مرثیه‌ برای محصولی که زمانی ارزآورترین محصول کشاورزی ایران بود

اقتصاد24- پنبه یکی از محصولاتی است که کشور ما در کشت آن سابقه طولانی مدت دارد اما امروز کشت این محصول با بی‌میلی کشاورزان رو‌به‌رو است؛ نسل های جوان‌تر دیگر رغبتی به کشت پرزحمت، سنتی و کم‌سود پنبه ندارند و از کشت آن سرخورده شده‌اند. بسیاری از کشاورزان علت این بی‌رغبتی را نبود مکانیزاسیون، عدم حمایت های دولت و کوچک شدن زمین هایشان به علت قانون ارث می دانند؛ مسئله ای که کشت پنبه را از صرفه می اندازد. به همین علت است که بسیاری از کشاورزان، از جمله کشاورزان استان گلستان، روی به کشت های کم دردسرتر از جمله برنج آورده اند و همین مسئله باعث شده است که ایران مزیت نسبی خود در تولید پنبه را از دست بدهد.

مسئله دیگری که بسیاری از کشاورزان پنبه، نسبت به آن معترضند فقدان بذرهای مناسب و پربازده است؛ بذری که بتواند در هر هکتار به طور میانگین محصول بیشتری دهد.

کاویانی: ایران قبل از انقلاب یکی از صادرکنندگان مهم پنبه بود، به گونه‌ای که تنها از استان گلستان 100 هزار تن پنبه به 21 کشور دنیا صادر می شد اما بعد از انقلاب سطح زیر کشت پنبه کاهش پیدا کرد

همه چیز از سال 79 شروع شد...

محمدحسین کاویانی، رییس صندوق پنبه ایران درباره علت کاهش تولید پنبه در سال های اخیر گفت: کشور ما قبل از انقلاب یکی از صادرکنندگان مهم پنبه بود، به گونه‌ای که تنها از استان گلستان 100 هزار تن پنبه به 21 کشور دنیا صادر می شد اما بعد از انقلاب سطح زیر کشت پنبه کاهش پیدا کرد؛ با این حال ما نیاز به واردات این محصول نداشتیم.

وی ادامه داد: در سال 79 وزارت صنایع به وزارت جهاد اعلام کرد که نیاز به 226 هزار تن پنبه دارد و فردی در وزارت جهاد پیدا نشد که برآورد کند که میزان تولید پنبه در 10 سال قبل‌تر از آن سال چه میزان بوده است و به چه علت وزارت صنعت امسال این حجم از پنبه را تقاضا کرده است و این در حالی بود که تا قبل از سال 79 میزان مصرف پنبه حتی اگر ظرفیت اسمی 226 هزار تن داشتند مصرفشان هیچ‌وقت بیش از 120 هزار تن نبوده است.

کاویانی ضمن بیان اینکه در آن سال قیمت خرید تضمینی پنبه را بالا بردند افزود: نهایتا در سال 79، 147 هزار تن پنبه تولید شد و صنایع بیش از مقدار گذشته را نیاز نداشتند و نخریدند. صندوق پنبه را مکلف کردند که از بانک کشاورزی وام بگیرد و 25 هزار تن پنبه مازاد نیاز صنایع را بخرد؛ پنبه مانند بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر عمر مفیدی دارد و پس از مدتی امکان فساد آن وجود دارد. سال 80، پیگیری کردیم که ضرورت دارد پنبه را بفروشیم و در نهایت به ما مجوز دادند که 20 درصد زیر قیمت خرید، پنبه های ذخیره شده را بفروشیم و دولت اعلام کرد خسارات را می پردازد و از 25 هزار تومان حدود 12 هزار تن را صنایع نساجی خریدند اما اگر صندوق پنبه می خواست همه 25 هزار تن پنبه ذخیره شده را به بازار تزریق کند تعادل بازار به هم می خورد و کشاورزان متضرر می شدند بنابراین برای پنبه های موجود مجوز صادرات گرفتیم و سال 1382، 12 هزار 500 و تن پنبه را صادر کردیم.

