اقتصاد۲۴ - این روز‌ها اکثر ازدواج‌ها دیگر شکل سنتی ندارد و شکل‌های تازه‌ای از آشنایی پیش از ازدواج و در نهایت، تصمیم گرفتن برای تشکیل خانواده بین ایرانیان به وجود آمده است.
در این بین، یکی از مشکلاتی که قبلا در جوامع سنتی بسیار کمرنگ بود، ولی حالا تبدیل به مسئله‌ای پررنگ و گسترده شده است، موضوع «وعده ازدواج» است. وعده ازدواج در عرف سنتی ایرانیان به «نامزدی» معروف است. در گذشته، نامزدی بین دو نفر، با رفت و آمد خانواده ها، نشست و برخاست و در نهایت، دادن هدایایی در سنت‌هایی مانند چله برون و نظایر آن شکل می‌گرفت و اگر خانواده‌ها موافق بودند، صیغه محرمیت در حد گفتگو بین دو نفر جاری می‌شد تا آن‌ها بتوانند در تدارکات پیش از ازدواج، مشکل شرعی نداشته باشند.
ولی امروزه مسئله «وعده ازدواج» و قول و قرار‌هایی که بین اشخاص گذاشته می‌شود و در نهایت، پس از مدتی، عدم عمل به وعده‌های داده شده و به اصطلاح «زدن زیر همه چیز» باعث بروز مشکلات فراوان برای خانواده‌ها شده و بعضا پرونده‌هایی را با این موضوع در محاکم شاهد هستیم که گشوده می‌شود. اصولا از دو جنبه این پرونده‌ها توسط اشخاص (بیشتر زنان به عنوان شاکی/خواهان) باز می‌شود و در آن، یا خواهان درخواست الزام خوانده به عمل به قول و قرار خود را می‌دهد یا شاکی، از مرجع قضایی درخواست می‌کند فرد مقابل (مشتکی عنه) به عنوان متهم تحت تعقیب قرار گیرد و اتهاماتی نظیر تدلیس، کلاهبرداری، سرقت و نظایر آن به طرف مقابل زده می‌شود. البته باید توجه داشت اعلام اتهام از سوی شاکی، به معنی قبول این اتهامات از سوی مرجع قضایی نیست و‌ای بسا بسیاری از این پرونده‌ها به هیچ جا نمی‌رسد و با صدور قرار منع تعقیب متهم به دلیل عدم وجود دلایل کافی برای توجه اتهام خاتمه می‌یابد.
در این بین، بد نیست نگاهی به مسئله «وعده ازدواج» از دیدگاه حقوقی کنیم تا از مشکلاتی که ممکن است در آینده دچار شویم، بیندازیم.
وعده ازدواج چیست؟
در ابتدا باید گفت وعده ازدواج مانند وعده هر عقد دیگری ممکن و مشروع است و چیز بد و ناپسندی در آن وجود ندارد. همانطور که شما مثلا هنگام خرید یک آپارتمان، بیعانه می‌پردازید و قولنامه‌ای می‌نویسید تا طبق این قولنامه (وعده فروش) فروشنده یک آپارتمان را به شما انتقال دهد، می‌توانید با شخصی وعده ازدواج بگذارید و مقدمات انجام این عمل مهم حقوقی از جمله مراجعه به پزشک، اخذ گواهی عدم اعتیاد یا سایر امراض و تدارکات معمول ازدواج را فراهم کنید.
منصرف شدن از نامزدی و ازدواج چه عواقبی دارد؟
پس از آن باید گفت که یک تفاوت اصلی بین وعده ازدواج (و طلاق) با سایر وعده‌های انعقاد سایر عقود وجود دارد. وعده انعقاد سایر عقود به جز ازدواج، برای طرفین الزام آور است. یعنی می‌توان در صورتی که طرف مقابل از انجام تعهد خود در وعده مکتوب داده شده شانه خالی کرد از طریق دادگاه او را ملزم به انجام تعهد خود کنید که نمونه آن را هر روز در دادگاه‌ها شاهدیم افراد به طرفیت فروشنده از دادگاه می‌خواهند طرف مقابل را انتقال قطعی مال غیرمنقول مانند آپارتمان یا زمین اجبار و الزام سازد.
