مسمومیت دانش آموزان
اقتصاد۲۴- ترکیب و اصطلاح «مسمومیت‌های زنجیره‌ای» و یا «مسمومیت‌های سریالی» و یا «مسمومیت دانش آموزان» حالا دیگر ترکیبی فراگیر در کشور است، ترکیبی که به مدد وجود ۱۶ میلیون دانش آموز در ایران و دغدغه خانواده و نزدیکان این دانش اموزان و اتفاقات رخ داده از فاصله پاییز سال ۱۴۰۱ تا زمستان همان سال تقریبا بیشتر ایرانیان را با اخبار این وقایع درگیر کرده است.
مساله مسمومیت‌های سریالی و ادامه دار در مدارس دانش‌آموزان و خوابگاه‌های دانشجویان از فاصله آذرماه سال ۱۴۰۱ بار‌ها در نقاط مختلف ایران اتفاق افتاد.
این مسمومیت‌ها نخستین بار در دوران اعتراضات دوران پس از مرگ مهسا امینی، در آذر ماه همان سال و از دانشگاه صنعتی اصفهان آغاز شد و سپس در مدت کوتاهی موارد مشابه با موضوع مسمومیت دانشگاه صنعتی اصفهان در دانشگاه‌ها و مدارس کشور نیز تکرار شد.
آغاز مسمومیت ها از دانشگاه صنعتی اصفهان
در شبانگاه روز ۲ آذر سال ۱۴۰۱ بود که تعدادی از دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان با نشانه‌هایی همچون دل‌درد، دل‌پیچه، اسهال و استفراغ به درمانگاه این دانشگاه مراجعه کردند. رئیس دانشگاه تعداد دانشجویان مبتلا به مسمومیت را در ابتدا ۲۷۰ نفر اعلام کرد که در نهایت این تعداد به ۶۰۰ نفر رسید و این نخستین باری بود که ایرانیان با تصویر بی پروای حملات سمی به دانشجویان و دانش آموزان مواجه می‌شدند.
اما تنها ۷ روز بعد و در ۹ آذر سال ۱۴۰۱ بود که در ابتدا گزارش‌هایی مبنی بر مسمومیت ۱۸ تن از دانش‌آموزان هنرستان دخترانه نور در یزدانشهر قم منتشر شد. این دانش‌آموزان علائمی چون نفس‌تنگی و بی‌حسی در عضلات دست و پا احساس کرده بودند.
مسمومیت دانش آموزان، اما بار دیگر و این بار در روز ۲۲ آذر نیز در همین مدرسه تکرار شد و این بار ۵۱ دانش‌آموز دختر راهی بیمارستان شدند و موضوع چنان پرسروصدا شد که در نهایت روابط عمومی آموزش و پرورش قم دست به صدور اطلاعیه‌ای زد و در آن خبر داد که کارشناسان در حال بررسی علت مسمومیت هستند.
اما در فاصله دو بار مسمومیت دانش آموزان هنرستان دخترانه نور، یک مرحله نیز در روز ۱۰ آذر مسمومیت غذایی دسته‌جمعی دانشجویان دانشگاه خوارزمی کرج اعلام شد. بعدتر رئیس کل دادگستری استان البرز تعداد این دانشجویان را ۱۶۰ نفر اعلام کرد.
کما اینکه ایسنا نیز در روز‌های بعد خبر داد که «از فاصله روز چهارشنبه ۲ آذر تا پنج‌شنبه ۱۰ آذرماه در فاصله کمتر از ۱۰ روز بیش از ۱۲۰۰ دانشجو با علائمی مانند تهوع، استفراغ، دل‌درد و سرگیجه به مراکز درمانی مراجعه کرده اند.»
روز یکشنبه ۱۳ آذر ماه سال ۱۴۰۱ نیز معاونت امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره مسمومیت‌ها اطلاعیه‌ای صادر کرد و خبر داد که با بررسی‌های انجام شده در دانشگاه صنعتی اصفهان «منشا ویروسی عامل این بیماری گوارشی» بوده است.
نکته، اما این بود که طی ماه‌های اخیر و به صور متناوب و مکرر مساله مسمومیت با گاز در چند مدرسه دخترانه شهر قم بود که گزارش می‌شد و با اینکه در ابتدا نمونه اولیه و مشابه در اصفهان رخ داده بود، اما در یک جابه جایی جغرافیایی این بار قم بود که در ادامه به کانون بحران مسمومیت دانش آموزان تبدیل شد و کمی بعدتر موارد مشابه از مساله مسمومیت در مدارس اغلب دخترانه در شهر‌های بروجرد، ساری، اردبیل و تهران نیز رخ داد.
