پاکسازی قومی الهام علی‌اف در قره‌باغ کوهستانی

اقتصاد۲۴- روز چهارشنبه، دادگاه لاهه طی حکمی رای به رفع انسداد کریدور لاچین داد. این گذرگاه که تنها معبر اتصال قره‌باغ کوهستانی با جهان خارج است، بیش از دو ماه است که توسط آذربایجان مسدود شده است.
سیمون ماقاکیان، تحلیل‌گر مسائل منطقه قفقاز با انتشار یادداشتی در نشریه تایم نشان داده که چگونه دولت علی‌اف با اسلحه‌سازی از ارزش‌های محیط‌زیستی در حال یک پاک‌سازی قومی در این منطقه است.

پرتره یک اعتراض به اصطلاح زیست‌محیطی

در میانه انسداد تنها بزرگراهی که ۱۲۰۰۰۰ نفر از مردم قره‌باغ کوهستانی را به جهان خارج متصل می‌کند، یک زن کت خز پوش در حالی که کبوتری در یک دست و مگافونی در دست دیگر داشت، فریاد می‌زد که منطقه محاصره شده «متعلق به آذربایجان است». اما زمانی که کبوتر رها شد، به جای پرواز، مرده به زمین افتاد. این معنای یک اعتراض مثلا زیست‌محیطی در خاک آذربایجان بود.

از ۱۲ دسامبر، وابستگان به حکومت باکو، تحت پوشش فعالان معترض به اثرات زیست محیطی عملیات استخراج یک معدن سنگ، منطقه ارمنی‌نشین قره باغ کوهستانی را محاصره کرده‌اند. جنگی که آذربایجان در سرما به راه انداخته و منطقه را در آستانه قحطی قرار داده است.

خریدن زمان

از آن زمان، عملیات استخراج معدن، همراه با بخش عمده‌ای از اقتصاد قره باغ کوهستانی متوقف شده، اما محاصره غیرقانونی منطقه که آتش‌بس ۲۰۲۰ را نقض می‌کند، متوقف نشده است. در ۲۲ فوریه دادگاه بین المللی دادگستری به آذربایجان دستور داد به محاصره پایان دهد. اما آذربایجان بدون مکانیزم اجرایی فوری ممکن است سعی کند باز هم زمان بخرد.

غذا و سوخت در قره باغ کوهستانی به قدری کم است که مقامات محلی اکنون کوپن‌ها را به نسبت مواد غذایی ضروری توزیع می‌کنند. فقط به وسایل نقلیه متعلق به نیرو‌های حافظ صلح روسیه و صلیب سرخ اجازه عبور داده شده که مقادیر کمی از تدارکات حیاتی را برای آسیب پذیرترین افراد به ارمغان می‌آورد. اما، به گفته عفو بین‌الملل، این کافی نیست. در ۹ فوریه، سازمان دیده بان حقوق بشر گزارش داد که «دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی به مهم‌ترین مسئله در این منطقه محاصره شده تبدیل شده است».

پاک‌سازی قومی با پاک‌سازی محیط‌زیست

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور موروثی آذربایجان –که دستورکار ۲۰ ساله‌اش برای بقا در قدرت شامل پرورش نفرت ضد ارمنی و سلاح سازی از ضربه روحی آذربایجانی‌ها بابت شکست در اولین جنگ قره‌باغ در دهه ۱۹۹۰ بوده–هدف نهایی این محاصره را پنهان نمی‌کند؛ ارمنی‌های قره‌باغ کوهستانی آزادند که آن‌جا را ترک کنند: «راه [به سوی ارمنستان]باز است» و پاک‌سازی قومی را به عنوان راه‌حل نهایی پیشنهاد می‌کند.

این اولین بار نیست که رژیم او پاکسازی قومی را با محیط‌زیست در می‌آمیزد: آذربایجان پیروزی جنگ ۲۰۲۰ علیه ارامنه را با مهر یک فعال محیط‌زیستی که قره باغ کوهستانی را پاک می‌کند، جشن گرفت.