رییس صندوق پنبه تصریح کرد: تا سال 82 واردات پنبه ممنوع بود چرا که ما در داخل تولید داشتیم اما در سال 82 نرخ جهانی پنبه به شدت کاهش یافت و به زیر یک دلار رسید؛ صنایع نساجی اعلام کردند که "ما نیاز به 35 هزار تن پنبه طول تار بلند داریم که در کشور تولید نمی شود بنابراین ممنوعیت واردات آن قابل قبول نیست"؛ این در حالی است که تا همین امروز هم ما حتی یک تن پنبه طول تار بلند مصرف نکرده‌ایم.

وی افزود: من در حضور معاون صنایع وزیر گفتم که سال های گذشته این 35 هزار تن از کجا تهیه می شد و اگر امسال ظرفیت مصرف پنبه طول تار بلند در کشور ایجاد شده کدام کارخانه ها هستند که استفاده می کنند؟ به هرحال حرف من را قبول نکردند و مجوز واردات صادر شد. با این حال از طرف صندوق پنبه گفتیم که اگر پنبه طول تار متوسط آوردند چه؟ گفتند که در اینصورت 20 درصد تعرفه واردات می گیریم تا واردات را کاهش دهند"؛ تعیین طول تار پنبه یا برعهده کارشناس پنبه است یا دستگاه مخصوص و در تخصص مامور گمرک نیست.

کاویانی همچنین گفت: صنایع نساجی پنبه طول تار متوسط وارد و اعلام کردند پنبه طول تار متوسط وارد کردیم و تعرفه هم پرداخت نکردند؛ من همان سال اولین نمونه وارداتی را از یکی از کارخانه ها گرفتم و در وزارت جهاد کشاورزی آزمایش کردم و طول آن 28.8 میلی متر بود در حالی‌که یک نمونه از پنبه تولید شده در دشت فردوس را آزمایش کردیم که طول تارش بالاتر از 30 میلی متر بود و از پنبه وارداتی بلندتر بود؛ این مسئله را به وزارت جهاد کشاورزی اعلام کردیم و از آن سال کشاورز دلخور شد و رنجید و راه واردات پنبه باز شد در نتیجه سطح کشت پنبه کاهش پیدا کرد.

کاویانی: زراعت پنبه با توجه به افزایش قیمت سایر محصولات کشاورزی، مجوز صادرات و یارانه ای که دیگر کشور ها به تولید پنبه خود می دهند تا قیمت جهانی پنبه پایین بماند سبب شده کشاورزان از کشت این محصول دلسرد شوند

اقلیم استان گلستان مناسب کشت پنبه است؛ نه شالیکاری

رییس صندوق پنبه بیان کرد: کشاورزان به خصوص در استان گلستان شروع کردند به کشت شال در حالی که استان گلستان اقلیم مناسب شالیکاری نیست و قبل از انقلاب حداکثر شالیکاری در اراضی که از آب های سطحی رودخانه استفاده می کردند بین 2500 تا 7500 هکتار بوده است اما امسال بر اساس آمار غیر رسمی که من دریافت کردم بیش از 150 هزار هکتار در استان گلستان شالیکاری داریم و 180 هزار هکتار کشت پنبه استان گلستان تبدیل به حدود 10 هزار هکتار شده است و از سال 82 واردات پنبه آغاز شده به طوری که امسال ما 43 هزار تن واردات داشتیم و تا پایان سال حداقل نیاز به 20 هزار تن واردات نیاز داریم. زراعت پنبه با توجه به افزایش قیمت سایر محصولات کشاورزی، مجوز صادرات و یارانه ای که دیگر کشور ها به تولید پنبه خود می دهند تا قیمت جهانی پنبه پایین بماند سبب شده کشاورزان از کشت این محصول دلسرد شوند و کشت پنبه به حدود 70 هزار هکتار در کل کشور برسد و در طی این سال ها بسیاری از کارخانه های پنبه پاک‌کنی تعطیل و خیلی از کارگران کشاورزی بیکار شدند.

