‎خاک در چشم سیستان و بلوچستان

اقتصاد۲۴- توفان گردوغبار در دو روز گذشته در منطقۀ سیستان در استان سیستان و بلوچستان بیش از ۷۰۰ نفر را روانۀ بیمارستان کرده است. این آمار رسمی را دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان‌وبلوچستان اعلام کرده است. منابع محلی می‌گویند که در میان بستری‌شدگان کودکان و زنان و مردان پابه‌سن‌گذاشته هستند. دانشگاه علوم پزشکی این استان این موضوع را تأیید نمی‌کند و حاضر به انتشار جزئیات از آمار آسیب‌دیدگان توفان‌های گردوغبار در سیستان‌وبلوچستان نیست. در این شرایط، سازمان هواشناسی نیز اعلام کرده است توفان از امروز دوباره آغاز می‌شود.

«از آسمان نه، از زمین و آسمان و انگار هر روزنی غبار می‌آید.» این جمله‌های «فِیصل» است از اهالی سیستان. باد‌های ۱۲۰ روزۀ این روز‌ها برای سیستان و گاه در تمام پهنۀ استان سیستان‌وبلوچستان به دردسری مشکل‌زا بدل شده است. «تا عمق وجودمان خاک است. خانه‌ها هم پر از خاک است. زندگیمان غبار است. چه بگویم که ندانی؟» این هم جمله‌های فیصل است. کوتاه و بریده، در میان سرفه‌های مکرر ادا می‌کند. شنیدن و تشخیص واژه‌هایی از حجره‌ای غبارگرفته و دهانی که می‌خواهد سکوت بیمارستان را خدشه‌دار نکند سخت است. فیصل نگران وضعیت خانواده‌اش است: «بچه‌هایم و مادرم بستری شدند. فقط بچه‌های من نیستند. این چیز‌ها را اعلام نمی‌کنند، اما اینجا نوزادی داریم که نفسش بند آمد. سیاه و کبود آوردنش درمانگاه. این‌ها را بگو. بگو سیستان‌وبلوچستان این بچه‌ها هم هستند. این پیرزن‌ها و پیرمرد‌ها هم هستند. این آدم‌ها که زیر آفتاب عرق می‌ریزند هم هستند. این‌ها را بگو.»

۱۱۵ نفر همچنان بستری

آنچه فیصل می‌گوید را منابع دیگر «پیام ما» در این منطقه نیز تأیید می‌کنند. گرچه دانشگاه علوم پزشکی استان سیستان‌وبلوچستان آن را تأیید نمی‌کند و از هر اظهارنظری خودداری می‌کند. مدیرکل دفتر بحران استانداری سیستان‌وبلوچستان، اما به «پیام ما» می‌گوید که وقوع توفان گردوخاک و پراکنده شدن ریزگرد در سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز بود که از روز نخست تیر تاکنون ۷۶۴ نفر از مردم منطقه ‏را راهی بیمارستان و مراکز درمانی کرده است‎.
براساس اعلام «مجید محبی»، در مجموع تا روز گذشته ۶۴۹ نفر به‌صورت سرپایی از خدمات درمانی بهره‌مند و از بیمارستان مرخص شدند و ۱۱۵ نفر همچنان در بیمارستان‌ها و مراکز داستانی بستری هستند.
غبار، اما دست از سر استانی که بالاترین آمار مربوط به بیماری‌های آسم و تنفسی را داراست، بر نمی‌دارد. طبق اعلام سازمان هواشناسی کشور و براساس اطلاعیه‌ای که از سوی اداره‌کل هواشناسی استان صادر شده است، توفان گردوخاک، همراه با کاهش دید افقی و کاهش کیفیت هوا دیروز بهبود پیدا کرد، اما از روز چهارشنبه (امروز) وزش مجدد باد شدید همراه با گردوغبار که گاهی در قالب توفان خواهد بود، اتفاق خواهد افتاد.

۳ کانون فعال در سیستان

باد‌های موسمی که روزی نعمتی در سیستان‌وبلوچستان به حساب می‌آمد، با شدت گرفتن خشکسالی و به‌ویژه خشکی بستر هامون، در هر وزش شدید شبیه دشمنی خانگی رفتار می‌کنند. بنابر آنچه اداره‌کل منابع طبیعی این استان در فروردین گذشته اعلام کرده است، از مجموع ۴.۵ میلیون هکتار اراضی بیابانی در سیستان‌وبلوچستان دو میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار، از کانون‌های بحرانی استان است. کانون‌های بحرانی، بنابه تعریف همین سازمان، مناطقی هستند که حرکت شن‌های روان بسیار گسترده است و مناطق جنگلی و زیرساختی را همین مناطق تهدید می‌کنند. طبق آمار این اداره‌کل، از ۲۰ کانون معین در این دو میلیون و اندی هکتار، سه کانون کاملاً فعال هستند که ازقضا هر سه در منطقۀ سیستان قرار دارند و بر پیشانی این فهرست نام هامون وجود دارد. پهنه‌ای وسیع که مذاکره برای بازپس‌گیری حقابۀ آن، بی‌هیچ نتیجه‌ای همچنان ادامه دارد. فعالان محیط زیست و منابع‌طبیعی و کارشناسان این بخش، اما معتقدند که موضوع ریزگرد فقط هامون نیست، بلکه اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری و همچنین اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان در دهۀ نود، یعنی حتی زمانی که هامون آب داشت، نه فقط برنامه‌ای برای جلوگیری از فرسایش خاک نداشتند که با موافقت با اقدامات عمرانی در این مناطق، باعث شدت گرفتن مشکل ریزگرد‌ها شدند. طبق آنچه خود این نهاد‌ها اعلام می‌کنند حداکثر اقدام برای مقابله با گردوغبار در این استان، مالچ‌پاشی بدون مطالعه بوده است.

بررسی «پیام ما» که البته به تأیید اداره‌کل منابع‌طبیعی این استان نیز رسیده است، نکته‌ای را برجسته می‌کند؛ آخرین مطالعه در حوزۀ بیابان برای سیستان‌وبلوچستان مربوط به سال ۱۳۸۳ است، یعنی مبنای عمل امروز مطالعه ۲۰ سال قبل است.
وزش باد باعث می‌شود تا بیابان در دشت وسیعی انگار علیه سیستان بشورد. شبیه وقتی اقیانوس‌ها خشمگین از «ادیسه» شوریده بودند: مادری علیه فرزند ناخلف. با این تفاوت که فرزند ناخلف سیستان است، نه مردم بومی که طرح‌های غیراصولی، برنامه‌های بی‌ضابطه، چاه‌های عمیق و چاه‌نیمه‌ها، طمع آب در افغانستان و کسادی دیپلماسی آب ماست.