اقتصاد ۲۴- از حدود سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲)، افرادی در ایران قدم به دنیای بیتکوین و آلت کوین‌ها (که تعداد آنها در آن زمان بسیار کم بود) گذاشتند و حتی برخی از ایرانی‌ها هزاران BTC را از طریق ماینینگ و یا سرمایه گذاری به دست آوردند. در آن زمان، برخی صرافی‌های خارجی وجود داشتند که این کاربران از طریق آنها به خرید و فروش رمز ارزها می‌پرداختند و برخی از کاربران نیز به صورت فرد به فرد این معاملات را انجام می‌دادند. این‌ها افرادی بودند که از همان زمان درباره بزرگ‌ترین ارز دیجیتال مطالعه و تحقیق می‌کردند و دانش زیادی درباره بیتکوین داشتند؛ در آن زمان، منبع فارسی برای آموزش Bitcoin وجود نداشت و این افراد باید منابع خارجی را زیر و رو می‌کردند و درباره مفاهیم جدیدی که در این ارز رمزنگاری شده وجود دارد، مطالعه می‌کردند.
چند سال بعد، با افزایش قیمت بیت کوین و دیگر رمزارزها، ایرانی‌های بیشتری وارد این حوزه شدند و برخی از آنها نیز منابع فارسی برای آموزش بیت کوین و دیگر رمز ارزها راه اندازی کردند که این موضوع، باعث سهولت در یادگیری مردم و در نتیجه ورود تعداد بیشتری از آنها به حوزه کریپتوکارنسی‌ها شد. در نهایت، به سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) رسیدیم که BTC برای اولین بار به قیمت حدود ۲۰ هزار دلار رسید. در این دوره، شاهد ورود خیل عظیمی از مردم ایران و جهان در این حوزه شدیم و حتی کسانی که دانش کافی در این زمینه نداشتند نیز، ترغیب به سرمایه گذاری در بیتکوین و کریپتوکارنسی‌ها شدند؛ همین موضوع، باعث افزایش حجم خرید و فروش بیت کوین در ایران و سایر کشورها شد.
در زمانی که بازار رمز ارزها صعودی یا اصطلاحا گاوی است، بسیاری از افراد از سراسر جهان به سمت این بازار هجوم می‌آورند و حجم مبادلات صرافی‌های ارز دیجیتال افزایش می‌یابد و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اما زمانی که بازار نزولی یا به اصطلاح خرسی می‌شود، بیشتر این سرمایه گذاران و تریدرهای تازه وارد متضرر می‌شوند و از بازار خارج می‌شوند. این موضوع باعث کاهش معاملات بیتکوین می‌شود.
روش‌های خرید و فروش بیت کوین در ایران
در گذشته، برای خرید و فروش بیت کوین در ایران گزینه‌های زیادی وجود نداشت؛ اما امروزه روش‌های متعددی برای معامله BTC وجود دارد؛ اکنون افراد می‌توانند به راحتی در صرافی‌های ایرانی ثبت نام و احراز هویت کنند و به خرید و فروش رمز ارزها بپردازند؛ همچنین روش‌های دیگری مثل معاملات فرد به فرد و OTC، معاوضه بیتکوین در ازای دارایی‌های دیگر، مبادله BTC در ازای خدمات مختلف (مانند حقوق کارمندان، فروش سیگنال‌های معاملاتی و غیره) و خرید تتر و استفاده از آن به منظور خرید Bitcoin در صرافی‌های خارجی نیز وجود دارد که در ادامه، به معرفی این روش‌ها می‌پردازیم.
معاملات OTC
OTC مخفف Over The Counter به معنای معاملات خارج از صرافی است؛ یعنی به صورت مستقیم بین دو نفر یا دو سازمان انجام می‌شود. این نوع مبادلات با نظارت صرافیها انجام می‌شوند؛ یعنی صرافی به عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده قرار می‌گیرد و در ازای دریافت مقداری کارمزد، از انجام صحیح و کامل این مبادلات اطمینان حاصل می‌کند.
این بازار مناسب سرمایه‌داران کلان است، که قصد دارند تعداد بسیار زیادی از یک ارز دیجیتال را در یک قیمت مشخص به فروش برسانند.