ولی وعده ازدواج دارای قدرت الزام کنندگی نیست. یعنی نمی‌توان به دادگاه رفت و درخواست کرد، چون من با فلان شخص نامزد شده ام و او شخصا یا توسط پدرش، وعده ازدواج به من داده و مثلا مبالغی نقد یا مال دریافت کرده، از دادگاه می‌خواهم او را ملزم به ازدواج با من کند. چنین خواسته‌ای مورد پذیرش نیست و از سوی دادگاه رد می‌شود، چون وعده ازدواج یا نامزدی، مقدمه غیرلازم و عرفی یک عقد (ازدواج) است و دارای قدرت الزام کنندگی نیست. یعنی می‌توان حتی بدون نامزدی هم عقد ازدواج را با وجود سایر شرایط شرعی و قانونی جاری و منعقد کرد و لزومی نداشت ابتدا وعده داده شود.
نکته بسیار مهم دیگر این است که نمی‌توان گفت دادن وعده ازدواج و دریافت هدایا یا اموال از طرف مقابل در دوره نامزدی، قطعا دلیلی بر «کلاهبرداری» و توسل به روش متقلبانه و فریب دادن طرف مقابل برای بردن اموال اوست. فرض بگیرید دو شخص با یکدیگر نامزد می‌شوند (وعده ازدواج می‌دهند) و یکی از این دو-فرق نمی‌کند زن یا مرد- به هر دلیل و بهانه‌ای از طرف مقابل به عنوان هدیه یا قرض یا حتی سرمایه گذاری در آینده، پولی دریافت کند و پس از آن، اعلام کند حاضر به ازدواج به طرف دیگر نیست. نمی‌توان قطعا گفت که این فرد کلاهبردار یا سارق یا فریب دهنده است. ممکن است به هزار و یک دلیل منطقی یا حتی غیرمنطقی و بهانه، کسی که نامزد کرده، نخواهند ازدواج کند. در این صورت هیچکس نمی‌تواند او را قانونا و شرعا ملزم به ازدواج کند. ولی نکته اصلی این است که طبیعتا باید برخی از اموال و هدایایی که دریافت کرده است در صورت درخواست طرفی که هدیه داده، به او پس بدهد. این که شرایط این هدایا و پس دادن آن‌ها چیست، بحث مفصلی است که در دانستنی حقوقی دیگری به تفصیل بیان خواهد شد، ولی نکته اصلی اینجاست که حتی در صورتی که هدایا یا اموال قرض گرفته را به هر دلیل منطقی یا غیرمنطقی و بهانه پس ندهد، باز هم دلیلی بر کلاهبردار و سارق بودن این فرد نیست.
نکته بسیار مهم دیگر این است که نمی‌توان گفت دادن وعده ازدواج و دریافت هدایا یا اموال از طرف مقابل در دوره نامزدی، قطعا دلیلی بر «کلاهبرداری» و توسل به روش متقلبانه و فریب دادن طرف مقابل برای بردن اموال اوست.
پس چه زمانی می‌توان گفت طرف مقابل، با برقراری نامزدی و وعده ازدواج، واقعا کلاهبرداری کرده است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت در صورتی که دادگاه با مطالعه و بررسی همه دلایل و مدارک قانع شود این شخص با هدف و نیت کلاهبرداری و بردن مال دیگری، دست به مانور متقلبانه از قبیل صحنه سازی مثلا دارا بودن اموال یا موقعیت خاص، یا تحصیلات یا حتی هویت، اقدام به فریب آگاهانه طرف مقابل کرده و در نهایت، اموال او را به بهانه هدیه و سرمایه گذاری و قرض و امثال آن به یغما برده است، مرجع قضایی اقدام به پیگرد قانونی این فرد خواهد کرد. نمونه این قبیل مسایل را در صفحات حوادث رسانه‌ها بسیار می‌خوانیم که مثلا آقایی با صحنه سازی این که دارای اموال و املاکی است و پسر فلان شخصیت است سراغ خانم‌های پولدار می‌رفته و با وجودی که ازدواج سابق خود را مخفی کرده، با برگزاری مراسم نامزدی، وعده ازدواج داده و در نهایت، دست به بردن اموال طرف مقابل زده است. یا برخی مجرمان زن که با وعده ازدواج و نامزدی، اقدام به بردن اموال آقایان می‌کنند و حتی این کار را پیشه خود قرار داده اند.
نکته پایانی هم این است که در صورتی که با مسایلی از این دست برخورد کردید پیش از آنکه اقدام به طرح شکایت یا دعوا در مرجع قضایی کنید، بهترین کار آن است که با یک فرد آگاه مانند وکیل یا مشاور خانواده مشورت کرده و از راهنمایی‌های حقوقی او بهره‌مند شوید.