قم کانون اولیه، اما نه اولی
بر اساس برخی گمانه زنی‌های حاصل از گزارش‌های موجود، این مسمومیت‌ها در شهر قم حدود ۴۰ مدرسه را درگیر کرد و دست کم در طول زمان حملات، حداقل ۴۰۰ دانش‌آموز با علائم مسمومیت به مراکز درمانی این شهر مراجعه کردند.
اما این روند در دی ماه سال ۱۴۰۱ نیز ادامه یافت و گزارش‌های دیگری در این ماه حکایت از مراجعه دختران دانش‌آموز با علائم مسمومیت به مراکز درمانی داشت، اما در نهایت آموزش و پرورش منشا را اتفاقات خارج از مدرسه اعلام می‌کرد.
نخستین بار در دی ماه همین سال بود که احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مجلس شورای اسلامی با استناد به نقل قولی از سوی وزیر آموزش و پرورش منشا مسمومیت دانش‌آموزان را استنشاق گاز آمونیاک و دلیل آن را نیز از سیستم‌های گرمایشی مدارس اعلام کرد. اما یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش بلافاصله واکنش نشان داد و در همین باره گفت که «برخی دلایل مختلفی را برای این حادثه مطرح کردند که فرصتی برای بررسی داده شده است البته علت حادثه گاز آمونیاک نبوده است و از رئیس آتش‌نشانی قم هم دراین‌باره پرسیدم که آن را رد کرد.»
روز دوشنبه ۱۷ بهمن ماه نیز این مجید محبی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی قم، بود که این بار از مسمومیت ۶۱ دانش‌آموز از ۸ مدرسه قم خبر داد. همشهری قم نیز در همان روز از مسمومیت دانش آموزان دو مدرسه شاهد رضوی و هنرستان حسن برقعی با علائمی مثل سرفه شدید، حالت تهوع، سرگیجه و سردرد خبر داده و گفته بود که برخی از دانش آموزان با آمبولانس به بیمارستان منتقل شده اند.
واکنش‌ها به مسمومیت‌ها بیشتر شد
روز ۲۵ بهمن ماه، اما مساله مسمومیت دانش آموزان در قم وارد روند تازه‌ای شد چرا که خبر‌ها از مراجعه دست‌کم ۱۱۷ دانش‌آموز با علائم مصومیت به بیمارستان در شهر قم حکایت داشت و اما در همان حال دلایلی، چون استفاده از «اسپری حشره‌کش» در فضای کلاس مطرح شد.
اما شاید نخستین اعلام رسمی درباره نبود منشا ویروسی و میکروبی مسمومیت‌ها را نخستین بار بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت در روز ۲۶ بهمن بود که بیان کرد و در اظهاراتی همراه با احتیاط بسیار و با خفیف دانستن مسمومیت‌ها خبر داد که منشأ مسمومیت‌ها میکروبی یا ویروسی نیست، اما جای نگرانی ندارد. بعدتر وزیر آموزش و پرورش نیز اعلام کرد مسمومیت‌ها تاکنون کشته‌ای نداشته است و باز در همین روز سخنگوی وزارت بهداشت نیز از تشکیل کمیته ویژه‌ای برای بررسی علت و وضعیت مسمومیت دانش‌آموزان قم خبر داد.
به این ترتیب و با این اظهارات بود که روند ماجرای مسمومیت و پیگیری آن بالاخره با حدود دو ماه تاخیر وارد فاز تازه‌ای شد. کما این که در همین روز بود که عباس ذاکریان، فرماندار قم، خبر از ورود دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و سپاه برای بررسی پرونده مسمومیت‌ها داد.
یک روز پس از آن نیز بود که محمد جواد منتظری، دادستان کل کشور در روز اول اسفند در نامه‌ای به دادستان عمومی و انقلاب قم در رابطه با مسمومیت‌ها از «احتمال اقدامات مجرمانه عمدی» سخن گفت.
اسفند و اوج گیری مسمومیت ها
اما با آغاز اسفند ماه بود که بار دیگر مساله مسمومیت دانش آموزان اوج گرفت و در روز‌های ۲ و۳ اسفند بود که حدود ۸۰ نفر از دانش‌آموزان مدرسه دخترانه احمدیه بروجرد با علائم مسمومیت روانه بیمارستان شدند. پس از آن بود که سخنگوی وزارت بهداشت در توضیحی عجیب خبر داد که در مجاورت مدرسه دستگاهی با سوخت دیزلی وجود داشته و دود آن باعث مسمومیت دانش‌آموزان شده و این حادثه ارتباطی با مسمومیت‌ها در شهر قم ندارد.
نکته عجیب، اما این بود که مدرسه مورد نظر در روز ۴ اسفند تعطیل شد، اما در روز ۶ اسفند و با بازگشایی مجدد مدرسه، این حادثه تکرار شد و این بار ۴۴ دانش‌آموز بروجردی روانه بیمارستان شدند و از سوی دیگر نیز در همین روز چهار دانش‌آموز دیگر در قم نیز مسموم شدند.
