اقتصاد۲۴- یکی از ویژگی‌های عصر ارتباطات در ایران آن است که با نزدیکی به هر انتخاباتی و بعد هم هر از چندگاهی موضوع فضای مجازی و فیلترینگ داغ شده و مورد بحث قرار می‌گیرد. در کارزار ۱۴۰۰ هم شاهد نمونه‌دیگری از آن بودیم. همین آقای رییسی که حالا رییس‌جمهور است، با مسدود کردن فضای مجازی مخالفت کرده و در ویدئویی می‌گفت: «فضای مجازی زمینه کسب‌وکار مردم است. فضای مجازی امروز ابزار کار مردم شده و از این طرق کسب درآمد می‌کنند. آیا کسی می‌آید محل درآمد مردم را تعطیل کند.» کلی پز می‌داد که بر اینستاگرام مسلط است و از آن طریق از خیلی مسائل مطلع می‌شود و بعدش توئیتری هم شد. حتی معاون اول او هم دیروز به این شبکه اجتماعی پیوست و در اولین توئیت خود از «تعامل بی‌واسطه» گفت. محمد مخبر نوشت: «به نام خدای شهیدان و راستگویان. فارغ از هر زنده‌باد و مرده‌باد، سر به راه مملکت باید نهاد. این صفحه کاربری محمد مخبر- فرزند خوزستان و خادم همه مردم بی‌مانند ایران- جهت تعاملی بی واسطه به محضر شما است.»
پیام «مخبر»
حضور «مخبر» در توئیتر، اما به لحاظ همزمانی با اصرار مجلس یازدهم به محدودسازی فضای مجازی که البته تحت عنوان صیانت قرار است انجام شود، قابل اعتنا‌تر می‌شود. به نظر می‌رسد که رییسی و همکارانش در دولت قصد دارند به جامعه القا کنند که دست آن‌ها هم روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت. به فرض که این طور باشد و ما دچار خوش‌خیالی نشده باشیم، این نتیجه حاصل می‌شود که آقایان در دولت و مجلس اگرچه از یک جریان سیاسی هستند، اما درباره موضوعاتی مثل همین فضای مجازی اختلاف نظر دارند. خاصه اگر در نظر داشته باشیم که از همان ابتدای امر که مجلس ساز صیانت از فضای مجازی را زد بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران در پی ارزیابی نسبت این اقداما با دولت رییسی و یا تبعات آن برای وی برآمدند. مثلا محمد علی ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب ابتدا معتقد بود که این کار مجلس برای چوب لای چرخ دولت رییسی گذاشتن است، اما بعد با بررسی بیشتر اوضاع به نتیجه دیگری رسید و در صفحه توئیتر خود نوشت: «مجلس فداکاری کرد. فکر می‌کردم که طرح نابودی اینترنت را مجلس با عجله تصویب کرده که در کار دولت رییسی بگذارد. ولی حالا فکر می‌کنم دولت آینده، چون با این طرح موافق است، به دوستان مجلسی توصیه کرده که زودتر تصویب کنید به‌نام ما تمام نشود.»
