اقتصاد۲۴- با حکم «سید کمال خرازی» رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، «سید جلال دهقانی فیروزآبادی» بهعنوان دبیر جدید این شورا منصوب شد؛ انتصابی که پس از جابهجایی علی باقری کنی و حضور او در مقام معاون امور بینالملل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی صورت گرفت و بار دیگر توجهها را به نقش شورای راهبردی روابط خارجی در مهندسی فکری سیاست خارجی جمهوری اسلامی جلب کرده است.
تغییر در دبیری؛ ادامه یک مسیر راهبردی
دبیری شورای راهبردی روابط خارجی پیشتر در اختیار سید عباس عراقچی بود و پس از او، علی باقری کنی این مسئولیت را بر عهده داشت. باقری کنی، اما پس از انتصاب بهعنوان معاون امور بینالملل دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، از این سمت کنار رفت و اکنون دهقانی فیروزآبادی بهعنوان جانشین او انتخاب شده است.
این جابهجایی در حالی رخ میدهد که شورای راهبردی روابط خارجی بهعنوان یکی از مهمترین نهادهای مشورتی نظام در حوزه سیاست خارجی، نقشی فراتر از یک اتاق فکر صرف دارد و خروجیهای آن مستقیماً در سطح تصمیمسازی کلان مورد استفاده قرار میگیرد.
دهقانی فیروزآبادی کیست؟ نظریهپرداز سیاست خارجی
سید جلال دهقانی فیروزآبادی متولد سال ۱۳۴۴ در شهر میبد است و دکترای روابط بینالملل خود را در سال ۱۳۷۴ از دانشگاه بروکسل بلژیک دریافت کرده است. او از چهرههای شاخص دانشگاهی در حوزه علوم سیاسی و روابط بینالملل محسوب میشود و بهعنوان جوانترین استاد تمام این رشته در ایران شناخته میشود.
دهقانی فیروزآبادی عضو هیئت علمی گروه روابط بینالملل دانشگاه علامه طباطبایی است و سالهاست در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نظریههای روابط بینالملل و امنیت منطقهای تدریس و پژوهش میکند. کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» از مهمترین آثار اوست؛ کتابی که بهعنوان منبع درسی رسمی در دانشگاههای کشور تدریس میشود و در هفتمین جشنواره بینالمللی فارابی نیز بهعنوان اثر برگزیده انتخاب شد. او همچنین در هشتمین دوره این جشنواره، عنوان «نظریهپرداز برجسته» را دریافت کرده است.
سوابق اجرایی؛ پیوند دانشگاه و سیاست
اگرچه دهقانی فیروزآبادی بیش از هر چیز با وجهه دانشگاهی شناخته میشود، اما سابقه اجرایی و سیاستورزی نیز در کارنامه او کم نیست. او در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ بهعنوان رایزن فرهنگی ایران در امارات متحده عربی فعالیت کرده و از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی را بر عهده داشته است؛ مسئولیتی که در نهایت از آن استعفا داد.
او همچنین سابقه معاونت سیاسی ـ حقوقی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی را دارد و از چهرههای تأثیرگذار در پیوند میان پژوهش، قانونگذاری و سیاست خارجی محسوب میشود. دهقانی فیروزآبادی دبیر علمی نخستین و دومین کنفرانس بینالمللی امنیتی تهران در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ نیز بوده است؛ کنفرانسی که با هدف بازتعریف گفتمان امنیتی جمهوری اسلامی در سطح منطقهای و بینالمللی برگزار شد.
نگاه امنیتی–تمدنی به سیاست خارجی
دهقانی فیروزآبادی تنها یک استاد دانشگاه نیست؛ او صاحب دیدگاههای صریح و گاه جنجالی درباره سیاست خارجی ایران است. اظهاراتش در مناظره با صادق زیباکلام، بازتاب گستردهای در فضای رسانهای داشت؛ جایی که تأکید کرد: «اگر ایران در موقعیت ضعف قرار بگیرد، اسرائیل که سهل است، حتی امارات هم به ما حمله خواهد کرد.»
او بارها بر این نکته تأکید کرده که ایران را نمیتوان در «مرزهای ملی محدود» کرد و از نگاه او، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ماهیتی فراتر از جغرافیای کلاسیک دارد. جمله معروفش مبنی بر اینکه «آن زمانی که برخی هنوز روی درخت بودند، ما تمدن فراملی ایجاد کرده بودیم» بهخوبی نشاندهنده نگاه تمدنی و ایدئولوژیک او به جایگاه ایران در نظام بینالملل است.
اهمیت این انتصاب؛ دانشگاهیها در اتاق فکر سیاست خارجی
انتصاب دهقانی فیروزآبادی به دبیری شورای راهبردی روابط خارجی را میتوان نشانهای از تقویت نقش نظریهپردازان و دانشگاهیان در ساختار تصمیمسازی سیاست خارجی دانست. او برخلاف برخی دیپلماتهای اجرایی، بیشتر از زاویه مفهومی، نظری و راهبردی به مسائل بینالمللی مینگرد؛ موضوعی که میتواند بر جهتگیریهای فکری این شورا اثرگذار باشد.
در شرایطی که سیاست خارجی ایران با پروندههای پیچیدهای، چون روابط با آمریکا، تحولات منطقهای، جنگ غزه و آینده نظم بینالملل مواجه است، حضور چهرهای با نگاه امنیتی–تمدنی در رأس دبیری این شورا، حامل پیامهای مشخصی درباره اولویتهای فکری سیاست خارجی جمهوری اسلامی است.
سید جلال دهقانی فیروزآبادی با پشتوانه سنگین دانشگاهی، سابقه اجرایی و دیدگاههای صریح ایدئولوژیک، حالا به یکی از حساسترین جایگاههای مشورتی سیاست خارجی ایران رسیده است. اینکه این تغییر تا چه اندازه بر خروجیهای شورای راهبردی روابط خارجی و در نهایت بر مسیر دیپلماسی ایران اثر خواهد گذاشت، پرسشی است که پاسخ آن در تصمیمها و توصیههای آینده این شورا روشن خواهد شد.