پوتین قطب را هم می‌خواهد

اقتصاد۲۴- تغییرات اقلیمی به سرعت جهان را در می‌نوردند و همه شواهد نشانگر آن هستند که تغییرات آب و هوایی، خیلی سریع‌تر از آنکه فکر می‌کردیم، بر زندگی‌های ما هم اثرگذار خواهند بود. برخی مدل‌های اقلیمی نشان می‌دهند که طی دهه‌های آینده، ناحیه‌ای در نزدیکی خط استوا، اساساً برای انسان غیرقابل زیست خواهند شد و نگران کننده‌تر آنکه این ناحیه، برخی شهر‌های ایران را هم در بر می‌گیرد: اهواز، آبادان و بندر ماهشهر، که این آخری در سال‌های اخیر، بار‌ها در میان گرم‌ترین شهر‌های جهان هم حضور داشته است.

روسیه آسیب پذیر می‌شود

با این همه، کشور‌های دیگر، به ویژه آن‌هایی که در نیمکره شمالی کره زمین قرار دارند نیز از این تغییرات آسیب خواهند دید و این آسیب ها، در پاره‌ای موارد، آسیب‌های امنیتی و نظامی هم هستند. جالب توجه‌ترین نمونه، آب شدن صفحات یخ‌های قطبی در قطب شمال است که به باور برخی کارشناسان، به زودی موجب بروز یک خلاء امنیتی برای روسیه خواهند شد. اما چگونه؟

برخی بررسی‌ها نشان می‌دهند که صفحات یخ در اقیانوس منجمد شمالی که در تابستان‌ها از حجم آن‌ها کاسته می‌شود و در زمستان‌ها به شکل یک توده یخ یکپارچه در می‌آیند، از سال ۱۹۸۰ میلادی به این سو و در فصول گرما، حدود ۳۰ درصد کوچک‌تر از میانگین تاریخی خود شده اند و تا سال ۲۰۵۰ میلادی، ممکن است این اقیانوس در تابستان‌ها تقریباً بدون یخ باشد.

این برای روسیه خبر بسیار بدی خواهد بود. بخش بزرگی از مرز‌های شمالی روسیه که در قطب کره زمین واقع شده اند، با قطعات بزرگ یخ پوشیده شده اند و این به معنای یک محافظ طبیعی در مقابل هجوم و لشگرکشی نظامی است، موضوعی که حتی در قرن بیست و یکم هم هنوز موضوعیت دارد.

حالا، اما با چشم انداز ذوب شدن یخ ها، این آب‌ها قابل کشتیرانی شده اند و این یعنی به غیر از خود روس ها، نیرو‌های ناتو هم ممکن است از آن‌ها استفاده کنند و نقطه ضعفی برای روسیه به وجود بیاورند. درست مثل اینکه رشته کوه‌های هیمالیا که میان دو رقیب آسیایی، یعنی هند و چین، کشیده شده اند، ناگهان ناپدید شوند.

روسیه و رویای رسیدن به آب‌های گرم

اما چرا این موضوع باید برای روسیه تا این حد مهم باشد؟ واقعیت این است که روس‌ها در تمام طول تاریخ خود (از زمانی که دولت-ملتی با هویت «روس» پدید آمده) همواره در رویای دسترسی به بنادری با آب گرم بوده اند.

برای ما ایرانی ها، این موضوع یادآور درگیری‌هایی تاریخی است: روس‌ها اگر می‌توانستند به آب‌های خلیج فارس برسند، چه از طریق ایران و چه از طریق خاکِ جایی که امروز عراق نامیده می‌شود، تاریخ شان عوض می‌شد.

از آن سو، قرارداد ۱۹۰۷ میلادی میان روسیه و بریتانیا، در واقع تمهیدی بود از سوی بریتانیایی‌ها برای آنکه سهمی از نفوذ در نیمه شمالی ایران به روس‌ها بدهند تا در عوض دسترسی به خلیج فارس، همچنان در انحصار بریتانیا باقی بماند.

«تیم مارشال»، نویسنده کتاب «در اسارت جغرافیا» (با ترجمه مرجان رضایی و نشر توسط «نشر مرکز») می‌نویسد: «نداشتن بندری در آب‌های گرم با امکان دسترسی به اقیانوس ها، همواره نقطه ضعف روسیه بوده است. روسیه به لحاظ جغرافیایی دچار کاستی است و تنها به یمن داشتن نفت و گاز است که بسیار ضعیف‌تر از این‌ها نیست.»

او ادامه می‌دهد: «پتر کبیر [تزار روسیه که این کشور را به قدرتی در سطح اروپا تبدیل کرد]در سال ۱۷۲۵ میلادی در وصیت نامه خود به بازماندگانش توصیه کرد: «تا جای ممکن به قسطنطنیه (استانبول) و هند نزدیک شوید. هر کس بر آنجا حاکم شود، حاکم واقعی جهان خواهد بود. بنابراین، پیوسته جنگ به راه بیندازید، نه تنها در ترکیه، بلکه در ایران هم... تا خلیج فارس نفوذ کنید، تا هند پیش بروید.»

پوتین در محاصره ناتو

«سواستوپول» (Sevastopol)، واقع در جنوب شبه جزیره کریمه، در واقع تنها بندر آب گرمی است که روسیه به آن راه دارد، اما دسترسی از دریای سیاه به دریای مدیترانه، مطابق معاهده «مونترو» در سال ۱۹۳۶ میلادی محدود شده و بر اساس این معاهده، اختیار تنگه بسفر به ترکیه سپرده شده که عضو ناتو هم هست. بنابراین، این بندر در هنگام یک جنگ احتمالی، به کار روس‌ها نمی‌آید.

از آن سو، پوتین موفق شده در بندر طرطوس در سوریه، یک ناوگان نظامی مستقر کند و این یکی از دلایل حمایت او از تداوم حکمرانی بشار اسد در سوریه در تمام طول این سال‌ها هم بوده است. اما باز هم اگر جنگی رخ بدهد، بعید است این بندر کوچک و اندک نیرو‌های روسی که در آن مستقر هستند، بتوانند در جایی که در محاصره کشور‌های عضو ناتو است، کاری از پیش ببرند.

بنابراین، روشن است که چرا ولادیمیر پوتین، به دنبال این است که ابتکار عمل در قطب شمال را در دست خود بگیرد. همین چند ماه پیش، نیروی دریایی روسیه به طور همزمان سه زیردریایی را منطقه قطب شمال اعزام کرد و از آن‌ها با هواپیمای بدون سرنشین فیلمبرداری کرده و فیلم را به صورت آنلاین منتشر کرد. همزمان، آمریکایی‌ها هم گشت زنی با ناو‌های خود در این منطقه را آغاز کرده اند و به تازگی، یک زیردریایی آمریکایی، وارد «ترومسو» در نروژ شده است.

ظاهراً، بعد از کره شمالی/ کره جنوبی و آلمان شرقی/ آلمان غربی، باز هم نقطه‌ای در کره زمین پیدا شده که روس و آمریکایی‌ها برای جلوگیری از بروز یک جنگ واقعی، در دو سوی آن صف آرایی کرده اند.