بیشتر بخوانید: مخالفت مجلس با طرح رئیسی
پیش‌دستی دولت
احمد شیرزاد، دیگر فعال سیاسی اصلاح‌طلب، اما با نظر اول ابطحی موافق بود. او در گفت‌گویی با
«رویداد ۲۴» اظهار کرد: «رفتار‌های مجلس نوعی خط و نشان کشیدن برای دولت جدید است که بگویند آن چیزی که ما بخواهیم تصویب خواهد شد، هنوز کار به تخریب نکشیده است. مجلس فعلی یک مجلس اقتدارگرا است و اساسا با سازوکار‌های سازش و روش‌های دموکراتیک رابطه‌ای ندارد. از همین رو فکر می‌کنم با این شیوه‌ای که مجلس در پیش گرفته است کارشان با دولت به دعوا و اختلاف کشیده خواهد شد.» وی با اشاره به اینکه «دود طرح صیانت از فضای مجازی که اخیرا مجلس آن را تصویب کرده به چشم رییسی خواهد رفت» گفته بود: «زیرا جامعه تفکیکی میان مجلس و دولت رییسی قائل نیست و مردم به محض اینکه ببینند مشکلی برای اینترنت‌شان ایجاد شده، تفاوتی میان دولت و مجلس قائل نمی‌شوند.» رویکرد رییسی و حالا هم معاون اولش، اما نشان می‌دهد که اولا آن‌ها هم تحلیل شیرزاد را بیشتر قبول دارند و دوما برای خنثی کردن رویکرد مجلس، فکری کرده‌اند. استقبال از فضای مجازی، آن هم در شبکه اجتماعی فیلتر شده توئیتر نشان می‌دهد که دولت سر کوتاه آمدن در این قضیه را ندارد؛ که اگر داشت، دلیلی برای ورود محمد مخبر که بعد از ماجرا‌های چینش کابینه به نظر می‌رسد از نفوذ قابل توجهی در دولت برخوردار است، به توئیتر باقی نمی‌ماند.
بی‌اعتنایی دولت به مجلس
با این وجود کارشناسان و صاحب‌نظران مایل‌اند که قدری بیشتر تامل کرده و برای خوشحالی از رویکرد مثبت دولت رییسی نسبت به فضای مجازی، عجله نکنند. همچنین اختلاف نظر احتمالی این دولت با مجلس را خیلی جدی نگرفته و مقدمه تقابل‌های بیشتر نمی‌دانند. محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای اصولگرا یکی از همین افراد است. او در گفتگو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: «من فکر می‌کنم که آقای رییسی با توجه به تبلیغات انتخاباتی و بعد هم ورودش به توئیتر، همین‌طور ورود آقای مخبر و حضور برخی دیگر از وزرایی که قرار است در دولت رییسی باشند در این شبکه اجتماعی، فکر می‌کنم که رویکرد دولت سیزدهم نسبت به فضای مجازی مثبت است.» وی افزود: «این رویکرد مثبت، اما لزوما به معنای تقابل با مجلس نیست. من فکر می‌کنم که دولت رییسی مجلس را در اندازه و وزن خودش جدی می‌گیرد. به هرحال این مجلس حداکثر نماینده ۱۲ درصد مردم است و دولت رییسی هم در همین حد با این مجلس تعامل خواهد کرد. یعنی نه وارد دعوا با مجلس خواهد شد و نه مجلس را خیلی جدی می‌گیرد.»
امیدواری به رویکرد متفاوت
محمدصادق جوادی‌حصار، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، اما به اندازه مهاجری اطمینان ندارد که نگاه رییسی به فضای مجازی مثبت باشد. او فقط با در نظر گرفتن اقدام اخیر «مخبر» ابراز امیدواری می‌کند که رویکرد دولت جدید نسبت به موضوع فضای مجازی متفاوت از مجلس یازدهم باشد. جوادی حصار در گفتگو با «جهان‌صنعت» گفت: «من امیدوارم که نگاه دولت نسبت به مقوله فضای مجازی با مجلس متفاوت باشد، اما باید در نظر داشت که استراتژی نهایی و کلی هر دو بخش جریان اصولگرا در قوای مجریه و مقننه تقریبا منطبق بر هم است. ممکن است که در تاکتیک‌ها اختلاف نظر‌هایی داشته باشند، اما استراتژی کلی آن‌ها یکی است و آن هم پرداختن به امور ظاهری و دور نگه‌داشتن مردم از اطلاعات زیربنایی و بنیادین که می‌تواند نقشه راه را ترسیم کند، است.» وی افزود: «آقای مخبر نیز اکنون بر اساس نیاز و اقتضا باید در عرصه‌هایی حضور داشته باشد تا بتواند به روز عمل کند. ما نیز امیدواریم که حضور او در سمت معاون اولی و فضای مجازی مثل حضورشان در ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و تولید واکسن برکت نباشد که الان یک سال است می‌گویند در آستانه تولید انبوه هستیم، اما هنوز باید چشم انتظار بمانیم که واکسن خارجی بیاید. آن‌ها که مدعی بودند می‌توانیم به کشور‌های دیگر هم واکسن برکت را صادر کنیم الان خودشان هر هفته منتظر هستند که ببینند هلال احمر از کدام کشور دنیا یک میلیون دوز واکسن می‌خرد و می‌آورد. یعنی واقعا شوی تبلیغاتی بود و امیدواریم که حضور آقای مخبر در فضای مجازی هم یک شوی تبلیغاتی نباشد.»
