سونامی قیمت کاغذ در ۱۴۰۰

اقتصاد ۲۴- مهم‌ترین مشکل و دغدغه اصلی ناشران در سال ۱۴۰۰ گرانی افسارگسیخته کاغذ است. به شکلی که تقریبا این صنعت را از تکاپو و تولید انداخته است. بسیاری از ناشران، به سبب گرانی و نوسان قیمت کاغذ برای چاپ کتاب‌های جدید و حتی تجدید چاپ دست نگه داشته‌اند، چرا که چشم‌اندازی روشن و شفاف برای فروش کتاب‌هایی که منتشر می‌کنند ندارند. در گفتگو با تعدادی از ناشران شناخته‌شده و فعال، بحران کاغذ را در سال ۱۴۰۰ بررسی کرده‌ایم.

انفجار قیمت، نه گرانی!

نرخ کاغذ در سال جدید افزایش قیمت نداشت، بلکه شاهد انفجار قیمت بودیم و این اتفاق تمام ناشران را شوکه کرده است. هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این خصوص به همشهری می‌گوید: «دلیل افزایش قیمت‌ها در حوزه نشر و کتاب یک مقدار پیچیده است. سال ۹۹ اتخاذ تدابیر درست و اختصاص سهمیه کاغذ توسط دولت باعث شد قیمت کاغذ تغییر چندانی نکند و آنچنان گران نشود و به مقدار لازم هم در دسترس باشد، طوری که ناشران بسیار کم و به‌ندرت به بازار آزاد مراجعه می‌کردند. به نوعی کاغذ دولتی پاسخگوی ۹۰ تا ۱۰۰ درصد نیاز ناشران بود. آن زمان قیمت کاغذ حتی در بازار آزاد هم پایین بود، اما با شروع سال جدید شاهد افزایش بسیار شدید قیمت کاغذ بوده‌ایم، گفته می‌شود یکی از تاجران وارد‌کننده کاغذ با استفاده از ارز دولتی کاغذ را خریداری و وارد کشور کرده است، اما تحویل سیستم توزیع نمی‌دهد. در واقع مشخص نیست تکلیف این کاغذ‌ها چه می‌شود و دلیل این را که چرا با چنین افرادی برخورد نمی‌شود نمی‌دانم؟ همه ما ناشران از مسئولان ذیربط خواهشمندیم که در این حوزه ورود و این ماجرا را دنبال کنند تا متوجه شویم ماجرای این کاغذ‌ها که ۱۸‌ماه طول کشیده است، به کجا خواهد کشید. اگر این کاغذ‌ها تحویل داده شود، حدودا تا ۳ یا ۴‌ماه دیگر کاغذ خواهیم داشت و دولت تا آن موقع ارز مورد نظر را تهیه و اقدام به واردات کاغذ می‌کند و تا حدودی شاهد کاهش قیمت‌ها خواهیم بود».