وی افزود: به پنبه کم‌لطفی شد و نرخ های تضمینی پنبه نسبت به سایر محصولات افزایش نداشت و کشاورز هم به فکر منافع خود است و ترجیح داد زراعت های کم زحمت تر را پی بگیرد. امسال نرخ خرید تضمینی پنبه 3 هزار و 200 تومان شد و با توجه به نوسانات ارزی اخیر و اینکه به پنبه ارز دولتی نمی دهند و ارز نیما می دهند باعث شد که قیمت وش حدود 6500 تومان شود.

کاویانی در پایان اظهار کرد: امیدواریم سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در جهت کشت بیشتر پنبه و افزایش سطح زیر کشت آن باشد که در این راستا باید به ترویج مکانیزاسیون و وارد کردن کمباین پنبه و همچنین وارد کردن بذرهای مناسب و پربازده تر و زود بازده تر که زمین را به مدت یک سال درگیر کشت پنبه نکند، مبادرت ورزید. قیمت جهانی پنبه الان نزدیک به دو دلار است و پیشنهاد کردیم اگر بنا است پنبه ای به کشور وارد شود باید تولید داخل مشخص باشد و کمبود نیاز صنعت نساجی مشخص باشد و مجوز واردات را در مقابل خرید پنبه داخلی دهند و اگر پنبه ارزان شد هر کس نرود وارد کند و کشاورزان را متضرر کند.

کاشت، داشت و برداشت پنبه در تمام دنیا مکانیزه شده است

همچنین، محمدعلی انصاری، رییس اتحادیه پنبه‌کاران داراب در گفت‌و‌گو با اقتصاد24 با اشاره به مشکلات کشت پنبه از جمله نبود مکانیزاسیون گفت: کشت سنتی پنبه در همه جای جهان منسوخ شده است و به علت سختی آن نسل های جوان تر به سراغ کشت این محصول نمی آیند.

انصاری: کشت سنتی پنبه در همه جای جهان منسوخ شده است و به علت سختی آن نسل‌های جوان‌تر به سراغ کشت این محصول نمی‌آیند

انصاری با اشاره به اینکه بذر پربازده یکی دیگر از عواملی است که می تواند به تولید پنبه رونق دهد بیان کرد: بذر رکن اصلی کشاورزی است و بسیاری از کشورها به سمت اصلاح بذر رفتند؛ در سال های اخیر اقدام به واردات بذر بدون کرک کردیم و 120 تن بذر از یونان وارد کردیم که موثر واقع شد و کشاورزان همچنان متقاضی این بذرها هستند چرا که در هر هکتار 80 تا 120 کیلو بذر سنتی لازم است در حالی که در هکتار 20 تا 50 کیلو بذر بدون کرک نیاز است.

وی افزود: با ورود این بذرها تحولی در کشت پنبه به وجود آمد و وزیر جهاد کشاورزی از زمین هایی که با بذرهای جدید کشت شده بودند بازدید کردند.

انصاری تاکید کرد: باید به سمت اصلاح بذر برویم؛ ترکیه امروز، یک میلیون هکتار پنبه‌کاری دارد با این حال همچنان بخشی از نیاز خود را از طریق واردات بذرهای اصلاح شده تامین می کند و در پی تولید آنها است.

بذرهای وارداتی عامل تحول کشت پنبه بودند؟

در حالی که انصاری معتقد بود بذرهای وارد شده شرایط کشت پنبه را در کشور متحول کرده اما رییس موسسه تحقیقات پنبه نظر دیگری داشت.

قربانعلی روشنی در گفت‌و‌گو با اقتصاد 24 اظهار کرد: درباره بذرهایی که آقای انصاری وارد کرده اند باید گفت که لذتی که در واردات هست در تولید نیست. ایشان مدعی هستند بذرهایی که وارد کرده اند بذرهای پربازدهی بوده و از بذرهای داخلی بهتر است اما واقعیت امر این است که 50 تن بذر بدون کرک باید حداقل 2500 هکتار را زیر کشت ببرد در حالی که بذرهای آقای انصاری بیش از هزار هکتار قوه نداشت.

