اقتصاد ۲۴ - بر اساس گزارش جهانی منتشر شده در ژانویه سال ۲۰۲۱، تعداد کاربران فعال شبکه‌های اجتماعی ایران، در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۳.۳۶ میلیون نفر بوده و میزان این شاخص در سال ۲۰۲۱ حدود ۵۹.۳۶ میلیون نفر برآورد شده است.
با این حساب ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴ درصد برآورد شده و این شاخص با رشد ۱۱ درصدی در سال ۲۰۲۱، حدود ۷۱ درصد برآورد می‌شود. همچنین بر اساس گزارش منتشر شده در سال ۲۰۲۱، تعداد کاربران فعال در شبکه‌های اجتماعی در جهان نزدیک به ۴.۲ میلیارد نفر گزارش شده و ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در جهان ۵۳.۶ درصد بوده است. این رقم نسبت به سال قبل از آن با رشد ۹ درصدی همراه بوده است.
تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی در سال ۱۳۹۹ به به بیش از سه میلیارد فقره رسیده است. این میزان نسبت به سال قبل با رشد ۱۰۸ درصدی همراه بوده است. از جمله دلایل رشد قابل توجه تعداد معاملات تجارت الکترونیکی، را می‌توان به شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹ و تغییر الگوی خرید توسط مصرف کنندگان دانست.
در سال ۱۳۹۹ در مقایسه با دو سال گذشته، مبالغ خرید اینترنتی در تمامی ماه‌های سال ۱۳۹۹ با رشد مثبت همراه بوده است. این میزان رشد در نیمه ابتدایی سال ۱۳۹۹ به مراتب بیشتر از مدت زمان مشابه سال‌های قبل از آن بوده است.
میان واحدهای تجارت الکترونیکی ۷۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از شبکه‌های اجتماعی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود استفاده می‌کنند. ۳۴ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند. همچنین ۲۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از اپلیکیشن موبایل به منظور ارائه کالا یا خدمات خود بهره می‌برند.
طبق نظرسنجی به عمل آمده با ارائه پرسشنامه، در میان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف اینستاگرام با ۸۳ درصد بیشترین سهم استفاده را در میان واحدهای تجارت الکترونیکی دارا بوده است.
(منبع نمودارها و آمارها گزارش سالانه تجارت الکترونیک سال ۹۹ است)
با وجود چنین آمارهایی و وابستگی بسیاری از مشاغل به شبکه‌های اجتماعی، بر اساس مصوبه اخیر مجلس یازدهم، طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی در کمیسیون مشترک بررسی می‌شود و در صورت تصویب بدون رأی‌گیری در صحن علنی مجلس به شورای نگهبان ارسال و در صورت تأیید به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد.
به نظر می‌رسد این طرح مشکلات زیادی را برای کسب و کارهایی که در شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده و از این طریق کسب درآمد می‌کنند ایجاد کرده و البته هنوز هم زیرساخت لازم برای انتقال این کسب و کارها به پلتفرم‌های داخلی ایجاد نشده است.
زیر ساخت لازم برای جایگزینی شبکه‌های اجتماعی ایجاد نشده است
در همین رابطه رضا الفت نسب، عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی، می‌گوید: اگر طرح با همین متنی که مکتوب شده پیش رود می‌تواند مشکل ساز باشد در صورتی که بخواهند پلتفرم‌های موجود را محدود و یا مسدود کنند این اتفاق خواهد افتاد زیرا زیرساخت لازم هم به حد کفایت ایجاد نشده و ترافیک به اندازه لازم وجود ندارد بنابراین مردم در پلتفرم‌های مشابه تجمع نمی‌کنند.
راه اندازی فروشگاه در پلتفرم‌های داخلی توجیه اقتصادی ندارد
وی با بیان اینکه یک فرد به عنوان فروشنده بخواهد در پلتفرم‌های داخلی فروشگاه راه اندازی کند، توجیه ندارد خاطرنشان می‌کند: این طرح نیاز به زمان و ایجاد زیر ساخت دارد اگر بخواهند در این بین پلتفرم‌های موجود را محدود و مسدود کنند در اولین قدم کسب و کارهای خرد که در اینستاگرام کسب درآمد و بازاریابی می‌کنند دچار ضررهای جبران ناپذیر خواهند شد.
بیشتر بخوانید: نامه‌نگاری بخش خصوصی با قالیباف درخصوص طرح اینترنتی مجلس
عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی می‌گوید: بنابراین پیشنهاد می‌شود با توجه به اینکه در زمان جا به جایی دو دولت هستیم این طرح چند ماهی مسکوت بماند تا دولت و وزیر جدید مستقر شده و با مشورت بخش خصوصی برای این موضوع تصمیم‌گیری شود به طوری که با تصمیمات جدید علاوه بر محقق شدن حکمرانی در فضای مجازی، به کسب و کارهای خرد نیز آسیبی وارد نشود.
بیش از ۳۰۰ هزار کسب و کار خرد در فضای مجازی ایجاد شده است
الفت نسب در رابطه با تعداد کسب و کارهای موجود در فضای مجازی تصریح می‌کند: آمار رسمی وجود نداشته اما بر اساس آمار غیررسمی، بیش از ۳۰۰ هزار کسب و کار در فضای مجازی ایجاد شده است. همه این افراد نگران شده‌اند و نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند زیرا معاش و زندگی آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در شرایط نابسامانی وضعیت اقتصادی مردم نباید مردم به این شکل نگران شوند امید است مجلس در روزهای آینده تصمیمات بهتری در این مورد بگیرد.
