تلاش تهران و گره کور عراق و بن بست صدر

اقتصاد۲۴- با آغاز به کار محمدکاظم آل صادق، سفیر جدید ایران در عراق خبر‌ها حکایت از دور تازه تحرکات دیپلماتیک تهران با هدف تسریع در روند تعیین رئیس جمهور، نخست وزیر و تشکیل کابینه در این کشور دارد. علیرغم این تلاش‌ها باید ذیل واقعیت‌های جاری در عراق عنوان داشت که نمی‌توان به اثربخش بودن و موفقیت وساطت جمهوری اسلامی برای برون رفت از بن بست ۲۲۴ روزه سیاسی بعد از انتخابات زودهنگام پارلمانی امید داشت.

با وجود برگزاری پرحاشیه نخستین جلسه پارلمان جدید با دستور کار تعیین رئیس مجلس که به انتخاب مجدد محمد الحلبوسی هم پیمان مقتدی صدر ختم شد، کماکان فضای دوقطبی بین صدری‌ها و چارچوب هماهنگی به عنوان بزرگ‌ترین مانع تشکل دولت و کابینه آتی عراق عمل می‌کند. در این بین اختلافات و گسل درون کُردی بین دو حزب سنتی اقلیم (اتحادیه میهنی کردستان عراق و حزب دموکرات کردستان عراق) نیز به کاتالیزور دیگری در انسداد سیاسی عراق برای تعیین کلیددار کاخ السلام بغداد بدل شده است. در عین حال اختلاف درون شیعی هم برای تعیین نخست وزیر و کابینه آتی به اوج خود رسیده است؛ لذا تا زمانی که یکی از دو طرف به قدرت دست پیدا نکند عملا خروج از بن بست فعلی غیرممکن به نظر می‌رسد.

اگر چه شاید در نگاه اول سناریوی تقسیم قدرت یک سناریوی مطلوب از منظر چارچوب هماهنگی، آن هم در شرایط فعلی باشد، ولی در تحلیلی عمیق‌تر آنگونه که پیداست مقتدی صدر به کمتر از تصاحب کل قدرت و زعامت کامل بر امور عراق قناعت نمی‌کند. از این رو عملا بازیگری و صحنه گردانی مقتدی صدر هر گونه تلاشی برای ثبات سیاسی در عراق و تشکیل دولت را ناکام می‌گذارد. کما اینکه در این مدت تحرکات تهران راه به جایی نبرده است. چرا که از دید رهبر جریان صدر، تهران حامی مهمترین رقیب سیاسی وی (چارچوب هماهنگی) است؛ لذا تا به اکنون نه کوشش‌های ایرج مسجدی، سفیر سابق ایران و نه حتی سفر‌های مکرر اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه به عراق و درخواست برای دیدار با مقتدی صدر هم نتیجه بخش بوده است.

عدم پذیرش صدر برای دیدار با قاآنی علیرغم درخواست‌های مکرر فرمانده نیروی قدس سپاه حکایت از آن دارد که رهبر جریان صدر در تضاد کامل با نگرش تهران است، به ویژه که در سایه تلاش برای انجام دیدار، سعی بر آن بود که در رایزنی فرمانده نیروی قدس سپاه با رهبر جریان صدر، برنامه‌ای با هدف یکسان‌سازی مواضع فراکسیون‌های سیاسی شیعی در دستور کار قرار گیرد تا فراکسیون صدر با چارچوب هماهنگی در داخل پارلمان یک فراکسیون را تشکیل دهند. این در حالی است که مقتدی صدر فعلا در این برهه و مرحله حساس برای قبضه کامل قدرت و کنار گذاشتن جریان رقیب (چارچوب هماهنگی)، بنایی برای گفتگو مذاکره با تهران ندارد.

ذکر این نکته ضروری است که بی شک مقتدی صدر از آن درجه هوش برخودار است که تهران را در بلندمدت از خود دور نکند، با اینحال رهبر جریان صدر در دوره گذار فعلی تا زمان تشکیل دولت و کابینه جدید، اولویت و تمرکزش را روی ناکام گذاشتن چارچوب هماهنگی قرار داده است. با این تفاسیر در این برهه وجود درجه‌ای از گسل سیاسی میان صدر با تهران اجتناب ناپذیر جلوه می‌کند.

از این منظر به موازات قبضه کامل قدرت توسط صدری‌ها که احتمالش چندان دور از ذهن نیست، بی شک مقتدی صدر به دنبال پر کردن گسل حال حاضر با ایران خواهد بود تا هزینه‌ها اختلاف با تهران برای او به کمترین میزان برسد. چون صدر سیاست مداری است که برای تداوم خود در صحنه سیاسی عراق و نیز بدل شدن به چهره‌ای تمام کننده به برقرار روابط با همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از ایران و عربستان گرفته تا ایالات متحده و ... نیازمند است؛ بنابراین توازن بخشی جزو اولویت‌های صدر خواهد بود.

