اقتصاد ۲۴ - بخش خانگی همواره یکی از مصرف کنندگان عمده برق در مقایسه با سایر بخش‌ها بوده است. به همین دلیل، این بخش نقش بسزایی در وضعیت مصرف انرژی برق و همچنین درآمد‌ها و هزینه‌های صنعت برق دارد. میزان مصرف برق به استثنای سال ۱۳۹۰ پس از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، همواره روندی صعودی داشته و اکنون که برنامه ششم توسعه در حال اجرا بوده این درصد از ۱۰ درصد رشد نیز گذشته است.
از سوی دیگر سطح الگوی مصرف برق اقلیم‌های مختلف که مبنای تفکیک خانوار‌ها به پرمصرف، کم مصرف و همچنین تعیین کننده مشترکین مشمول حمایت و یا جریمه مصرف مازاد بر الگو بوده، در طول سال‌های اخیر افزایش یافته، اعطای یارانه (پنهان) بر مصرف برق اکنون به گونه‌ای است که توزیع یارانه ضمنی برق و هزینه برق میان خانوار‌ها در اقلیم‌های مختلف نابرابر است.
مجموع قبوض صادر شده برای مشترکان خانگی حدود ۳۰ میلیون قبض بوده که با رعایت الگوی مصرف توسط برخی مشترکان، بیش از ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار مشترک از آبان سال گذشته تاکنون مشمول تخفیف صددرصدی شده‌اند. حدود ۸۲ درصد از مشترکان (حدود ۲۵ میلیون مشترک) کمتر از الگوی تعیین شده (در مناطق معتدل ۳۰۰ کیلووات ساعت) مصرف برق داشته‌اند. برای این گروه از مشترکان فقط هفت درصد افزایش سالانه بر اساس مصوبه دولت اعمال شده که قبض برق عمده این مشترکان رقم بسیار پایینی است، چون از یارانه کامل انرژی برخوردار شده‌اند.
حدود ۱۵ درصد مشترکان، مابین الگوی تعیین شده تا دو برابر الگو (بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ کیلووات) مصرف داشته‌اند که این دسته از مشترکان علاوه بر افزایش سالانه هفت درصد تعرفه، مشمول ۱۶ درصد افزایش به دلیل مصرف بالاتر از الگو شده‌اند و در مجموع ۲۳ درصد افزایش تعرفه در قبض آن‌ها اعمال شده است.
با بررسی قبض‌های صادر شده امسال در شرکت‌توانیر مشخص شده که رقم‌های بالای قبض برق در کمتر از سه درصد مشترکان بسیار پرمصرف (۲.۸ درصد مشترکان) دیده می‌شود که در اصطلاح به آن‌ها مشترکان بدمصرف گفته می‌شود. تعرفه برق این گروه بدون یارانه انرژی و با تعرفه خرید تضمینی تجدیدپذیر‌ها محاسبه می‌شود و به همین دلیل رقم‌های چشمگیری است.
در این میان کمبود برق در تابستان و رویه پر مصرف‌ها زنگ خطر را برای اصلاح زیرساخت‌ها و الگوی قیمتی هزینه برق به صدا درآورد، در این راستا هیات دولت به تازگی طرحی را برنامه‌ریزی کرده که یارانه مشترکان پرمصرف، که معادل ۸۵۰ هزار مشترک هستند و بیش از دو برابر الگوی تعیین شده مصرف داشته‌اند قطع شود و این طرح در انتظار تصویب خود دولت است.
۲.۶ درصد از مشترکان برق ۲۰ برابر مشترکان معمولی برق مصرف می‌کنند
مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق در این راستا گفت: ۲.۶ درصد از مشترکان برق در کشور خیلی پرمصرف بوده و این مشترکان ۲۰ برابر مشترکان معمولی برق مصرف می‌کنند و به همین دلیل هم قرار است جریمه‌های سنگینی برای آن‌ها اعمال شود.
وی با بیان اینکه مشرکینی که زیر الگو‌های استاندارد برق مصرف می‌کنند، به طور سالانه هفت درصد افزایش قیمت دارند و صورتحساب برق این افراد معمولا حدود ۳۰ هزار تومان است، گفت: افرادی که بیش از ۳۰۰ کیلووات بر ساعت برق مصرف می‌کنند مشترکان پرمصرف بوده و این افراد علاوه بر هفت درصد قبلی، ۱۶ درصد دیگر هم به صورتحساب آن‌ها اضافه می‌شود.
وی گفت: پیرو بند‌ی تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۰ برای اصلاح تعرفه‌های مشترکان خانگی، مراحل کارشناسی طرحی به پایان رسیده که در صورت تصویب آن در هیات دولت، با کاهش یارانه برق پرداختی به این دسته از مشترکان، نرخ برق مصرفی مشترکان پرمصرف با قیمت تمام شده محاسبه خواهد شد.
