مناسب‌سازی مناطق آزاد برای تردد معلولان/ تا چه حد به «گردشگری در دسترس» در مناطق آزاد توجه می شود؟

معلولان کمتر از افراد دیگر سفر می‌کنند و دلیل این امر معلولیت آن‌ها نیست بلکه به علت عدم وجود ساختارهای مناسب، این افراد به انزوا کشیده شده اند. مناطق آزاد می توانند به عنوان مناطق پیشرو در گردشگری، گردشگری در دسترس را مدنظر قرار دهند.

ساجده رحیمی، اقتصاد24 - در حال حاضر حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان یعنی در حدود 15 درصد از جمعیت جهان با مشکلات جسمی، ذهنی و حسی متعددی روبه‌رو هستند که استفاده آن‌ها از خدمات گردشگری را دشوار می‌کند. این محدودیت جسمی می‌تواند از جانب افراد با معلولیت‌های مختلف یا افراد کهن‌سال و یا زنان باردار باشد. به همین خاطر در کشورهای مختلف برنامه‌هایی با عناوین متفاوت برای مناسب‌سازی شهرها، حمل‌ونقل و مراکز اقامتی گردشگران در نظر گفته می‌شود، تا این افراد نیز بتوانند از حق مسلم خودشان برای حضور، دیدن و دیده شدن در شهرها استفاده کنند.

طبق آمار، روزانه 110 نفر و سالیانه جمعیتی بالغ‌ بر 40 هزار نفر در کشور ما به دلیل حوادث مختلف به جمعیت معلول کشور اضافه می‌شوند. این آمار به‌علاوه در نظر گرفتن جانبازان جنگ تحمیلی این فکر را به وجود می‌آورد که این قشر تعداد زیادی از جمعیت ما را در برگرفته که روزبه‌روز براثر حوادث مختلف به این تعداد افزوده می‌شود. بنابراین این قشر علاوه بر مشکل در تردد در شهرها، برای گردشگری و تفریح نیز دچار مشکلات جدی هستند.

گردشگری در دسترس چیست؟

گردشگری در دسترس (Accessible Tourism) را ایجاد مقاصد، محصولات و خدمات گردشگری بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های جسمی، ناتوانی و سن برای همه افراد می‌دانند که در سال 2009 توسط دیکسون و دارسی مطرح شد.

سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری در دسترس را شکلی از گردشگری دانست که متضمن فرآیندی مشارکتی در میان متصدیان است و افراد با نیازهای دسترسی، اعم از ابعاد حرکتی، بینایی، شنوایی و شناختی را قادر می‌سازد تا به‌طور مستقل و با رعایت برابری و شأن آن‌ها، از طریق ارائه کالاها، خدمات و محیط‌های گردشگری که به شکل فراگیر شده‌اند، فعالیت کنند.

تعداد زیاد افراد معلول در جهان موجب شد تا به‌مرور تدابیر گوناگونی در سطح ملی و بین‌المللی برای آن‌ها و حضورشان در جامعه در نظر گرفته شود. تدوین کنوانسیون حقوق اشخاص معلول در سال 2006 که توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تدوین شد نیز در همین راستا نقطه عطفی در حمایت از این افراد بود.

حتی در زمینهٔ ایجاد دسترسی برخی شهرهای جهان باهم به رقابت می‌پردازند. انگلستان ، روتردام و لتونی شهرهایی هستند که در تلاش‌اند با توجه ویژه به معلولان، فضاهای عمومی را برای افراد مناسب‌سازی کنند. شاید تصور کنید این اقدامات برای شهرهای جدید اتفاق می‌افتد، اما کاملاً در اشتباهید. شهر چستر به‌عنوان یک شهر باستانی، از نگاه یک فرد با معلولیت، قابل‌ دسترس‌ترین شهر اروپا شناخته‌شده است که با یک استراتژی 15 ساله برای ایجاد دسترسی جدید آماده‌ شده است و حتی مراکز فرهنگی، هتل‌ها، توالت‌ها و... را نه‌تنها برای معلولان حرکتی، بلکه برای ناشنوایان و نابینایان نیز مناسب‌سازی کرده است.

دسترسی‌پذیری ضرورتی اساسی برای گردشگری

کارشناسان گردشگری در دسترس و دسترسی‌پذیری را ضرورتی اساسی برای مقاصد گردشگری می‌دانند. در حقیقت میزان بالایی از دسترسی‌پذیری در بخش گردشگری اولویتی است که آزادی انتخاب و حرکت را به همه افراد اعطا می‌کند.

