اقتصاد ۲۴ - سال‌های دهه شصت بود که کیف مدرسه برخی از کودکان در ساعات غیر درس و مدرسه توسط والدین برای تبادل نوارهای ویدیو استفاده می‌شد، ویدیویی که توسط دولت‌مردان آن زمان قاچاق اعلام شده بود. کمیته‌ها و شهربانی‌ها هم وظیفه برخورد با کسانی را داشتند که در کار توزیع نوارهایی بودند که عمدتا از آن سوی مرزها می‌آمدند. تقریبا آن زمان بسیاری از مردم به هر طریقی بود یک دستگاه ویدیو در خانه تهیه کرده بودند و ریسک کشف آن توسط مأموران کمیته یا شهربانی را نیز به جان خریده بودند.
صدا و سیما در دو شبکه آن زمان خود به صورت مداوم فیلم‌ها و سریال‌هایی پخش می‌کرد که در آن عاقبت بودن ویدیو در خانه‌ها مساوی با فساد جوانان و تباهی و سیاهی خانواده‌ها و حتی خودکشی و دیگر کشی کودکان نشان داده می‌شد. علی‌رغم این هزینه‌ها و برنامه‌ها عملا بسیاری از مردم تره‌ای برای این ممنوعیت خورد نمی‌کردند و تکنولوژی و سرگرمی جدید را بیشتر از این برنامه‌های هژمونیک می‌پسندیدند.
سال‌های دهه هفتاد حکومت آرام آرام سخت‌گیری را در قبال ویدیو کم کرد و عملا با تأسیس مؤسسه رسانه‌های تصویری لغو ممنوعیت ویدئو استارت خورد و در سال ۱۳۷۲ عملا این کار صورت گرفت چرا که بسیاری همان زمان به احمقانه بودن مقاومت در برابر تکنولوژی‌ها پی برده بودند.
لغو ممنوعیت ویدئو؛ آغاز مبارزه با ماهواره
اما در همان دهه تکنولوژی دیگری آرام‌آرام در حال ورود به ایران بود و قرار بود که شبکه‌های تلویزیونی خارجی را در داخل مرزهای ایران بیاورد. این تکنولوژی نیز ماهواره بود که همچون سلفش به دلیل ترس از تکنولوژی‌های جدید و عدم توانایی در رقابت، ممنوع اعلام شد و همان برنامه‌های قهری و زوری و برنامه‌های مثلا فرهنگی که برای ویدیو وجود داشت این بار نیز علیه ماهواره به راه‌افتاد، اما باز هم مردم تکنولوژی را مقدم‌تر دانستند و اهمیتی برای ممنوعیت و برنامه‌های قهری و فرهنگی قائل نشدند.
آرام آرام در دهه ۸۰ تقریبا تمامی خانواده‌ها یک دستگاه رسیور دریافت و هرازگاهی ماهواره در دهه ۸۰ عموما تمامی خانه‌های ایران را در نوردید و پشت بامی نبود که دیشی بر روی آن قرار نداشته باشد. با این حال ماموران نیروی انتظامی در طرح‌های مختلفی اقدام به بالا رفتن از دیوار‌ها و پشت‌بام‌ها می‌کردند تا جام‌های شیطانی به زعم برخی از آقایان را جمع‌آوری کنند، اما مردم در زمان قاچاق بودن ویدیو و سخت‌گیری‌های دهه شصت دور زدن قوانین را یاد گرفته بودند و محال ممکن بود که این بار نیز از این کار شانه خالی کنند. کار به جایی رسید که تقریبا بیش از ۶۰ درصد خانه‌ها ماهواره داشتند و امروز هم اگرچه از لغو ممنوعیت آن خبری منتشر نشده است، اما عملا دیگر ممنوعیتی در استفاده از آن وجود ندارد و فقط بر روی سیگنال‌های آن پارازیت انداخته می‌شود.