آرماگدون زیست‌محیطی

در دیوان لاهه در ۳۰ ژانویه وکلای آذربایجان استدلال کردند که هیچ محاصره‌ای وجود ندارد و معترضان در تظاهرات زیست محیطی مدنی شرکت دارند. نکته آن‌که آذربایجان نفت‌خیز - یکی از سرکوب‌گرترین رژیم‌ها به گفته خانه آزادی، و ماوای «ویران‌شده‌ترین منطقه از نظر زیست‌محیطی در جهان»، از جمله با شهری به نام «آرماگدون زیست‌محیطی» معروف است- اعتراضات عمومی را تحمل نمی‌کند.
تاسف‌برانگیزتر این‌که آذربایجان برای تطهیر علمی این محاصره، همانطور که یکی از دانشگاهیان برجسته در ماه گذشته افشا شد، به دنبال اساتیدی در خارج از کشور بود تا به «اعتراضات زیست محیطی» جاری در رسانه‌ها مهر تایید بزنند.

مخاطرات سلاح‌سازی از محیط‌زیست‌گرایی

این سلاح‌سازی از محیط‌زیست‌گرایی، سابقه خطرناکی را برای دیگر دیکتاتوری‌ها در مصادره اهداف حیاتی به نفع خود ایجاد می‌کند.
محققان چنین حسن نیت بدی را به عنوان «قدرت حاد» می‌شناسند، اصطلاحی که در سال ۲۰۱۷ توسط بنیاد ملی دموکراسی برای توصیف تلاش‌های دولت‌های مستبد برای تأثیرگذاری بر توجیه جهانیان نسبت به اعمالشان از طریق دستکاری و حواس‌پرتی پیشنهاد شد. در حالی که این اصطلاح جدید است، اما پدیده جدیدی نیست. بهره‌برداری از نهاد‌های شکننده دموکراتیک و استفاده از اهداف مردمی یک رویه مستبدانه مستمر است. در حوزه محیط زیست، آذربایجان یک علت دم‌دستی و مورد توجه جهانی پیدا کرده است. از زمان شکست اولیه در جنگ قره باغ کوهستانی در دهه ۱۹۹۰، مدت‌هاست که اذربایجان ادعای «زیست‌بوم‌کشی» در مناطق تحت کنترل ارامنه تا جنگ دوم در سال ۲۰۲۰ داشته است.

بیشتر بخوانید: پنج محور قابل تامل در ماجرای زدن انگ تروریسم از سوی علی‌اف به ایران

با این همه، نه انتقاد خصوصی و نه عمومی آذربایجان را از تسلیح‌سازی از جنبش‌های زیست‌محیطی بازنداشته است. حتی اکنون که نهاد‌های بین المللی و دولت‌های غربی این محاصره را محکوم می‌کنند، آذربایجان سیگنال‌های تحریک‌آمیزش را دو چندان می‌کند. این کشور اخیراً یک اقدام حقوقی زیست‌محیطی «تاریخی» علیه ارمنستان بر اساس کنوانسیون برن در مورد از بین بردن جنگل‌ها و سایر تخلفات در مناطق تحت کنترل ارامنه تا سال ۲۰۲۰ انجام داده است.
این اعلامیه به صراحت محاصره را توجیه می‌کند و ادعا می‌کند که «این اعتراضات توسط دولت آذربایجان سازماندهی نشده است». در توضیح این اقدام، یک سازمان دیده‌بان جنگل‌ها خاطرنشان کرد که ماهواره‌ها داستان متفاوتی را بیان می‌کنند: «بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰، منطقه بیش از آن‌که درخت از دست داده باشد، پوشش درختی پیدا کرده است».