نبود امکانات مناسب برای حضور افراد با محدودیت‌ها جسمی و ذهنی و... آن‌ها را مجبور به انزوایی ناخواسته کرده است موضوعی که برای خانواده‌های این افراد نیز دردسرهای فراوانی را ایجاد می‌کند، این محدودیت در حضور در جامعه و انزوا موجب ایجاد مشکلات اجتماعی بسیاری در این افراد می‌شود که به شکل افسردگی و گاه خشونت اجتماعی خود را نشان خواهد داد. جذب افراد معلول در فعالیت‌های گردشگری موضوعی مهم برای اعضای خانواده آنان است . معلولان خودشان نیز مانند تمامی افراد دیگر تمایل به سفر دارند اما عدم وجود امکانات و حتی نبود یک رمپ استاندارد و یک تردد ساده در خیابان آن‌ها را خانه‌نشین کرده است.

ولی در نظر بگیرید اگر شرایط برای حضور معلولان در شهرها و به‌خصوص شهرهای گردشگری وجود داشته باشد، این افراد می‌توانند به همراه خانواده‌هایشان سفر کنند و علاوه بر توسعه گردشگری و رونق این بخش، مشکلات اجتماعی ناشی از انزوای این گروه به‌مراتب کم و کمتر خواهد شد.

شهر یزد امسال با ایجاد کمیته " گردشگری در دسترس " سعی دارد با مناسب‌سازی خدمات گردشگری این شهر برای همه، توسعه گردشگری یزد را به‌عنوان شهری جهانی و در دسترس همه اقشار مختلف معرفی کند. در این راستا یزد اقدامات خوبی مانند مناسب‌سازی هتل‌ها و برخی مراکز اقامتی و برخی بناهای تاریخی را انجام داده است.

چندی پیش نیز سخنگوی مجمع خیرین کشور از ساخت هتلی برای معلولان در مشهد خبر داد که خبر خوشحال‌کننده‌ای است اما به نظر می‌رسد لازم نیست در قدم‌های اول برای توجه به معلولان و حقوق پایمال‌شده آن‌ها دست به ساخت پروژه‌های بزرگ بزنیم هرچند که این موارد هم لازم و ضروری است، اما ابتدا باید با تخصیص هزینه‌هایی کمتر راه را برای رفت‌وآمد راحت‌تر این افراد در شهر باز کنیم و هتل‌ها را نه مخصوص آن‌ها بلکه برای حضور آن‌ها در کنار افراد دیگر جامعه در نظر بگیریم چراکه این افراد قرار است با دوستان و خانواده خود سفر کنند و احتمالاً بیشتر حضور در جامعه و در میان مردم را می‌پسندند نه فضایی جداگانه.

کمبود تأسیسات اقامتی دسترسی‌پذیر در مناطق آزاد

امروز مناطق آزاد کشور در تلاش‌اند تا تأسیسات اقامتی و تفریحی خود را افزایش دهند تا بتوانند میزبان تعداد بیشتری از گردشگران و بالا بردن سطح کیفیت خدمات نیز بشوند اما سؤال اینجاست که چند درصد از آن‌ها به حضور راحت‌تر و سهولت دسترسی برای افراد معلول اندیشیده‌اند؟

آیا هتل‌هایی که امروز در مناطق آزاد کشور ساخته می‌شوند برای استفاده افراد با انواع مشکلات جسمی مناسب‌سازی شده‌اند؟ آیا سواحل بی‌نظیری که در مناطق آزاد هستند راهی برای حضور ویلچرهای این افراد ساخته‌اند؟

توجه به‌حق دسترسی برابر به‌خصوص برای معلولان نه‌تنها یک وظیفه اخلاقی و اجتماعی است بلکه باید به‌عنوان یک حق شرعی و مسلم مورد توجه قرار گیرد.

خوشبختانه منطقه آزاد قشم به‌عنوان پیشرو در امر مناسب‌سازی اماکن عمومی در میان مناطق آزاد مطرح است و در تلاش است این جزیره را برای حضور معلولان و سالمندان فراهم کند. مهرماه سال جاری و هم‌زمان با روز عصای سفید، تفاهم‌نامه مناسب‌سازی فضاها و اماکن عمومی شهری جزیره قشم برای تردد معلولان و سالمندان امضا شد. خوشبختانه این منطقه گام‌های نخست برای عمل به حقوق شهروندی را برای معلولن برداشته که می‌تواند به‌عنوان الگویی برای دیگر مناطق باشد. البته پیش از این تفاهم نامه نیز، منطقه آزاد قشم برخی امکانات، هر چند ساده را برای معلولان در مراکز دیدنی این جزیره در نظر گرفته بود. به طور مثال پارک کروکدیل قشم شرایط را برای حضور راحت تر صندلی چرخدار فراهم کرده بود.

حق سفر و دسترسی داشتن به خدمات مختلف و به‌خصوص گردشگری که موردنظر این نوشته است، یکی از حقوق اجتماعی معلولان و خانواده‌های آنان است اما متأسفانه در این صنعت نیز معلولان به حاشیه رانده‌ شده‌اند که به نظر می‌رسد در صورت فراهم شدن بستر مناسب برای ورود جمعیت معلولان به بازار گردشگری این امر می‌تواند تحول عمده‌ای در این بازار ایجاد کند.