صدای پای اینترنت و فیلترنت
همزمان با ورود ماهواره به خانه‌ها، دامنه استفاده از اینترنت هم گسترش پیدا کرد و در تقریبا در هر خانه‌ای که یک دستگاه کامپیوتر وجود داشت افراد می‌توانستند با خرید کارت‌های اتصال به شبکه به دنیای مجازی سفر کنند. این موضوع با دستگاه‌های مودم خانگی دچار تحول و خانه‌های بیشتری دارای اینترنت شدند. با ورود گوشی‌های هوشمند نیز عملا هر فرد ایرانی که یک گوشی داشت می‌توانست به نت وصل شود و در تعاملی گسترده با دنیای بیرون خود باشد. اما اینترنت هم برای برخی از محفل‌ها و مسئولان از همان روزهای نخست با ترسی بزرگ همراه بود به همین دلیل فیلترینگ گسترده در دستور کار قرار گرفت و بسیاری از وبگاه‌ها و سایت‌ها فیلتر شدند، اما همچون ویدیو و ماهواره فیلترینگ هم نتوانست از جریان آزاد اطلاعات جلوگیری کند و بر روی هر گوشی و دستگاه کامپیوتر و لپ‌تاپی طیفی از فیلترشکن‌ها ظاهر شد که به صورت مداوم فرد از آن استفاده می‌کند و عملا مردم یک سبک زندگی تحت فیلترشکن را آغاز کردند.
در واقع هرچه مردم را در امور فرهنگی محدودتر و قوانین برای آن وضع کردند کسی تمکین نکرد و عملا مردم را به سمت قانون‌گریزی سوق دادند. حتی از یک مقطعی به بعد فیلترشکن‌ها نیز غیر قانونی اعلام شد اما وضع کنندگان قوانین و راست‌کیش‌ترین هواداران آنها نیز امروز از فیلترشکن استفاده می‌کنند. در واقع امروزه فیلترشکن، پروکسی و وی‌پی‌ان بخش لاینفکی از زندگی هر شهروندی ایرانی شده است.
طرح صیانت از کاربران فضای مجازی و محدودیت‌های جدید
با این حال فیلترینگ یا به گفته برخی از افراد فیلترنت هم نتوانسته است اهداف افراد تندرو را برآورده کند به همین دلیل طرح صیانت از کاربران فضای مجازی را در مجلس پیشنهاد داده‌اند تا به گفته خود از «ول بودن فضای مجازی» جلوگیری کنند اما در بطن خود قصد دارند دسترسی تمامی مردم به بیرون از مرزها را محدود کرده و به نوعی بر فعالیت‌های آنان نظارت داشته باشند. این طرح با مخالفت‌های اکثریت طیف‌های مختلف سیاسی از اصولگرا تا اصلاح طلب و دیگر طیف‌های اجتماعی مواجه شده است و عمدتا باور بر این است که به وسیله این طرح قرار است وارد حریم شخصی افراد شده و مردم را از دسترسی به سرویس‌های آنلاین دور نگه دارند و عملا به وسیله این طرح تمامی کسب و کارهای آنلاین با تهدید تعطیل شدن مواجه می‌شوند. ضمن اینکه امپراتوری VPN نیز در کشور تقویت خواهد شد.
اینترنت ماهواره‌ای استارلینک
در حالی که این طرح هنوز تصویب نشده و تا قانون شدن و فراهم شدن بسترهای آن راه زیادی باقی است، شرکت خصوصی اسپيس ايکس آمریکا توانسته است اولین اینترنت ماهواره‌ای را برای تمامی مردم جهان فراهم کند تا زین پس کسی به فکرش نرسد که دور فضای مجازی دیوار بکشد.
اینترنت ماهواره‌ای استار لینک (Starlink) که قرار بود شهریورماه کار خود را آغاز کند یک ماه زودتر و همزمان با طرح خام اندیشانه صیانت از کاربران فضای مجازی، کار خود را آغاز کرد، به طوری که ابولحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی در این رابطه اظهار کرده است: در حال حاضر نگرانی ما از آسمان است و تهران هم‌اکنون تحت پوشش اینترنت ماهواره‌ای است.
وی در رابطه با قیمت تجهیزات آن نیز گفت: هزینه مودم آن ۶۰۰ دلار و شارژ ماهیانه آن نیز ۱۰۰ دلار است و اگر در یک مجتمع نصب شود این هزینه‌ها سرشکن شده و عملا هزینه‌ای برای مردم نخواهد داشت.