همچنین فردین کریمی، جامعه شناس شبکه‌های اجتماعی در رابطه با آثار اقتصادی اجرای این طرح می‌گوید: به گفته کارشناسان طراح این طرح، منظور از طرح صیانت، محدود کردن یا فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نبوده اما به نظر می‌رسید در دراز مدت کاربران به این شبکه‌ها دسترسی نخواهند داشت.
کوچ اجباری مردم به شبکه‌های اجتماعی داخلی دور از انتظار است
وی اضافه می‌کند: در صورت تعطیل شدن این پلتفرم‌های مجازی یا اینکه حتی با فیلتر شدن هم نتوان به این شبکه‌ها دسترسی یافت این فضاها بسته می‌شود البته فضاهایی که ایجاد می‌شود و کوچ اجباری از شبکه‌هایی همچون تلگرام، اینستاگرام و واتساپ که مردم به آن خو گرفته‌اند چقدر بتواند موفق عمل کند مورد بحث است.
نرخ بیکاری ایران بالا است و دولت توان اشتغالزایی ندارد
این کارشناس معتقد است: ایران کشوری است که نرخ بیکاری بالایی نسبت به بسیاری از کشورهای جهان دارد و توان اشتغالزایی دولت نیز بسیار محدود است و نمی‌تواند نرخ بیکاری را کاهش دهد زیرا سرمایه گذاری خارجی به دلیل تحریم‌ها به شدت کاهش یافته، همچنین دولت با کسری بودجه مواجه است اما فضای مجازی در اختصاص بخشی از اقتصاد کشور به خود موفق شده است بر اساس آماری که اتاق بازرگانی اعلام کرده است ۶۰۰ هزار شغل در فضای مجازی وجود دارد که از این تعداد ۴۰۰ هزار شغل در اینستاگرام و تلگرام ایجاد شده است بنابراین باید توجه داشته باشیم که با از بین رفتن این شبکه‌های اجتماعی نرخ بیکاری بیش از پیش افزایش می‌یابد.
فضای مجازی اکنون بخش جدانشدنی اقتصاد است
کریمی اضافه می‌کند: فضای مجازی اکنون در همه دنیا به عنوان بخشی از اقتصاد است هر فعالیتی که در توزیع و تولید کالا و خدمات به ویژه در حوزه توزیع و مصرف نقش داشته باشد بخشی از اقتصاد است و شبکه‌های اجتماعی امروزه هم به نفع تولید کننده، توزیع کننده و مصرف کننده عمل کرده و بازار رقابتی ایجاد کرده است هر چند شاید تا به امروز بخش کوچکی از اقتصاد کشور به این فضا وابسته شده است که با بسته شدن این شبکه‌های مجازی این شغل‌ها از بین می‌رود.
وی ادامه می‌دهد: برندسازی و معرفی، بخش مهمی از اقتصاد دیجیتال است که به کمک موبایل همه طبقات اجتماعی به آن دسترسی داشته و این کسب و کارها نیز به این مخاطبان دسترسی دارند. باز هم باید توجه داشت که از بین رفتن هر شغل در افزایش خشونت، اعتیاد، جرم‌ها و بزهکاری‌ها نمایان می‌شود بنابراین نمی‌توان در چنین مواردی به راحتی تصمیم گرفت. اقتصاد اکنون چند وجهی شده و فقط پول نیست و در رفتار مردم حک شده است.
نمی‌توان پشت درب‌های بسته برای فضای مجازی تصمیم‌گیری کرد
این کارشناس می‌گوید: اکنون به کمک فناوری مرزهای حوزه اقتصاد تغییر کرده است و با انواع اقتصاد مواجه هستیم. فضای مجازی نیز نوعی از اقتصاد را ایجاد کرده که در حوزه اقتصاد دیجیتال جای گرفته زیرا عرضه آن به صورت آنلاین انجام شده و نمی‌توان پشت درب‌های بسته برای آن تصمیم‌گیری کرد.
کریمی اضافه می‌کند: یکی از مشخص‌ترین پیامدهای این تصمیم از بین رفتن بخشی از اقتصاد خواهد بود. کارکرد دیگر فضای مجازی، کاربری آنها به عنوان حوزه عمومی است. حوزه‌های عمومی جایی است که آدم‌ها خارج از طبقه اجتماعی خود در کنار هم جمع شده و درباره موضوعی مهم صحبت می‌کنند، اکنون فضای مجازی نقش این حوزه‌های عمومی را ایفا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: فضای مجازی توانست شبکه‌ای ایجاد کند که بی شباهت به حوزه عمومی نیست اما این حوزه‌ها خارج از کنترل است که ممکن است نتایج مثبت و یا تأثیرات منفی داشته باشد بنابراین حوزه قدرت که اکنون فقط دولت نیست و در قالب میکرو فیزیک قدرت در قالب قواعد در کل بخش‌های مختلف جامعه پخش شده و حضور دارد.
این کارشناس تصریح می‌کند: بنابراین قدرت مرکزی می‌خواهد در همه جا حضور داشته باشد و قوانینی ایجاد کند اما فضای گفت‌وگو در شبکه‌های اجتماعی از کنترل و دسترس قدرت خارج شده و می‌توان گفت به همین دلیل مجلس تمایلی به حضور آنها ندارد و می‌خواهد آن را کنترل کند.
منبع: ایمنا