معاملات فرد به فرد (P2P)
در ایران، برخی معاملات به صورت فرد به فرد در صفحات مجازی مثل تلگرام انجام می‌شود؛ در این گروه‌های تلگرامی، خریداران و فروشندگان یکدیگر را پیدا کرده و به صورت مستقیم به یکدیگر متصل می‌شوند و معامله خود را انجام می‌دهند. اما مسئله‌ای که در این میان وجود دارد، عدم اعتماد طرفین به یکدیگر است؛ بنابراین برخی گروه‌ها در ازای دریافت مبلغی کارمزد، به عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده قرار می‌گیرند، تا اطمینان حاصل کنند که این خرید و فروش به درستی انجام می‌شود.
خرید و فروش در ازای کالاهای دیگر
برخی مبادلات نیز در ازای فروش اتومبیل یا منزل انجام می‌شود. در برخی گروه‌های معاملات رمز ارزها و یا وبسایت‌هایی مانند دیوار، می‌توان آگهی‌هایی را مشاهده کرد که در ازای دریافت بیت کوین، خانه، زمین یا اتومبیل خود را می‌فروشند. این موضوع بیشتر درباره خانه‌ها یا اتومبیل‌های لوکس اتفاق می‌افتد.
دریافت بیت کوین در ازای انجام خدمات مختلف
برخی دیگر از معاملات نیز در ازای انجام خدمات مبادله می‌شود؛ برخی شرکت‌ها حقوق کارمندان خود را به صورت بیت کوین پرداخت می‌کنند. برخی از کانال‌‌هایی که سیگنال‌های معاملاتی ارائه می‌دهند نیز در ازای این خدمات، از مشتریان خود BTC دریفات می‌کنند. کانال‌های فروش پکیج‌های آموزش سرمایه گذاری و غیره نیز از بیتکوین به عنوان روش پرداخت استفاده می‌کنند.
خرید USDT و استفاده از آن برای خرید بیت کوین در صرافی‌های خارجی
صرافی‌های ایرانی تمام رمز ارزها را پشتیبانی نمی‌کنند و ایرانی‌ها برای خرید این ارزهای دیجیتال، باید به صرافی‌های خارجی مراجعه کنند. همچنین برخی سرمایه گذاران ایرانی ترجیح می‌دهند که ابتدا با ریال خود از این اکسچنج‌ها تتر خریداری می‌کنند و سپس با انتقال به یک صرافی خارجی، بیت کوین تهیه کنند.
تخمین خرید و فروش بیت کوین در ایران بر اساس جمعیت
طبق آماری که ویکی‌پدیا در سال ۲۰۲۱ منتشر کرده، جمعیت ایران حدود ۱ درصد از جمعیت کل جهان را در بر می‌گیرد. طبق برآورد اتاق بازرگانی در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰، حدود ۱۲ میلیون ایرانی در حوزه کریپتوکارنسی‌ها فعالیت می‌کنند. در زمان نگارش این مقاله در تاریخ ۲۶ تیر ۱۴۰۰، حجم معاملات ۲۴ ساعته بیت کوین، حدود ۲۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار است و با در نظر گرفتن حجم معاملات ۲۴ ساعته ۵۰ بیت کوین در ایران (حدود ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار) می‌توان نتیجه گرفت که میزان خرید و فروش بیت کوین در ایران، تقریبا ۰.۰۰۶ درصد از معاملات جهانی را در بر می‌می‌گیرد.
سودآوری معاملات Bitcoin در کل دنیا تقریبا یکسان است. طبق اطلاعات به دست آمده از IntotheBlock، در حال حاضر بیش از نیمی از آدرس‌های بیت کوین اکنون در سود هستند؛ آماری که در مقطعی پیش از اردیبهشت ۱۴۰۰ به حدود ۹۱ درصد نیز رسیده بود. در مجموع، محاسبه میزان سودآوری بزرگ‌ترین ارز دیجیتال به میزان سرمایه اولیه، مدت زمان نگهداری و قیمت بیت کوین بستگی دارد.
چرا مردم ایران بیت کوین می‌خرند؟
از ابتدای سال ۹۹ تعداد زیادی از مردم وارد بازار بورس شدند تا بتوانند با سرمایه گذاری در بورس، تا حدودی ارزش پول خود را حفظ کنند؛ این هجوم مردم و خرید سهام توسط آنها، باعث افزایش قیمت تقریبا تمامی سهم‌ها شد. ولی در نهایت با اعمال سیاست‌های دستوری و دخالت‌های دولت در بورس، قیمت سهم‌ها دچار افت شدید شد و بسیاری از مردم مجبور شدند با ضررهای ۴۰ تا ۵۰ درصدی، پول خود را از بورس خارج کنند.
