اقتصاد۲۴- دیدار «ویتالی ساویف»، معاون نخستوزیر فدراسیون روسیه با «علی لاریجانی» در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران، در چارچوب تفاهمهای راهبردی رؤسای جمهور دو کشور و با هدف عبور از مرحله توافقات سیاسی به فاز اجرایی همکاریها انجام شد. محور اصلی این گفتوگو، کریدور شمال - جنوب به عنوان یکی از مؤلفههای کلیدی ژئوپلیتیک و اتصال منطقهای بود؛ مسیری که میتواند جایگاه ایران و روسیه را در معادلات ترانزیتی اوراسیا تثبیت کند. علی لاریجانی در این دیدار با تأکید بر عزم قطعی جمهوری اسلامی ایران برای عملیاتی کردن کریدور شمال - جنوب اعلام کرد تمامی موانع اجرایی، حقوقی و نهادی موجود در کوتاهترین زمان ممکن رفع خواهد شد.
او همچنین از نهاییشدن توافقنامههای لازم برای تثبیت حقوقی و اجرایی این پروژه خبر داد و افزود با پیگیری مستقیم رئیسجمهور، تمامی اراضی واقع در مسیر کریدور تا پایان سال به تملک دولت درخواهد آمد تا پروژه بدون وقفه وارد مرحله اجرا شود. در مقابل، معاون نخستوزیر روسیه با استقبال از رویکرد قاطع ایران، آمادگی مسکو را برای تسریع در روند اجرای پروژه و آغاز اقدامات عملی اعلام کرد. دو طرف در پایان بر این نکته تأکید کردند که کریدور شمال - جنوب صرفا یک پروژه ترانزیتی نیست، بلکه بخشی از راهبرد مشترک تهران و مسکو برای ایجاد مسیرهای مستقل اتصال منطقهای و کاهش وابستگی به کریدورهای سنتی تحت نفوذ غرب به شمار میرود. بر همین اساس، مقرر شد سازوکارهای پیگیری مستمر در سطح عالی فعال شده و هماهنگی نهادی میان دو کشور به صورت منظم ادامه یابد.
جزئیات رایزنیهای لاوروف و عراقچی
به موازات دیدار لاریجانی و ساویف در تهران، کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه، همزمان با سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به مسکو اعلام کرد روابط تهران و مسکو در آستانه ورود به مرحلهای جدید قرار دارد. به گفته او، پس از امضا و لازمالاجراشدن توافقنامه «مشارکت جامع راهبردی»، همکاریهای دو کشور وارد سطح تازهای از توسعه خواهد شد. جلالی در گفتوگو با خبرگزاری تاس تأکید کرد محور اصلی این سفر، گفتوگو درباره مسائل دوجانبه و فراهمسازی زمینه اجرای عملی مفاد توافقنامه راهبردی است. او افزود تحقق موفق این توافق نیازمند رایزنیهای مستمر و نزدیک میان مقامات دو کشور است و سفر وزیر امور خارجه دقیقا در همین چارچوب انجام میشود. سفیر ایران در مسکو همچنین تصریح کرد علاوه بر مسائل دوجانبه، موضوعات مهم منطقهای و بینالمللی نیز در دستور کار گفتوگوها قرار دارد. به گفته او، ایران و روسیه در حوزههایی، چون قفقاز، آسیای مرکزی، افغانستان، امنیت منطقهای و دریای خزر دارای منافع و دغدغههای مشترک هستند. جلالی همچنین از رایزنی درباره مسائل امنیتی و همکاری در چارچوب سازمان ملل متحد به عنوان دیگر محورهای این سفر یاد کرد. در همین راستا، وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرده است سرگئی لاوروف و سیدعباس عراقچی در مسکو درباره تحولات بینالمللی، بهویژه پرونده هستهای ایران، بهطور مفصل تبادل نظر خواهند کرد.
بیانیه وزارت خارجه روسیه
در همین حال وزارت امور خارجه روسیه همزمان با سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به مسکو اعلام کرد دیدار او با سرگئی لاوروف در ۲۶ آذر با هدف تداوم رایزنیهای منظم و محرمانه درباره طیف گستردهای از مسائل دوجانبه، منطقهای و بینالمللی برگزار میشود. به گفته مسکو، روابط ایران و روسیه پس از اجراشدن پیمان مشارکت راهبردی جامع وارد مرحلهای کیفی جدید شده است. در این دیدار، وزرای خارجه دو کشور ضمن مرور برنامههای دوجانبه، بر اجرای توافقات حاصلشده در عالیترین سطوح، از جمله دیدارهای رؤسای جمهور ایران و روسیه در عشقآباد و تیانجین، تمرکز خواهند کرد. همچنین در آستانه نوزدهمین نشست کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی که فوریه ۲۰۲۶ در ایران برگزار میشود، افزایش تجارت دوجانبه و پیشبرد پروژههای مشترک بزرگ در حوزه انرژی و حملونقل مورد توجه ویژه قرار خواهد گرفت.
