اقتصاد۲۴- این خط آهن که در واقع تنها بخشی از یک پروژه بزرگ به‌شمار می‌رود، قرار است هرات را به بندر چابهار در جنوب شرقی ایران متصل کند و دسترسی افغان‌ها به آب‌های آزاد را ارزان‌تر و سریع‌تر کند. البته این پروژه بزرگ که هنوز در فاز نخست عملیاتی است تنها برای مرتبط ساختن افغانستان به دریای عمان کلید نخورده، بلکه به‌نظر می‌رسد ایران می‌تواند از این مسیر (در صورت تکمیل آن در کشورهای آسیای مرکزی) برای مبادله و مراوده تجاری ارزان‌تر با چینی‌ها و کشورهای شرق آسیا استفاده کند. از طرفی هم شروع به کار این خط‌آهن باعث خواهد شد کشورهایی نظیر تاجیکستان، ترکمنستان، مغولستان و... که به آب‌های آزاد دسترسی ندارند و به‌اصطلاح در یک بن‌بست مواصلاتی گیر افتاده‌اند نیز به فکر توسعه شبکه ریلی خود و اتصال آن به خط‌آهن خواف-هرات بیفتند.
بیشتر بخوانید: پیشرفت طرح‌های عمرانی منطقه آزاد چابهار طی هشت سال ۶۲ برابر شد
کارشناسان معتقدند دولت ایران می‌تواند با برقراری روابط دوستانه و نزدیک با کشورهای آسیای مرکزی زمینه را برای توسعه و گسترش شبکه ریلی خواف-هرات مهیا کند، زیرا در این صورت ایران پل ارتباطی حداقل 6 کشور با آب‌های آزاد و جهان غرب خواهد شد. صاحب‌نظران امنیتی نیز بر این باورند که در پی توسعه چنین طرحی شاخصه‌های امنیت ملی در ایران به‌مراتب تقویت خواهد شد، زیرا در این صورت کشور ما محلی برای نقل و انتقال میلیاردها دلار از سرمایه‌های کشورهای مختلف می‌شود که هر یک ناگزیر به تقویت امنیت در ایران خواهند شد و چه‌بسا در عرصه‌های بین‌المللی هم اتحادی را با ایران ایجاد کنند که باعث بالا رفتن دست جمهوری اسلامی ایران در مناسبات قدرت خواهد شد.
خواهرخواندگی دو بندر
علیرضا رجایی، مدیرعامل مرکز توسعه خواهرشهرهای ایران با اشاره به خواهرخواندگی دو بندر چابهار و گوادر، به صمت گفت: پیش از هر چیز باید یادآور شوم که بندر چابهار و گوادر با یکدیگر پیمان خواهرخواندگی دارند و روابط بسیار خوبی بین این دو بندر برقرار است که می‌تواند در اجرایی‌سازی پروژه‌های تجاری نقش بسیار مهمی ایفا کند. وی در ادامه افزود: البته هر دو این بنادر رقبای یکدیگر نیز محسوب می‌شوند اما به‌دلیل اشتراکات زیادی که وجود دارد همکاری‌های گسترده بسیار خوبی هم می‌تواند بین دو بندر برقرار شود.
افغانستان و پاکستان
رجایی با اشاره به مناسبات سیاسی بین افغانستان و پاکستان عنوان کرد: همانطور که مطلع هستید روابط بین پاکستان و افغانستان چندان خوب نیست و یکی از اهداف افغانستان برای برقراری ارتباط با چابهار، سهولت در دسترسی به هندوستان است. مشاور عالی دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه با اشاره به سیاست جمهوری اسلامی ایران در برخورد با مناقشات سیاسی بین‌المللی، یادآور شد: جمهوری اسلامی ایران در پی استفاده از اختلافات بین کشورها نیست و قصد ندارد به این اختلافات
بیفزاید. هندی‌ها در واقع از اختلاف بین افغانستان و پاکستان سوءاستفاده کرده‌اند اما ما بدون اینکه دخالتی در این موضوع داشته باشیم می‌توانیم پلی ارتباطی برای این کشورها باشیم. سرکنسول سابق ایران در هرات درباره نقش ایران در کشورهای همسایه، به صمت گفت: باتوجه به سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران که همواره در پی تعامل با کشورهای منطقه است، ما قصدی برای دمیدن بر آتش اختلافات بین همسایه‌های شرقی‌مان را نداریم. رجایی در پایان با اشاره به موضوع ارتباط شبکه ریلی ایران و افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی، خاطرنشان کرد: گفته می‌شود پروژه چابهار می‌تواند کشورهای آسیای مرکزی را نیز به آب‌های آزاد وصل کند اما همانطور که پیش‌تر نیز گفته شد این پروژه بیشترین اهمیت و منفعت را برای افغانستانیها دارد
باید نرم‌افزار و سخت‌افزار را فراهم کنیم
ابراهیم بهادرانی، معاون سابق اقتصادی و امور بین‌الملل وزارت صنایع با تاکید بر اهمیت چابهار برای چینی‌ها به صمت گفت: باتوجه به تمایل چینی‌ها برای دسترسی به آب‌های آزاد و دریای عمان بندر چابهار می‌تواند گزینه بسیار مناسبی برای جمهوری خلق چین باشد تا از طریق این بندر ایرانی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و شاخ افریقا نیز دسترسی پیدا کند.
وی در ادامه افزود: با در نظر گرفتن مناسباتی که ذکر شد و همچنین سند همکاری 25سالهای که اخیرا ایران و چین امضا کردند، بندر چابهار می‌تواند نقشی محوری برای ایران و منطقه داشته باشد.