اخیرا هم تصاویری در فضای مجازی منتشر شده است که ویژگی‌های عکس، مانند روفرشی موجود نشان می‌دهد که تجهیزات دریافت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک وارد ایران شده است. پیش از این هم گفته شده بود که این تجهیزات وارد غرب کشور شده و شهروندان نوار غربی در حال حاضر می‌توانند از این اینترنت بهره‌مند شوند.
بیشتر بخوانید: دو نماینده مجلس: صلاح نیست ذهن‌ها را به سمت فیلترینگ ببریم/ پلتفرم‌های داخلی هم جواب درستی به ما نمی‌دهند
هنوز بحث استفاده از تجهیزات استارلینک در ایران داغ نشده است که با سرچی ساده در گوگل می‌بینیم که کلیدواژه‌هایی نظیر «ثبت‌نام استارلینک»، «خرید دیش استارلینک»، «سرعت اینترنت استارلینک»، «خرید استارلینک»، «خرید اشتراک استارلینک» و ... بیشترین جستجوی ایرانیان در این باره را تشکیل می‌دهد که نشان از علاقه مردم به دریافت این تجهیزات دارد، مسئله‌ای که به عبارت ساده‌تر نشان از علاقه‌مندی مردم به شکستن قبح قوانین در حوزه فیلترینگ تحمیلی دارد.
ورود این تجهیزات و همزمانی طرح صیانت از مجلس باز هم مردم را بیشتر به استفاده از این تجهیزات سوق می‌دهد و حتی اگر این تجهیزات را نیز ممنوع اعلام کنند مردم نشان داده‌اند که آمادگی کاملی برای دور زدن قوانین در این حیطه دارند و عملا بارها سبک زندگی قانون شکنانه را تجربه کرده‌اند و چه بسا با تصویب طرح صیانت، بیشتر به این سبک زندگی نیز سوق داده شوند.
این نوع سوق دادن مردم به سبک زندگی تحت بهره‌مندی از فیلترشکن با اعتراضات بسیاری نیز مواجه شده است. از جمله سید حسن خمینی تولیت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در این رابطه اظهار کرده است: در یک دوره‌ای می‌شد که یک چیزهایی را بست و مصونیت ناشی از محدودیت ایجاد کرد. اما امروز نمی‌شود، ماهواره را ممنوع کردید الان هست. گفتید تماس تصویری نباشد امروز آمده است.
وی افزود: تلگرام را فیلتر کردید هنوز وجود دارد. حتی امروز ممیزی کتاب هم خنده‌آور است. هنوز کتاب منتشر نشده است نسخه پی‌دی‌اف آن بیش از چندین هزار بار خوانده می‌شود. امروز باید به نوعی دیگر از مدیریت فکر کرد و مصونیت بدون محدودیت را ایجاد کرد و به نوعی دیگر وارد این فضا شد و الا این فضا خود را به ما تحمیل می‌کند.
همانگونه که از سخنان سید حسن خمینی پیدا است امروزه دیگر با انقلاب تکنولوژی نمی‌توان محدودیتی را برای کسی ایجاد کرد. سبک زندگی مردم امروز با سبک زندگی دهه شصت بسیار متفاوت است این در حالیست که در همان زمان نیز بسیاری ممنوعیت ویدیو را عملا زیر پا می‌گذاشتند.
امروزه نمی‌توان برای زندگی شخصی کسی تصمیم گرفت حتی خانواده‌ها به مانند گذشته نمی‌توانند در امورات مربوط به فرزندانشان دخالت کنند چرا که نسل به نسل تغییرات گسترده‌ای وجود داشته و سبک‌های زندگی مختلفی به وجود آمده‌اند. این زندگی‌ها به جریان آزاد اطلاعات وابستگی شدیدی پیدا کرده‌اند. هر قانونی هم که زندگی آنها را با محدودیت مواجه کند از نظر آنان یک قانون بد تلقی شده و عملا آنها را به سوی قانون شکنی سوق خواهد داد.
منبع:جامعه ۲۴