پس از ریزش بازار سهام در ایران، مردم بیشتر از قبل به سمت بازار رمز ارزها کشیده شدند. البته این دو بازار تفاوت‌های بسیاری دارند. به طور کلی بازار سهام دارای پشتوانه معتبرتری در مقایسه با بازار رمز ارزها است. حامی بازار سهام در ایران و در تمام کشورها، دولت و وزارت اقتصاد است اما بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال چنین پشتوانه‌ای ندارند. در واقع یکی از اهداف بیت کوین به چالش کشیدن متمرکز بودن قدرت دولت‌ها است. سازوکارهای تامین امنیت در این دو بازار تفاوت‌های اساسی دارند و همچنین نحوه نگهداری دارایی‌های سرمایه‌گذاری در بازار سهام و بازار ارزهای رمزنگاری شده با هم متفاوت است. اگر به تازگی از بازار سهام به سمت بازار رمز ارزها آمده‌اید، لازم است تا با ماهیت این دو بازار آشنایی پیدا کنید. ما در مقاله‌ای کامل به این موضوع پرداخته‌ایم.
به هر حال همزمان با ریزش قیمت سهام در ایران، قیمت بیت کوین و سایر رمز ارزها در حال افزایش بود؛ بنابراین بسیاری از مردمی که در بازار بورس ضرر کرده بودند، به بازار کریپتوکارنسی‌ها هجوم آوردند و سرمایه خود را در این بازار سرازیر کردند. این باعث افزایش شدید خرید و فروش بیت کوین در ایران شد و میزان معاملات در صرافی‌های ارز دیجیتال سر به فلک کشید. بسیاری از مردم به امید جبران زیان‌هایی که در بازار بورس متحمل شده بودند، سرمایه گذاری در کریپتوها را ترجیح دادند.
البته ضرر مردم در بورس ایران، تنها دلیل ورود به بازار کریپتوکارنسی‌ها نیست؛ از آنجایی که کشور ایران با تورم شدیدی درگیر است، روز به روز ارزش ریال کاهش می‌یابد و مردم از ارزش پول خود نگران هستند. بیشتر ایرانی‌ها از بازارهای سنتی تقریبا ناامید شده‌اند و ترجیح می‌دهند به جای سرمایه گذاری در بازارهای ارز، سکه، طلا، مسکن و خودرو، در بازار رمز ارزها سرمایه گذاری کنند، تا بتوانند ارزش پول خود را حفظ کنند و حتی سود نسبتا خوبی نیز به دست آورند.
در مجموع در بلندمدت، سودآوری بیت کوین و سایر رمزارزها به نسبت دیگر دارایی‌ها بیشتر است؛ برای مثال، اگر در سال ۹۵ شما به اندازه ۱۰ میلیون تومان طلای ۱۸ عیار خریداری می‌کردید، اکنون حدود ۱۰۰۰ درصد (۱۰ برابر) سود می‌کردید (قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار در سال ۹۵ برابر با ۱۱۰ هزار تومان بود و در تاریخ ۲۶ تیر ۱۴۰۰، حدود ۱ میلیون تومان است). اما فرض کنید که در همان زمان بیت کوین می‌خریدید. Bitcoin در سال ۹۵ (۲۰۱۶) با قیمت میانگین ۵۰۰ دلار معامله می‌شد؛ پس با این حساب، تا زمان نوشتن این مقاله که قیمت بیتکوین حدود ۳۱۰۰۰ دلار است، شما حدود ۶۰ برابر سود به دست می‌آوردید (تقریبا ۶ برابر بیشتر از طلای ۱۸ عیار).
همچنین قیمت دلار در سال ۹۵، حدود ۳۵۰۰ تومان بود و امروز بعد از ۵ سال، ۲۴۷۰۰ تومان. یعنی اگر در سال ۹۵ شما ۱۰ میلیون تومان دلار خریداری می‌کردید، اکنون ۷۰ میلیون تومان پول داشتید؛ اما با سرمایه گذاری در بیتکوین، شما علاوه بر افزایش ۶۰ برابری قیمت بزرگ‌ترین رمز ارز، ۷ برابر هم از طریق افزایش قیمت دلار سود می‌کردید؛ یعنی ۴۲۰ برابر سود در طول ۵ سال!