بیشتر بخوانید: اردوغان و سدسازی‌های ترکیه، عامل اصلی کم آبی و دشمن محیط زیست ایران

اما در آن سوی داستان نیز مقتدی صدر در کنار به بن بست کشاندن تلاش‌های تهران در خصوص حمایت از چارچوب هماهنگی، برنامه جدی برای انشقاق و فروپاشی درونی جریان رقیب را در سر دارد. توییت یکشنبه گذشته مقتدی صدر و طرح پلن B با عنوان «اوپوزیسیون ملی» موید آن است که سناریوی قبضه قدرت از سوی وی تغییرات معناداری پیدا کرده است.

۵۲ روز پیش رهبر جریان صدر طی توییتی عنوان داشت همه احزاب و جریان‌های عراقی با همه نیرو‌های سیاسی بدون استثنا برای تشکیل دولت اکثریت ملی به جز جریان متبوعش (صدر) مذاکره کنند، اما ناگفته پیدا بود که اساسا ذات تمامیت خواه مقتدی صدر اجازه ایجاد چنین روندی را به چارچوب هماهنگی برای تشکل دولت نمی‌دهد تا ضمن به شکست کشاندن هر پروسه‌ای برای تشکیل دولت در این مهلت، خود را سنگ بنای سیاسی عراق نشان دهد که بدون حضور او و جریانش هیچ اتفاق ملموسی برای این کشور روی نخواهد داد. حال با عبور از پروژه فرجه زمانی نوبت به اجرای مرحله دیگری از بازی سیاسی صدر رسیده است.

بعد از اولتیماتوم ۴۰ روزه صدر به جریان چارچوب هماهنگی برای تشکیل دولت ذیل توییت ۳۱ مارس/ ۱۱ فرودین و بدون نتیجه ماندن تلاش‌ها اکنون با گذشت ۱۲ روز از آن فرصت، شرایط برای تشدید فشار سیاسی با کلیدواژه اپوزیسیون ملی رقم خورده است. چون از قبل تقریبا برای همه مسجل بود که در آن ۶ هفته فرصت مقتدی صدر هیچ اتفاقی برای خروج از بن بست سیاسی عراق روی نخواهد داد و حتی اگر اجماعی برای تشکیل دولت هم شکل می‌گرفت صدری‌ها آن را به شکست می‌کشاندند.

حال با توجه به شرایط کنونی اکنون صدر بیش از همه به خوبی دریافته است که با وجود داشتن بیشترین کرسی به تنهایی نمی‌تواند اقدامی در جهت تعیین رئیس جمهور، نخست وزیر و کابینه آتی داشته باشد کما اینکه جریان رقیب با محوریت چارچوب هماهنگی هم با شرایط مشابهی دست و پنجه نرم می‌کند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد رهبر جریان صدر، نه خود می‌تواند به تنهایی با حذف رقبا قبضه قدرت را عملیاتی کند و نه از آن طرف اجازه مانور سیاسی به جریان اپوزیسیون را می‌دهد. پس سناریوی محتمل آن است که صدر به دنبال فرسایشی کردن بن بست سیاسی کنونی در عراق است تا بتواند از اهرم برتری نسبی پارلمانی نهایت استفاده را ببرد.

پیرو آن چه گفته شد اگر موضع هپیمانان فعلی صدر در ائتلاف نجات میهن (دموکرات کردستان عراق و ائتلاف السیاده) تغییر نکند و طرح اکثریت کنار گذاشته نشود، اوضاع سیاسی عراق کنونی وارد خطرناک‌ترین مراحل خود خواهد شد تا جایی که عدم تشکیل ائتلاف سیاسی بزرگ تر، حصول تغییراتی در موضع حزب دمکرات و ائتلاف حاکمیت و نیز عدم تحقق اکثریت ملی موجب خواهد شد که عراق به نقطه بازگشت ناپذیر برسد.

بیشتر بخوانید: حواشی سفر هیات ۴۳ نفره مسئولین به سوئیس

بی شک به دلیل سنگینی چنین فضایی و نرسیدن این کشور به بحران تمام عیار جمهوری اسلامی ایران با درک اهمیت موضوع و با هدف مدیریت رقابت‌ها بار دیگر شانس خود را برای میانجیگری سیاسی آغاز کرده است تا بتواند مهمترین همسایه غربی خود را از باتلاق بن بست سیاسی برهاند. هر چند به عقید نگارنده که در ابتدای نوشته هم ذکر شد احتمال موفقیت در این زمینه بسیار اندک است، اما این مهم دلیلی برای کنار گذاشتن تلاش‌های تهران نخواهد بود. حال باید منتظر ماند و دید که روز‌های آتی، عراق با وساطت تهران آبستن چه تحولاتی خواهد بود؟

منبع: شرق