بهادرانی بر لزوم ایجاد رابطه قوی با سایر کشورهای ذی‌نفع در این پروژه تاکید و عنوان کرد: البته کار به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه چابهار می‌تواند پل ارتباطی افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و... به آب‌های آزاد باشد، این در حالی است که دولت افغانستان با همسایه جنوبی‌اش که همان پاکستان است رابطه چندان خوبی ندارد و اختلافات عدیده‌ای بین این دو دولت جریان دارد که باعث شده اهمیت چابهار برای افغانستان دوچندان شود.
مشاور عالی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران با اشاره به اهمیت بندر چابهار برای سایر کشورهای منطقه، به صمت گفت: شرط استفاده بهینه ایران از این وضعیت، رویکرد اصولی و معقول به سیاست خارجی است تا کشورهای همسایه از همکاری با ایران اجتناب نکنند. ما برای اینکه بتوانیم نقش بندر چابهار را در منطقه پررنگ‌تر کنیم، به‌طبع باید روابط بسیار خوب و نزدیکی با کشورهای ذکرشده پایه‌ریزی کنیم؛ در غیر این صورت کشورها هیچ گاه ریسک نخواهند کرد و در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
این کارشناس اقتصاد با یادآوری افتتاح خط‌آهن خواف-هرات، تاکید کرد: از جمله اقدامات سخت‌افزاری که می‌تواند کارساز باشد، بهره‌برداری از پروژه خط‌آهن خواف-هرات است که نقشی کلیدی در ایجاد ارتباط بین ایران و افغانستان بازی می‌کند، اما نباید کار را به همین جا محدود کنیم بلکه باید تلاش کنیم تا یک شبکه ریلی مویرگی را در بین کشورهای آسیای مرکزی ایجاد کنیم که یک سر آن به چین ختم می‌شود.
بهادرانی به ضرورت جذب سرمایه خارجی برای رونق اقتصاد کشور اشاره و بیان کرد: در شرایطی که کمتر کشوری حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران است، این پروژه می‌تواند کارگشا باشد و سرمایه بسیار خوبی را به کشور جذب کند. از طرفی چینی‌ها همه دنیا را مقهور خود کرده‌اند. ما نیز باید هر طور که شده کانال ارتباطی زمینی مستقیمی را با این کشور ایجاد کنیم تا مراودات و مبادلات فی‌مابین به‌راحتی و با کمترین هزینه انجام شود.
اهمیت ژئوپلتیک چابهار
معاون سابق اقتصادی و امور بین‌الملل وزارت صنایع با اشاره به دسترسی افغانستان به بنادر هند از طریق بندر چابهار، تصریح کرد: نباید فراموش کرد که ما می‌توانیم از چابهار به سواحل غربی هندوستان نیز دسترسی پیدا کنیم. اتفاقا این مسئله یکی از انگیزه‌های اصلی افغانستانیها برای اجرای پروژه خواف-هرات است، زیرا همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد اختلافات بین افغانستان و پاکستان بالا گرفته و در مقابل افغانستان با هند روابط بسیار حسنه‌ای دارد. وی افزود: براساس آنچه بیان شد افغانستانیها تمایل دارند به تجارت با هندی‌ها بپردازند اما مسیر برای‌شان بسته است و بهترین راه جایگزین پاکستان نیز عبور از خاک ایران و بندر چابهار است. بهادرانی در پایان به اهمیت بالای چابهار برای چینی‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: در مجموع مهم‌ترین نقشی که چابهار می‌تواند بازی کند پل ارتباطی چین با آب‌های دریای عمان و خلیج‌فارس است که هم برای چینی‌ها اهمیت بالایی دارد و هم برای ایران و کشورهای عربی.
گ
کارشناسان بر این باورند که ایران باتوجه به موقعیت استثنایی ژئوپلتیک خود می‌تواند با سرمایه‌گذاری در بخش حمل‌ونقل، وابستگی خود به درآمدهای نفتی را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد و از معضلات مزمن اقتصادی خلاصی یابد. البته این مسئله رابطه مستقیمی با سطح تنش‌های ایران با سایر کشورها (به‌ویژه کشورهای منطقه) دارد، چراکه حوزه حمل‌ونقل همواره تابعی از امنیت عمومی کشورها است. حتی در موارد زیادی دیده شده که تجار ترجیح داده‌اند هزینه به‌مراتب بیشتری را متحمل شوند اما کالای خریداری یا فروخته شده خود را از مسیرهای ناامن جابه‌جا نکنند؛ از همین رو کارشناسان بر لزوم تنش‌زدایی در سیاست خارجی با جهان تاکید کرده و این مسئله را گام نخست برای حرکت در مسیر توسعه پایدار می‌دانند.
از طرفی هم باتوجه به کمبود منابع آبی در شرق کشور و همچنین دسترسی بالای افغانستان به ذخایر طبیعی آب، به‌نظر می‌رسد ایران می‌تواند با استفاده از اهرم حمل‌ونقل دست بالا را در مذاکرات آب با افغانستانیها داشته باشد؛ مذاکراتی که به‌زعم صاحب‌نظران در سالهای آینده تبدیل به یکی از خطوط اصلی در تعیین سیاست خارجه ایران خواهد شد و ما باید از همین امروز برای تقویت موضع کشورمان تلاش کنیم؛ در غیر این صورت باید خودمان را برای بحران‌ها و تنش‌های محیط‌زیستی آماده کنیم که لاجرم تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای نیز خواهد داشت.