بیشتر بخوانید:پایتخت میزبان بازی جدید دیپلماسی منطقهای؛ معنای تازه سفرهای ترکیه و عربستان به تهران چیست؟
بر اساس این بیانیه، تبادل نظر درباره مسائل کلیدی بینالمللی، از جمله بحران درباره برنامه هستهای ایران و پیامدهای آن برای ثبات منطقه، از محورهای اصلی گفتوگوهاست. هماهنگی دیدگاهها درباره تحولات غرب آسیا، قفقاز جنوبی، دریای خزر و افغانستان نیز در دستور کار قرار دارد. وزارت خارجه روسیه تأکید کرده است تهران و مسکو در بسیاری از موضوعات جهانی دیدگاههای مشترکی دارند و با وجود فشارها و تحریمهای غرب، توسعه همکاریهای عملی، مقابله با اقدامات قهری یکجانبه و تقویت سازوکارهای مالی مستقل را با جدیت دنبال میکنند.
پرونده هستهای؛ مدیریت فشار، نه حل بحران
در کنار آنچه گفته شد، به نظر میرسد دیدارهای مقامات ایران و روسیه در تهران و مسکو عملا روی دو حوزه ناظر بر مهم پرونده هستهای و همچنین معادلات منطقهای میچرخد. پیرو این نکته و در ادامه تحرکات دیپلماتیک تهران و مسکو، سفر سیدعباس عراقچی به روسیه را میتوان یکی از نقاط تمرکز سیاست خارجی ایران در مقطع کنونی دانست؛ سفری که اگرچه در ظاهر ذیل روابط دوجانبه تعریف میشود، اما در عمل بررسی این سفر و دید و بازدیدهای مقامات دو کشور نشان میدهد ایران و روسیه نه از سر همگرایی راهبردی پایدار، بلکه در چارچوب موازنهسازی در برابر فشارهای خارجی، ناگزیر از هماهنگی و گفتوگو هستند. پرونده هستهای ایران بار دیگر به یکی از اصلیترین کانونهای تنش در سیاست خارجی کشور تبدیل شده است.
افزایش تحرکات دیپلماتیک اروپا، استفاده فزاینده از ظرفیت آژانس بینالمللی انرژی اتمی و تهدیدهای ضمنی درباره فعالسازی سازوکارهای تنبیهی دیگر در شورای امنیت، ذیل ادعاهای تازه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، فضایی را ایجاد کرده که تهران ناگزیر است همزمان در چند سطح دست به مدیریت بحران بزند. در این میان، روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت و بازیگری که خود تجربه تقابل طولانی با غرب در نهادهای بینالمللی را دارد، جایگاهی ویژه پیدا میکند. رایزنیهای عراقچی در مسکو را میتوان تلاشی برای کاستن از شدت فشارهای سیاسی دانست، نه گامی در مسیر حل بنیادین اختلافات هستهای. تهران بهخوبی میداند بدون بازشدن گره اصلی در روابط با آمریکا، پرونده هستهای در وضعیت تعلیق و تنش باقی خواهد ماند. با این حال، هماهنگی با مسکو میتواند از شکلگیری اجماع جدید علیه ایران جلوگیری کرده یا دستکم هزینههای آن را افزایش دهد. در این چارچوب، یکی از محورهای گفتوگو، نحوه تعامل ایران با آژانس است؛ نهادی که از نگاه تهران، در ماههای اخیر بیش از آنکه فنی عمل کند، به ابزار فشار سیاسی تبدیل شده است؛ لذا روسیه، در شورای حکام و مهمتر از آن در شورای امنیت میتواند نقش تعدیلکننده ایفا کند.
هدف ایران از این رایزنیها نه کسب حمایت بیقیدوشرط، بلکه ایجاد نوعی سپر دیپلماتیک در برابر ابتکارات اروپا و آمریکاست. از زاویهای کلانتر، مسکو نیز منافع خاص خود را دنبال میکند. روسیه تمایلی ندارد بحران هستهای ایران به نقطهای برسد که نظم امنیتی منطقه را بیش از پیش بیثبات کند یا دست غرب را برای اعمال فشارهای جدید باز بگذارد؛ بنابراین همسویی تاکتیکی تهران و مسکو در این پرونده بیش از آنکه ناشی از اعتماد متقابل باشد، محصول تلاقی موقت منافع است؛ همسوییای که تا زمانی ادامه مییابد که هزینههای آن برای روسیه از منافعش بیشتر نشود.