بیشتر بخوانید: چرا کاغذ گران شد؟

چاپ کتاب مقرون به‌صرفه نیست

برخی ناشران معتقدند قیمت کاغذ به‌عنوان یک کالای استراتژیک از یک سو و رکود اقتصادی ناشی از کرونا در جامعه از سوی دیگر سبب‌شده تا در ماه‌های اخیر کتاب چندانی منتشر نشود و بسیاری از کتاب‌ها فعلا در نوبت چاپ باقی بمانند. در واقع مشکلات عمده‌ای پیش روی حوزه نشر و تولید کتاب وجود دارد. ناشران با ضرر و زیان‌های فراوانی روبه‌رو شده‌اند و سرمایه آن‌ها هنوز برنگشته تا بتوانند برای انتشار کتاب‌های جدید سرمایه‌گذاری کنند. به‌عبارت دیگر چرخه تولید و نشر در اوضاع بدی قرار دارد. علیرضا رئیس دانا، مدیر انتشارات نگاه در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در این اوضاع، کاغذ دولتی وجود ندارد و در بازار آزاد هم قیمت هر بند کاغذ تا ۷۰۰ هزار تومان رسیده است. قیمتی که بسیار بالاست و چاپ کتاب با آن اصلا به صرفه نیست و ناشران با مشکلات جدی در این حوزه روبه‌رو هستند». گرانی کاغذ فقط محدود به ایران نیست و باید گفت که قیمت جهانی آن افزایش یافته است و اگر دولت حمایت نکند، ناشران باید کسب‌وکارشان را تعطیل کنند. مدیر انتشارات نگاه با بیان این جمله ادامه می‌دهد: «در ایران سرانه مطالعه پایین است و با این گرانی کاغذ که بعد از تعطیلات نوروز امسال شاهد آن هستیم، چاپ کتاب مقرون به صرفه نیست. در این وضعیت نه‌تن‌ها ناشران متضرر می‌شوند، بلکه تمامی مشاغل مرتبط با حوزه انتشارات مانند صحافی‌ها، چاپخانه‌ها، مولفان و ... هم تحت‌تأثیر شرایط ضرر خواهند کرد؛ بنابراین نیاز است تا دولت به فعالان این حوزه کمک کند. البته باتوجه به اینکه دولت فعلی در انتهای کار خود قراردارد، بعید می‌دانم گره‌گشای این مشکل شود. دولت جدید هم مشخص نیست که چه رویکردی داشته باشد، اما امیدوارم مانند دولت‌های پیشین نگاهی مثبت به حوزه نشر و کتاب داشته باشد.»

آینده کتاب به کجا خواهد رسید؟

با اوج‌گرفتن قیمت کاغذ و نگرانی‌های ناشی از این گرانی‌ها، ناشران منتظر فروکش کردن این بحران هستند تا در شرایطی بهتر و با ثبات‌تری، فعالیت‌های خود را ازسر بگیرند.

بهرنگ کیائیان، مدیر نشر چشمه با بیان این مطلب به همشهری می‌گوید: «با وجود حجم بالای مشکلات پیش روی ناشران، جز عشق و دلدادگی به حوزه نشر و کتاب نباید دلیل دیگری را برای ادامه فعالیت در این حوزه جست‌وجو کرد. چون در سال جدید نه‌تن‌ها قیمت کاغذ به شکل چشمگیری افزایش داشته است، بلکه تمام ملزومات و مواداولیه مانند زینک، مقوا و ... هم جهش قیمت داشته‌اند. از سوی دیگر حقوق‌ها هم افزایش پیدا کرده است و ناشرانی که کارمندان زیادی دارند باید علاوه بر سایر خرج و مخارجی که دارند، در این بخش نیز بیشتر هزینه کنند. جز قیمت کاغذ، سایر اقلام دیگر نیز در قیمت پشت جلد کتاب تأثیرگذار هستند و باعث گرانی قابل توجه این کالای فرهنگی می‌شوند. با این اوضاع، این را که آینده کتاب به کجا خواهد رسید هیچ‌کس نمی‌داند!».
کیائیان می‌گوید وضعیت به‌گونه‌ای است که انگار دولت حوزه فرهنگ را فراموش کرده است. در میان همه این چالش‌ها و دغدغه‌هایی که اهالی فرهنگ با آن روبه‌رو هستند، یکی دیگر از شواهد امر، دغدغه تامین کاغذ دولتی است؛ «به‌دنبال گرانی کاغذ در هفته‌های اخیر بخش عمده کار نشر تعطیل شده است و با نبود کاغذ با ارز دولتی و خالی شدن انبار‌ها از کاغذ، شاهد قیمت‌های سر به فلک کشیده کاغذ هستیم. اینطور که پیش می‌رود دیگر کتابی چاپ نمی‌شود که کتاب‌فروشی‌ها آن را بفروشند.»
به‌گفته کیائیان در این زمینه باید تصمیم عاجلی گرفته شود تا هرچه سریع‌تر این مشکل حل شود؛ «واردکنندگان هم مقداری کاغذ وارد کرده‌اند که متأسفانه به‌دلیل مشکلاتی که برایشان ایجاد شده، به تعاونی تحویل نداده‌اند. از سوی دیگر ارز سال ۹۹ هنوز تخصیص داده نشده است و اگر همین روند پیش برود شاهد رکود عظیمی در صنعت نشر خواهیم بود.»