در ادامه، اما این روند، اما به شدت فراگیر شد و طی روز‌های ۱۰، ۱۳ و ۱۴ اسفند ده‌ها مدرسه در سرتاسر ایران هدف حمله قرار گرفتند. مسمومیت دانش آموزان در این روز تقریبا بخش بزرگی از ایران را در نوردید و ده‌ها مدرسه و صد‌ها دانش آموز را درگیر کرد.
در روز ۱۰ اسفند در یکی از عجیب‌ترین موارد رخ داده و بر اساس اطلاع منابع داخلی دو مدرسه هاجر و سیزده آبان در تهرانسر تهران، دبیرستان دخترانه عصمت واقع در منطقه پنج تهران، دبستان دخترانه یارجانی در نارمک تهران، دو دبیرستان دخترانه در تهرانپارس، مدرسه دخترانه جاجرودی در شرق تهران، هفت مدرسه در اردبیل، دو دبیرستان و دبستان دخترانه در کرمانشاه، دو مدرسه دخترانه در فردیس، حداقل دو مدرسه در قم، دبیرستان دخترانه ۲۲ بهمن در شاهین‌شهر و دانشجویان دختر در دانشگاه آزاداسلامی لرستان دچار مسمومیت شدند.
شدت گرفتن حملات و مسمومیت دانش آموزان
در ادامه روز به روز بر این روند اضافه شد و دانش آموزان ایرانی روز چهارشنبه آخر هفته را با ترس و وحشت از مسمومیت به پایان بردند.
این روند در روز شنبه، ۱۳ اسفند با همان شدت ادامه یافت و اخبار حکایت از مسمومیت دانش آموزان در مدارس رشت و اهواز و تهران و ارومیه و اردبیل و بسیاری شهر‌های دیگر حکایت می‌کرد.
این شرایط در حالی است که دانش‌آموزان مبتلا به مسمومیت، به طور معمول نشانه‌هایی همچون بی‌حالی، سوزش گلو و سرگیجه داشته اند که تاکنون دلیل قطعی برایشان اعلام نشده و بخشی از دانش آموزان به تناول از انتشار بویی شبیه نارنگی خبر می‌دهند که در ادامه سرگیجه و بدحالی برایشان به همراه می‌آورده است.
با اینکه هنوز آمار دقیقی از مسمومیت‌ها و تعداد مدارس هدف و تعداد دانش آموزان وجود ندارد، اما زهرا شیخی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس درخصوص تعداد دانش‌آموزان مسموم شده خبر داده بود که «تا ۸ اسفند مسمومیت خفیف ۷۹۹ دانش‌آموز در قم گزارش شده است، درباره بروجرد هم چیزی‌که امروز در جلسه مطرح شد از دوم تا هشتم اسفند نزدیک به ۴۰۰ نفر از دانش‌آموزان مسمومیت خفیف داشتند.»
آمار‌های متناقض
اما در مقابل آمار زهرا شیخی، شهریار حیدری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، اما روز ۱۰ اسفند گفت: تا الان قریب به ۹۰۰ دانش‌آموز از استان‌های مختلف کشور مسموم شدند و این آمار را امروز از یک منبع موثق دریافت کردم.
کمی بعدتر، اما گفت و گوی محمدتقی فاضل میبدی، استاد دانشگاه با شرق درباره این مسمومیت‌ها جنجالی شد و او در این گفتگو خبر داد که: «عمدی بودن این ماجرا واقعیت دارد. گفته می‌شود گروهی موسوم به هزاره‌گرا مسئول این مسمومیت‌های سریالی در مدارس هستند. این گروه و تفکر معتقد است که دختران نباید درس بخوانند یا نهایتا باید تا سوم دبستان درس بخوانند. این جریان یک جریان مذهبی و ضد مدرنیته است.»
ساعتی بعد از این گفتگو بود که یونس پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز گفت: «پس از مسمومیت چندین باره دانش‌آموزان در مدارس قم مشخص شد افرادی دوست داشتند که تمامی مدارس، به‌خصوص مدارس دخترانه، تعطیل شوند.»
اظهارات رهبر انقلاب درباره مسمومیت ها
اما شاید مهمترین اظهارات در این باره را باید سخنان رهبر انقلاب دانست که صبح روز ۱۵ اسفند در حاشیه مراسم روز درختکاری گفتند: مسئولین باید موضوع مسمومیت دانش‌آموزان را با جدیت دنبال کنند؛ این یک جنایت بزرگ و غیر قابل اغماض است.
ایشان تاکید کردند: اگر مسمومیت دانش‌آموزان اثبات شود، باید عوامل این جنایت به اشد مجازات برسند. در مورد این افراد هیچ عفوی نخواهد بود.