میلیون و ۸۷۲ هزار نفر در سال‌۱۳۹۵ با رشدی ۱۱۵ درصدی به ۱۰.۵ میلیون نفر در ۱۵ سال آینده خواهد رسید. هشدار جدی در ارتباط با پیر‌شدن جمعیت ایران این است که رشد جمعیت سالمندان نسبت به رشد جمعیت کل کشور ۳ درصد بیشتر خواهد بود. به گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت رفاه، متوسط رشد سالانه جمعیت سالمندان در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۱۵ حدود ۳.۹ درصد برآورد شده درحالی‌که رشد جمعیت ایران در بازه زمانی یادشده ۹ دهم درصد ارزیابی شده است.

این گزارش می‌افزاید: جمعیت سالمند ایران با ۳.۶ درصد رشد از ۵.۳ میلیون نفر در سال‌۹۸ به ۵.۵ میلیون نفر در سال‌۹۹ افزایش یافته و نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت ایران از ۶.۴ درصد در سال‌۹۸ به ۶.۵ درصد در سال‌۹۹ رسیده است. از کل جمعیت سالمند ایران در سال گذشته ۷۳ درصد معادل ۴ میلیون نفر ساکن شهر‌ها بوده‌اند و ۲۷ درصد دیگر معادل ۱.۴۸ میلیون نفر در روستا‌ها زندگی می‌کنند.

حذف سالمندان از جمعیت فعال

شاخص دیگر، کم‌شدن سالمندان ایران از جمعیت فعال اقتصادی است، آمار رسمی نشان می‌دهد از تعداد سالمندان در بازار کار کاسته شده و به جمعیت نیازمند به پوشش‌های حمایتی دولت افزوده شده است. وزارت کار می‌گوید: جمعیت فعال سالمندان با ۱۲ درصد کاهش در سال گذشته نسبت به سال قبل به ۵۳۹ هزار نفر رسیده و فقط ۲.۱ درصد از جمعیت فعال اقتصادی ایران به گروه افراد سالمند اختصاص دارد. به بیان روشن‌تر نرخ مشارکت سالمندان در سال گذشته ۹.۹ درصد و نرخ بیکاری آن‌ها یک درصد برآورد شده است. داده‌های جدید نشان می‌دهد ۵۵ درصد از جمعیت سالمندان ایران در سال گذشته بی‌سواد بوده‌اند. نرخ بیسوادی مردان سالمند ۳۹.۹ درصد و زنان سالمند ۶۸.۷ درصد در شهر‌ها و نرخ بیکاری سالمندان مرد در روستا‌ها ۴۵.۲ درصد و زنان بی‌سواد روستایی ۸۱.۱ درصد برآورد شده است.

جغرافیای سالمندی در خانواده‌ها

به گزارش همشهری، تعداد خانوار‌های دارای سالمند با ۱۰.۴ درصد در سال ۹۹ نسبت به سال قبل رشد کرده است. طبق آمار، ۴.۸ میلیون نفر از سالمندان ایرانی در خانواده‌ها زندگی می‌کنند و تعداد خانوار‌های دارای سرپرست سالمند با رشدی ۱۱.۴ درصدی به حدود ۴.۵ میلیون نفر رسیده است. این آمار‌ها نشان می‌دهد ۴.۵ میلیون سالمند وظیفه نان‌رسانی به خانواده‌های خود را بر‌عهده دارند که در آینده با پیر‌شدن آنها، خانواده‌هایشان بر اثر تورم بالا با مشکل معیشتی و سلامتی مواجه می‌شوند. در سال گذشته نسبت خانوار‌های دارای سالمند و سرپرست سالمند به کل خانوار‌های ایرانی به‌ترتیب ۲۴.۱ درصد و ۲۲.۲ درصد رسیده که بیشترین درصد از خانوار‌های دارای سالمند و سرپرست سالمند مربوط به دهک‌های اول فقیرترین و دهک دهم ثروتمندترین می‌شود.