وی ادامه داد: ما ادعای دانش نداریم اما امروز اتکای بذر به داخل 100 درصد است و بذرهایی که در داخل تولید می شوند متناسب با شرایط اقلیمی است اما به علت مسائل اقتصادی وقتی که پنبه را در زمین های نامرغوب می کارند و زمین های مرغوبی مثل دشت گلستان را به کشت های دیگر اختصاص می دهند مشخص است که کارکرد این بذرها پایین می آید.

رییس موسسه تحقیقات پنبه افزود: با تمام این اوصاف اما کشاورزی که از بذرهای داخلی استفاده کرده بود توانست حدود 10 تن در هر هکتار تولید کند در حالی که کشاورزی که از آقای انصاری بذر خریده بود حدود 7 تن پنبه در هر هکتار برداشت کرده بود اما با توجه به کارهای پشت پرده ای که آقای انصاری کرد توانست کشاورزی که از بذرهایش استفاده کرده بود را به عنوان کشاورز نمونه جا بزند.

روشنی: صندوق کاری به تولید پنبه ندارد و صرفا به فکر دلالی است. عده‌ای دنبال خوشی‌های پرسود هستند؛ ما 4 بار صورتجلسه کردیم که 50 کیلو از بذرهای وارد شده را بدهید تا کنار بذرهای داخلی بکاریم و عملکرد را مقایسه کنیم اما این اتفاق نیافتاد

وی با اشاره به اینکه صندوق کاری به تولید پنبه ندارد و صرفا به فکر دلالی است افزود: عده ای دنبال خوشی های پرسود هستند؛ ما 4 بار صورتجلسه کردیم که 50 کیلو از بذرهای وارد شده را بدهید تا کنار بذرهای داخلی بکاریم و عملکرد را مقایسه کنیم اما این اتفاق نیافتاد.

روشنی همچنین تصریح کرد: آقای انصاری در زمانی که دلار 3 هزار تومان بود هر کیلو بذر را 12 هزار تومان می فروخت در حالی که حداکثر قیمت بذر در دنیا یک و نیم دلار است و آقای انصاری نزدیک به سه برابر قیمت جهانی بذر می فروخت و بابت این سود کلان از دولت یارانه هم می گرفت.

وی افزود: آقای انصاری که سال 93 از رییس جمهور جایزه گرفت، عصر همان روز قول یارانه میلیاردی به واردکنندگان بذر داده بود.

کشاورزان به چه علت از بذرهای وارداتی راضی اند؟

وی در پاسخ به این سوال که بعضی از کشاورزان از بذرهای وارداتی اظهار رضایت کردند گفت: آقای انصاری امپراتور داراب است و پنبه کاران داراب هم با او نسبتی دارند.

در حالی که اظهارات برخی کشاورزان مخالف با اظهارات روشنی بود اما کوچکی، یکی از پنبه کاران استان فارس به اقتصاد24 بیان کرد: چیزی که از ظاهر مشخص است این است که کشاورزان از بذر خارجی راضی هستند اما من یک سال این بذرها را کاشتم و نتیجه رضایت بخشی حاصل نشد که البته بخشی از آن به دلیل کمبود آب بود.

قانون ارث عامل دیگر کاهش سود دهی و کشت پنبه

علی مظفری، رییس سابق اتحادیه پنبه کاران، اما مشکل مهم کشت پنبه را قانون ارث دانست و در گفت‌و‌گو با اقتصاد 24 تصریح کرد: مکانیزاسیون و اصلاح بذر در کشت پنبه دو مقوله مهم هستند اما به علت اینکه هزینه تمام شده پنبه بالا است در زمین های کوچک کشت آن را به صرفه نمی کند؛ برای مثال طول کمباین پنبه حدود 6 متر است و همین مسئله امکان مانور این کمباین را در زمین های کوچک محدود می کند.