همین افزایش قیمت BTC، باعث جذب افراد بیشتر در این حوزه شده و باعث شده که مردم ایران برای حفظ ارزش پول خود، وارد بازار کریپتوکارنسی‌ها شوند.
اگر در سال ۱۳۹۳ بیت کوین می‌خریدیم، چقدر سود می‌کردیم؟
از چندین سال قبل، ایرانی‌هایی بودند که بیت کوین را می‌شناختند و بر روی آن سرمایه گذاری کرده اند. مثلا اگر یک فرد در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) ۱۰ بیتکوین را با قیمت بین ۳۰۰ الی ۷۰۰ دلار خریده بود، در زمان نگارش مقاله که قیمت بیت کوین حدود ۳۳,۵۰۰ دلار است، او بین ۴۷ تا ۱۱۱ برابر تنها روی قیمت جهانی BTC سود کرده است؛ یعنی بین ۳۳۲,۰۰۰ دلار تا ۳۲۸,۰۰۰ دلار سود در طی ۷ سال!
البته یک فاکتور دیگر نیز در افزایش میزان سود این سرمایه گذاران دخیل است: قیمت دلار در ایران. دلار در سال ۱۳۹۳، با قیمت ۳۲۵۰ تومان معامله می‌شد و امروزه حدود ۲۵۰۰۰ تومان است؛ یعنی تقریبا ۷.۷ برابر افزایش قیمت داشته است. فردی که در سال ۲۰۱۴، ۱۰ بیت کوین ۷۰۰ دلاری را با دلار ۳۲۵۰ تومان خریداری کرده، امروز حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار ثروت دارد. او در آن زمان ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خرج کرده، اما امروز این شخص بیش از ۶۲ میلیارد تومان ثروت دارد! این افزایش بسیار زیاد قیمت Bitcoin باعث شده که بسیاری از افراد جذب این بازار شوند.
تاثیر قانون گذاری بر خرید و فروش بیتکوین در ایران
از چندین سال قبل که برخی افراد در ایران مشغول خرید و فروش BTC بودند، هنوز قانون گذاری خاصی در این حوزه انجام نشده بود. در آن زمان، این افراد معاملات خود را در صرافی‌های خارجی (که تعداد آنها نیز بسیار محدود بود) انجام می‌دادند.
پس از گذشت چند سال که افراد بیشتری وارد حوزه ماینینگ و معاملات رمز ارزها شدند، طبیعتا توجه قانون گذاران نیز به این بازار جلب شد. برای اطلاعات کامل از نحوه این قانون گذاری‌ها، مقاله زیر را مطالعه کنید.
در اواخر سال ۹۹، خبر ممنوعیت خرید و فروش ارزهای دیجیتال توسط بانک مرکزی و ابلاغیه شاپرک مبنی بر مسدود کردن درگاه‌های پرداخت الکترونیکی که در اختیار شرکت‌های حوزه رمز ارز و یا هر شرکت مرتبط با این حوزه منتشر شد و باعث ایجاد نگرانی‌هایی در بین مردم و فعالین ایرانی شد.
بیشتر بخوانید: بیت کوین درجا می‌زند
پس از اعلام این خبر، برخی از کاربران تازه وارد از این بازار خارج شدند و بسیاری از فعالین این حوزه نیز به این اخبار واکنش نشان دادند و کمپین‌‌هایی برای جلوگیری از مسدودسازی درگاه‌های پرداختی صرافیها تشکیل دادند.
در نهایت، در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰، جلسه‌ای در کلاب هاوس با موضوع مشکلات صرافیها در سال۱۴۰۰ برگزار شد. این جلسه با حضور جمعی از فعلان حوزه ارزهای دیجیتال در ایران و آقای حسین قربان زاده، معاون رییس مجلس شورای اسلامی برگزار شد. محوریت کلی این جلسه، نامه اخیر رییس مجلس (آقای قالیباف) پیرامون مسدودسازی درگاه‌های پرداخت صرافی‌های رمز ارز در ایران بود.
هنوز درگاه‌های پرداخت مسدود نشده است؛ اما انتشار این خبر، باعث خروج بسیاری از افراد تازه وارد از این بازار شد و برخی دیگر نیز تمام سرمایه خود را از صرافیها خارج کردند.
چند ایرانی از صرافی بایننس استفاده می‌کنند؟
سازمان آمریکایی سایفرتریس (Ciphertrace) در زمینه تحلیل دیتا و ردیابی تراکنش‌های مربوط به ارزهای رمزنگاری شده است. این شرکت در خرداد ۱۴۰۰، توانسته ۴.۵ میلیون آدرس بیت کوین مرتبط با ایران و ۷۵ هزار آدرس IP ایرانی را شناسایی کند، که از صرافی بایننس استفاده می‌کنند.
