اقتصاد ۲۴- نظام بانکی که باید حلال مشکل بخش‌های مختلف اقتصادی کشور باشد، در سال‌های اخیر به‌قدری در بنگاه‌داری و خرید املاک غرق شده که از انجام وظیفه اصلی خود بازمانده است؛ مشکلی که رهایی از آن جز با فروش اموال، املاک و سهام مازاد میسر نمی‌شود. بخشی از املاک متعلق به بانک‌ها تملیکی، یعنی ناشی از معوقات نظام بانکی است، اما بخشی از اموال مازاد بانک‌ها نیز ناشی از تملک این دارایی‌ها به اراده بانک‌ها بوده است.
در واقع بانک‌ها در طول سال‌های گذشته به جای اینکه به‌کار اصلی خود، یعنی سپرده‌پذیری و اعطای تسهیلات بپردازند، با بهره‌گیری از برخی منابع خود، یا ملک خریده‌اند یا در سهام برخی شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. درحالی‌که در همه این سال‌ها مردم و بخش خصوصی، از کمبود شدید منابع مالی رنج برده و نتوانسته‌اند به‌راحتی از بانک‌ها تسهیلات دریافت کنند. حتی برخی بانک‌ها بخش عمده‌ای از نقدینگی خود را صرف پرداخت اعتبار به مالکان اصلی‌شان کرده‌اند، در چنین شرایطی دولت و بانک مرکزی چند سال است در تلاشند بانک‌ها را به مسیر اصلی‌شان بازگردانند. براساس الزامات قانونی، بانک‌ها موظف بوده‌اند در یک دوره زمانی، بین اردیبهشت۹۴ تا اردیبهشت۹۷، همه سهام و اموال‌شان را بفروشند. با این حال، هنوز اقدام در‌خور توجهی انجام نشده و بانک‌ها همچنان املاک زیادی در اختیار دارند.
پانزدهم تیرماه۱۳۹۸، فرهاد حنیفی، معاون نظارت بانک مرکزی از مجازات مدیران بانک‌هایی خبر داد که تا پایان سال۹۸ عملکرد قابل‌قبولی در خروج از بنگاه‌داری و واگذاری اموال مازاد نداشته باشند.
براساس قانون رفع موانع تولید بانک‌هایی که همچنان به بنگاه‌داری و افزایش دارایی‌های خود اصرار می‌کنند، باید بیش از ۲۸درصد مالیات بر دارایی را بپردازند، اما با وجود این مقررات و اولتیماتوم‌ها، بانک‌ها اقدام عملی مهمی در این زمینه انجام نداده‌اند. بر همین اساس بورس کالا که از سال گذشته تابلوی معاملات املاک و مستغلات خود را تاسیس کرده، در نامه‌ای به همه بانک‌ها آمادگی خود را برای فروش املاک مازاد بانک‌ها اعلام کرد.
اعلام آمادگی بورس کالا
مدیرعامل بورس کالا با ارسال نامه‌ای جداگانه به همه بانک‌های ایران اعلام کرد: آمادگی لازم را برای اجرای قانون و عرضه اموال مازاد بانک‌ها دارد. حامد سلطانی‌نژاد با اشاره به فعالیت تابلوی معاملات املاک و مستغلات در بورس کالای ایران تأکید کرده است: تاکنون برخی نهاد‌ها ازجمله وزارتخانه‌ها و بانک‌ها موفق به فروش اموال غیرمنقول خود از طریق این بستر شده‌اند و برخی دیگر نیز در حال طی فرایند‌های پذیرش و عرضه املاک خود هستند. همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و مقررات موجود امکان انجام انواع معاملات زمین و ساختمان با کاربری‌های گوناگون را در بورس کالای ایران با بهره‌گیری از مکانیسم حراج فراهم کرده است.
بیشتر بخوانید: چه دارایی‌هایی از مالیات بر عایدی سرمایه معاف هستند؟
برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد؛ بانک‌ها نزدیک به ۱۴هزار ملک مازاد در اختیار دارند. چند سال پیش دیوان محاسبات کشور اعلام کرد مجموع اموال و سهام غیربانکی مازاد بانک‌ها ۶۵ هزار میلیارد تومان است؛ از این رقم ۲۹ هزار میلیارد تومان به اموال مازاد و ۳۶ هزار میلیارد تومان به سهام غیربانکی در شرکت‌های وابسته اختصاص دارد. از آن زمان تاکنون ارزش املاک در ایران ده‌ها برابر شده و متناسب با آن ارزش املاک مازاد بانک‌ها هم افزایش یافته است.
تکمیل چرخه نهاده‌های مسکن
باعرضه ۲ نهاده مهم که در ساخت مسکن کاربرد اساسی دارند، یعنی سیمان و میلگرد در بورس کالا، به‌نظر می‌رسد درصورت آغاز عرضه املاک مازاد بانک‌ها در تابلوی معاملات املاک و مستغلات بورس کالا به‌عنوان یک کالای نهایی، چرخه مبادلات حوزه مسکن در بورس کالا تکمیل شود. کارشناسان بر این باورند که با عرضه نهاده‌های ساختمانی در بورس کالا معاملات این محصولات شفاف‌تر شود و تحت‌تأثیر مکانیسم عرضه و تقاضا قیمت‌های رقابتی‌تری برای این محصولات کشف خواهد شد. برآورد می‌شود عرضه این محصولات می‌تواند به کاهش هزینه تمام‌شده تولید مسکن منجر شود.