هزینه سنگین سلامت سالمندان

یکی از نگرانی‌های جدی خانواده‌ها نحوه تامین هزینه‌های بهداشت و درمان سالمندان است. وزارت کار می‌گوید: متوسط هزینه سالانه بهداشت و درمان یک خانوار دارای سالمند ساکن شهر‌های ایران در سال‌۹۹ با کاهش ۱۰.۶ درصدی نسبت به سال قبل به ۵.۳ میلیون تومان رسیده درحالی‌که متوسط هزینه سالانه بهداشت و درمان یک خانوار بدون سالمند با رشدی ۱۷.۹ درصدی مواجه شده و به ۵.۲ میلیون تومان رسیده است. افزون بر این، میانگین هزینه سالانه یک خانوار دارای سرپرست سالمند با کاهشی ۱۲ درصدی در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن مواجه شده و از ۶.۱ میلیون تومان در سال‌۹۸ به ۵.۴ میلیون تومان در سال‌۹۹ رسیده است.

بیشتر بخوانید: نحوه بازنشستگی زنان شاغل در شرایط کرونایی اعلام شد

وضعیت هزینه نگهداری و بهداشت و درمان سالمندان در نقاط روستایی برخلاف نقاط شهری به واسطه کمبود امکانات بهداشتی و همچنین سفر آن‌ها به شهر‌ها رشد کرده است. وزارت کار تأیید کرده میانگین هزینه سالانه بهداشت و درمان یک خانوار روستایی دارای سالمند در سال گذشته ۱۹.۳ درصد رشد کرده و به ۳.۷ میلیون تومان رسیده و هزینه یک سال بهداشت و درمان یک خانوار روستایی ایران دارای سرپرست خانوار هم با جهشی ۲۲.۳ درصدی در سال گذشته به ۳.۷ میلیون تومان رسیده است. همچنین میانگین هزینه سالانه بهداشت و درمان یک خانوار روستایی بدون سالمند هم ۱۱ درصد رشد کرده و به ۳.۲ میلیون تومان در سال گذشته رسیده است. مقایسه هزینه بهداشت و درمان سالمندان در نقاط شهری و روستایی ایران نشان می‌دهد هزینه خانوار‌های دارای سالمند در نقاط شهری، در سال گذشته کاهش یافته، اما در مقابل در نقاط روستایی رشد داشته است. آمار‌های رسمی بیانگر این واقعیت است که میانگین هزینه بهداشت و درمان یک خانوار دارای سالمند ۱.۲ برابر میانگین هزینه بهداشت و درمان خانوار بدون سالمند است.

شکاف درآمد سالمندان ایران

گزارش وزارت کار می‌گوید: درآمد یک خانوار ایرانی دارای سالمند ساکن نقاط شهری در سال‌۹۹ نسبت به سال قبل آن ۳۶ درصد رشد کرده و به بیش از ۷.۲ میلیون تومان رسیده و در همین مدت متوسط درآمد سالانه یک خانوار بدون سرپرست ۳۸.۶ درصد افزایش یافته و میانگین درآمد یک خانوار دارای سرپرست سالمند تنها ۹ دهم برابر متوسط درآمد سالانه یک خانوار بدون سرپرست سالمند بوده است. بیشترین سهم از درآمد یک خانوار دارای سرپرست سالمند یا بدون سرپرست سالمند در نقاط شهری ایران طی سال گذشته مربوط به سایر درآمد‌ها ازجمله درآمد از محل اجاره‌بها و درآمد ناشی از مزد و حقوق بوده است.

این در شرایطی است که متوسط درآمد یک خانوار روستایی ایرانی دارای سرپرست سالمند طی سال گذشته رشدی ۴۰.۶ درصدی داشته و به ۳.۷ میلیون تومان رسیده و میانگین درآمد یک سال خانوار‌های بدون سرپرست سالمند هم با رشدی ۴۱.۴ درصدی به ۴ میلیون و ۴۷۰ هزار تومان رسیده است. به‌طور میانگین، درآمد یک خانوار دارای سرپرست خانوار روستایی ۷ دهم برابر میانگین درآمد سالانه یک خانوار روستایی بدون سرپرست بوده، اما میانگین درآمد یک سال خانوار دارای سرپرست سالمند از یک خانوار بدون سرپرست سالمند کمتر بوده است. به‌گزارش وزارت کار، سال گذشته برای خانوار دارای سرپرست سالمند بیشترین سهم از درآمد مربوط به سایر درآمد‌ها ازجمله درآمد‌های ناشی از مشاغل کشاورزی بوده درحالی‌که بیشترین سهم از درآمد یک خانوار روستایی بدون سرپرست سالمند ناشی از درآمد‌های مزدبگیری و حقوق‌بگیری بوده است.