بیشتر بخوانید: مشترکان پرمصرف منتظر قبض برق نجومی باشند
به گفته سخنگوی صنعت برق به این ترتیب به نظر می‌رسد دولت در صورت تصویب این طرح، تعرفه مازاد مصرف این گروه از ۸۰۰ تومان به نرخ‌های بالای ۱۳۰۰ تومان افزایش دهد. این طرح که در صورت تصویب توسط هیئت دولت، اجرایی خواهد شد، در راستای تحقق عدالت و تغییر رفتار مصرفی مشترکان است، چرا که مشترکان پرمصرف اکنون با مصرف بیشتر، از یارانه بیشتری هم بهره‌مند می‌شوند.
وی اظهار کرد: بررسی‌ها نشانگر آن است که اگر این مشترکان در پیک تابستان امسال مصرف خود را مدیریت می‌کردند، خاموشی‌های برق رخ نمی‌داد: گفت: یکی از راهکار‌های کنترل رفتارمصرف مشترکان بسیار پرمصرف بکارگیری کنتور‌های هوشمند است. اکنون به‌منظور نصب پنج میلیون کنتور هوشمند برای مشترکان پرمصرف برنامه‌ریزی شده که امیدواریم با انجام آن، این برنامه نیز در پیک تابستان سال آینده مورد استفاده قرار گیرد.
یارانه باید به مصرف‌کنندگان کم‌مصرف تعلق بگیرد
هوشنگ بهرامی کارشناس صنعت برق نیز در این رابطه گفت: ایران به دلیل ارائه یارانه به سوخت نیروگاه‌ها و همچنین تعرفه فروش برق به مردم، ارزان‌ترین تعرفه برق در دنیا را دارد، اما طبق قانون هدفمندی یارانه مصوب مجلس، این یارانه باید به مصرف‌کنندگان کم‌مصرف تعلق بگیرد و مشترکی که به هر دلیلی (از جمله استفاده از دستگاه‌های سرمایشی متعدد) بخواهد بالاتر از الگو، برق مصرف کند، باید قیمت تمام شده آن را بپردازد.
به گفته وی بهای برق مشترکان پرمصرف بر اساس قانون بودجه به‌صورت غیر یارانه‌ای و بر اساس الگوی افزایش پلکانی تعیین و بنابراین فقط برای میزان مازاد از دو برابر الگوی مصرف بر اساس نرخ غیر یارانه‌ای برق، محاسبه می‌شود.
۱۰ درصد جامعه یارانه انرژی را هدر می‌دهند
علیرضا سلیمی - عضو هیئت رئیسه مجلس - نیز در این ارتباط می‌گوید: در هشت سال گذشته سرمایه گذاری در حوزه برق کم بود که همین امر موجب شد نیاز کشور با مولد‌های فعلی تامین نشود. همچنین یارانه برق به عده‌ای خاص از آحاد جامعه داده می‌شود، مابه التفاوت قیمت دستوری با نرخ فعلی باید به ابتدا یا انتهای زنجیره پرداخت شود و در شرایط فعلی، واقعیت آن است که یارانه به راس زنجیره پرداخت می‌شود و همین امر منجر به مصرف بی رویه برق ارزان می‌شود و البته براساس برآورد‌ها شاید ۱۰ درصد جامعه هستند که مصرف بی رویه از تولید برق ارزان را دارند.
وی با اشاره به اینکه اصلاحات قیمتی از طریق تعرفه گذاری پلکانی یکی از راهکار‌های مدیریت مصرف برق محسوب می‌شود، گفت:پرداخت کارت یارانه یکی دیگر از راهکار‌های مدیریت مصرف برق است که در شرایط فعلی، پرداخت یارانه به عده‌ای خاص، منجر به توزیع ناعادلانه ثروت عمومی شده است که بنابر آمارها، ۱۶۰ میلیارد دلار یارانه به بخش انرژی داده می‌شود که با این وجود اولین کشور در پرداخت یارانه انرژی هستیم، در حالیکه با اصلاح مدیریت مصرف از طریق تعرفه گذاری پلکانی باید اقدام به توزیع عادلانه یارانه انرژی کنیم.
عضو هیئت رئیسه مجلس اظهار کرد: با اصلاح الگوی مصرف علاوه بر جلوگیری از هدر رفت یارانه انرژی، بخش خصوصی نسبت به سرمایه گذاری در این بخش رغبت پیدا می‌کند، بر این اساس تعرفه گذاری پلکانی به عنوان یکی از راهکار‌های مدیریت مصرف مطرح شده است.
به نظر می‌رسد که دولت عزم جدی برای حذف یارانه‌های مشترکان پر مصرف که ۱۵ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، داشته باشد که این مساله با توجه به خاموشی‌های تحمیلی بر کشور و هدرفت منابع انرژی می‌تواند راهکاری به حساب آید تا شاید از این طریق ایران از لیست کشور‌های پرمصرف انرژی خارج شود.