این سازمان تاکنون چند میلیون آدرس آی پی از کشورهای تحت تحریم (از جمله کره شمالی، سوریه و ایران) را جمع آوری کرده و اعلام کرده که در یک سال گذشته، تعداد آدرس‌های IP ایرانی افزایش بسیار زیادی داشته‌اند. این شرکت ابزارهای پیشرفته‌ای دارد که قادر به شناسایی آدرس‌های آی پی کاربران و آدرس دقیق آنهاست؛ حتی اگر کاربران از VPN یا VPS استفاده کنند.
حجم معاملات بیت کوین در برخی صرافی‌های ایرانی
در اینجا به حجم معاملات برخی صرافی‌های ایرانی می‌پردازیم و البته باید بگوییم که این دیتاها دقیق نیستند و نمی‌توان دقیقا این آمار را به دست آورد. این موضوع نه فقط در ایران، بلکه در صرافی‌های بومی بسیاری از کشورها صادق است؛ زیرا اکسچنج‌های بومی به دلایل مختلفی آمار دقیق ارائه نمی‌دهند؛ برای مثال، یک صرافی ممکن است به این دلیل که نهادهای قانون گذاری متوجه حجم معاملات زیاد آن نشوند، این آمار را بسیار پایین‌تر از واقعیت نمایش دهد و یا یک اکسچنج می‌تواند برای جذب کاربران بیشتر، حجم معاملات خود را بسیار بیشتر از حد واقعی خود نشان دهد.
در ادامه، مقدار خرید و فروش بیت کوین در ۱۰ صرافی ایرانی (که بیشترین معاملات را دارند) را می‌بینید، که این اعداد و ارقام توسط این اکسچنج‌ها اعلام شده است. این اعداد، حجم معاملات ۲۲ تا ۲۳ تیر ۱۴۰۰ را نشان می‌دهند:
- نوبیتکس: حدود ۶ میلیارد تومان (تقریبا ۱۰ بیتکوین)
- والکس: حدود ۵ میلیارد تومان (تقریبا ۸.۵ بیت کوین)
- رمزینکس: حدود ۱.۳ میلیارد تومان (تقریبا ۲.۲ بیت کوین)
- اکسیر: حدود ۲.۳ میلیارد تومان (تقریبا ۴ بیت کوین)
- ارز پایا: حدود ۱.۱ میلیارد تومان (تقریبا ۱.۸ بیت کوین)
- جیبیتکس: حدود ۹۰۰ میلیون تومان (تقریبا ۱.۰۸ بیت کوین)
- ایکس نوین مارکت: حدود ۵۰۰ میلیون تومان (تقریبا ۰.۶۲ بیت کوین)
- اوکی اکس: حدود ۲۱ میلیون تومان ( تقریبا ۰.۰۳ بیت کوین)
- فینیکس: حدود ۱۹۵ میلیون تومان (تقریبا ۰.۳ بیت کوین)
- تبدیل: حدود ۴ میلیارد تومان (تقریبا ۶.۸ بیت کوین)
در ۲۴ ساعت گذشته (۲۵ تا ۲۶ تیر ۱۴۰۰) در مجموع در این ۱۰ صرافی، ۳۲.۵ بیت کوین معامله شده و به صورت تخمینی، می‌توان گفت که در روز، در کل صرافی‌های ایرانی حدود ۵۰ بیت کوین به ارزش ۳۸ میلیارد تومان مبادله می‌شود.
جمع بندی
در این مقاله، ما به بررسی میزان خرید و فروش بیت کوین در ایران پرداختیم. این معاملات با روش‌های مختلفی مانند معاملات فرد به فرد و OTC، معاوضه بیت کوین در ازای دارایی‌های دیگر مانند خانه و اتومبیل، مبادله BTC در ازای خدمات مختلف (مانند حقوق کارمندان، فروش سیگنال‌های معاملاتی و غیره) انجام می‌شوند. همچنین میزان معاملات ۲۴ ساعته صرافی‌های ایرانی با بیشترین حجم معاملات را ارائه کردیم و تخمین زدیم که در کل صرافی‌های ایرانی به صورت ۲۴ ساعته، چه مقدار بیتکوین مبادله می‌شود.