زود قضاوت نکنیم
برخی دیگر از کارشناسان، اما آنقدر به دولت جدید بدبین هستند که برای امیدوار شدن هم دست دست می‌کنند و نمی‌خواهند قبل از بررسی‌های اجمالی دل به چیزی خوش کنند. مثلا غلامرضا ظریفیان، فعال سیاسی اصلاح‌طلب اقدام محمد مخبر برای ورود به توئیتر را برای نتیجه‌گیری درباره رویکرد دولت سیزدهم در حوزه فضای مجازی کافی نمی‌داند. او در گفتگو با «جهان‌صنعت» با تاکید بر اینکه «به نظر من هنوز برای چنین قضاوت‌هایی زود است» گفت: «دولت اکنون محل مراجعات مردم و ملزم به پاسخگویی است. ضمنا به خاطر وعده‌هایی که در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری داده، ممکن است که رویکرد متفاوتی نسبت به مجلس داشته باشد. به هر حال او درگیر مسائل اجرایی است و احتمالا سطح برخوردش متفاوت است.
البته مجلس هم در این قضیه در پی فشار‌ها ناگزیر شد که در مسیر تجدیدنظر‌هایی قرار بگیرد.» وی افزود: «با این حال معتقدم که با این تک‌مساله‌ها نمی‌توان به جمع‌بندی نهایی رسید. برای صحبت درباره این موضوع باید دو، سه ماهی را منتظر بود و نوع گویش و رویکرد دولت را دید. همچنین باید وزرایی که برگزیده و رای اعتماد می‌گیرند را دید. به هرحال ما هنوز برنامه‌های وزرا را نشنیده‌ایم. باید دید که در برنامه‌های آنان مساله فضای مجازی چطور دیده شده است. دقت کنید که موضوع فضای مجازی اکنون فقط در حوزه فرهنگی قرار نمی‌گیرد و تقریبا همه ارکان دولت را در بر می‌گیرد. یعنی جایی نیست که شما با عرصه فضای مجازی رو به رو نباشید؛ بنابراین باید مساله را در برنامه‌های وزرا دید و بعدا جمع‌بندی کرد.» ظریفیان همچنین گفت: «من فکر می‌کنم که دولت به دلیل رو به رو شدن با واقعیت‌ها طبیعتا در یک مسیر معتدل‌تری نسبت به مجلس قرار خواهد گرفت. مثبت یا منفی بودن رویکرد دولت فعلا معلوم نیست. باید قدری صبر کرد و در عین حال انتظارات جامعه و مردم را منعکس کرد و بعدا قضاوت کرد که نقطه کانونی رویکرد دولت در این باره چیست.» چه آن‌طور که ظریفیان می‌گوید صبر کنیم و چه آن‌طور که مهاجری اطمینان دارد، رویکرد دولت رییسی در بحث فضای مجازی را مثبت تلقی کنیم، فرقی ندارد. نتیجه چندی بعد معلوم خواهد شد. باید منتظر ماند و دید که دولت سیزدهم در اموری مثل محدود کردن فضای مجازی با مجلس همراهی می‌کند یا این مباحث، محلی برای به باد رفتن فواید همسویی قوا خواهد شد.