جنگل‌زداییِ جاده پیروزی

از دست رفتن اخیر جنگل‌ها با فعالیت‌های آذربایجان، مانند استفاده از فسفر سفید علیه نیرو‌های ارمنی در سال ۲۰۲۰، همراه با ساخت و ساز «جاده پیروزی»، مرتبط است. این بزرگراه ۶۳ مایلی مسیر حمله نظامی برای تصرف یک شهر کلیدی توسط آذربایجان در اواخر سال ۲۰۲۰ را دنبال می‌کند که طی آن تمام جنوب قره باغ کوهستانی به طور قومی از ارامنه پاکسازی شد. همانطور که در گزارش ارزیابی زیست‌محیطی سازمان ملل اشاره شده، این ساخت‌و‌ساز «تاثیر قابل توجهی بر پوشش جنگلی دارد.». ماهواره‌ها نشان می‌دهند که بخش‌هایی از فضای سبز برای همیشه از بین رفته است؛ و همانطور که گزارش‌های ماهواره‌ای دیده‌بان میراث قفقاز نشان می‌دهد، علی‌رغم دستور موقت دادگاه لاهه، در دسامبر ۲۰۲۱، «جاده پیروزی» و یک بزرگراه دیگر اغلب با تخریب روستا‌ها و مکان‌های مقدس ارامنه همراه است. از همه جالب‌تر، جنگل‌زدایی مداوم ناشی از محاصره نیز وجود دارد: در قره‌باغ کوهستانی، که تامین گاز، برق و سوخت وارداتی آن در محاصره آذربایجان است، برای زنده ماندن در زمستان از هیزم استفاده می‌کنند.

«شریک قابل اعتماد»؛ هیچ‌کس جلودار ما نیست!

قبل از تصمیم ۲۲ فوریه دادگاه لاهه، علی‌اف به خود می‌بالید که هیچ چیز مانع تلاش‌های او در کریدور لاچین نمی‌شود و او دلایلی برای این باور داشت. اتحادیه اروپا بار‌ها از او به عنوان یک «شریک قابل اعتماد» در جایگزینی گاز روسیه یاد می‌کند و ایالات متحده همچنان به چشم پوشی از تحریم‌های خود برای توقف تجاوز آذربایجان به ارامنه ادامه داده است. پس هیچ کس نمی‌تواند بر ما تأثیر بگذارد. ممکن است چند تماس تلفنی و برخی اظهارات وجود داشته باشد، اما ما نیازی به توجه نداریم. او می‌گوید: ما این تماس‌های تلفنی را صرفاً از روی ادب سیاسی پاسخ می‌دهیم، اما این موضع ما را تغییر نمی‌دهد.

بیشتر بخوانید: چرا الهام علی‌اف از موج سواری علیه ایران دست بر نمی‌دارد؟

این اظهارات عمدتاً ایالات متحده و فرانسه را هدف قرار می‌دهد. در جریان جلسه استماع شورای امنیت سازمان ملل در ماه دسامبر و در بیانیه‌های بعدی، هر دو کشور از آذربایجان خواستند به محاصره پایان دهد. روسیه هم که سومین میانجی در مناقشه ارمنستان و آذربایجان همراه با ایالات متحده و فرانسه است، تا حد زیادی در مورد این وضعیت سکوت کرده است.

قدرت حاد؛ هیچ حد و مرزی وجود ندارد

در مورد یک متجاوز نفتی سرکوبگر که در سال ۲۰۲۳ تسلیح‌سازی محیط‌زیست را در پیش گرفته، چیزی بدبینانه وجود دارد. نه تنها بحران وجودی را که ما به‌عنوان یک گونه با آن مواجه هستیم، به سخره می‌گیرد، بلکه باعث تخریب بیشتر جامعه مدنی آذربایجان می‌شود. علی‌اف با تضعیف اعتبار چیزی که احتمالاً مهم‌ترین مسئله کنونی در جهان است، الگویی برای دیگر دیکتاتور‌ها برای پیگیری «قدرت حاد» است. او این پیام را می‌فرستد که اگر برای در قدرت ماندن رهبران، هیچ حد و مرز مقدسی وجود ندارد و هر دروغی مجاز است.

هنگامی که فعالان دست‌آموز علی‌اف کبوتر‌ها را به منطقه محاصره منتقل کردند، این شیرین کاری مطابق با سنت جدیدی در آذربایجان بود که پرندگان را به عنوان نماد‌های پیروزی در جنگ تصور می‌کرد. اما در عوض، کبوتر خفه شده نماد روش محاصره بود: مردم تحت محاصره قره باغ کوهستانی را خفه کنید تا زمانی که چاره‌ای جز فرار نداشته باشند - یک استراتژی پاکسازی قومی خفه کردن و رها کردن، با توسل به لباس محیط زیست.