اقتصاد ۲۴ - برای اینکه ببینیم آیا بیت کوین و ارز‌های دیجیتال دیگر چه جایگاهی در مکتب اسلام دارند و آیا از نظر شریعت مجاز یا غیر مجاز است، باید به نگرش اسلام درباره پول نگاه کنیم.
پول از نگاه اسلام
از آنجایی که اصول اسلامی بر اساس شریعت (قوانین اسلامی) بنا شده است، مفهوم پول در اسلام در برخی حالات با اقتصاد رایج متفاوت است. در اسلام، پول (یا ثروت) اموالی است که انسان به عنوان جانشین خداوند در اختیار دارد. باید با دقت از آن استفاده کرد و موازین شرعی را در سرمایه گذاری مورد توجه قرار داد. اسلام بر خلاف فلسفه‌های سرمایه‌داری، خودگرایی را منع می‌کند. پول در اسلام «کارکرد اجتماعی» دارد و باید برای تحقق عدالت اجتماعی-اقتصادی به نفع کل جامعه سرمایه‌گذاری شود.
اندیشه اسلامی درباره بازار آزاد یکی از مهم‌ترین جنبه‌های دین است. کالا‌هایی که ارزش ذاتی دارند در اسلام پول محسوب می‌شوند. برخی از مصادیق کالا‌هایی که می‌توانند به عنوان پول در نظر گرفته‌شوند عبارتند از: طلا (دینار)، (درهم) و مواد غذایی مانند خرما، گندم، جو، نمک و غیره؛ همگی نمونه‌هایی از دارایی‌های فیزیکی هستند که قابلیت معامله شدن، دارند.
تعریف واحد پولی در اسلام
هر چیزی که ارزش ذاتی داشته باشد، تا زمانی که ارزش آن به طور نامنظم یا غیرقابل پیش‌بینی در نوسان نباشد، می‌تواند به عنوان یک واحد پول شناخته شود.
پول‌های رایج در اسلام
ارز‌های متعددی قبل از ظهور اسلام مورد استفاده قرار می‌گرفتند. حتی پس از پیدایش اسلام، مردم از انواع مختلفی از ارز‌ها برای تجارت استفاده می‌کردند. با این حال، دو واحد پولی که در دوران اسلامی محبوب‌ترین و رایج‌ترین ارز‌ها شدند، دینار و درهم بودند.
حضرت علی (ع) در زمان حکومت خود، سکه‌های جدیدی منتشر کرد که نام حکومت اسلامی بر روی آن‌ها حک شده بود. در خط کوفی عبارات قرآنی، سال و محل ضرب سکه بر دو طرف درهم و دینار چاپ می‌شد.
بیشتر بخوانید: ۱۲ میلیون ایرانی رمزارز دارند
ارزش فلزی در دینار (طلا) و درهم (نقره) به عنوان «ارزش طبیعی» سکه‌ها نامیده می‌شد. سالیان متمادی، درهم و دینار بر اساس اوزان خود معامله می‌شدند. ارزش این دو همان ارزش طبیعی فلزی بود که در ساختشان مورد استفاده قرار می‌گرفت و جنبه‌های دیگر مانند قدرت خرید، نادیده گرفته می‌شد.
تاریخچه ارز‌ها در اسلام بیشتر بر پایه دارایی‌های فیزیکی مانند طلا و نقره بوده است. علیرغم استفاده طولانی مدت از درهم و دینار، مسلمانان به خاطر مشکلاتی مانند شمارش سکه‌ها و دست کاری در وزن آن‌ها مجبور شدند به پول کاغذی (فیات) روی بیاورند.
انواع پول در اسلام
به طور کلی در اسلام دو نوع پول در نظر گرفته شده است. یکی «پول طبیعی» و دیگری «پول عرفی».
هر چیزی که ارزش ذاتی داشته باشد، پول طبیعی است. یک نمونه عالی از پول طبیعی، طلا و نقره یا هر شکل دیگری از فلز گران‌بها است.
پول عرفی همان فیات است. پول فیات هیچ ارزش ذاتی ندارد، به این معنی که هیچ ارزشی به خودی خود ندارد. در این مورد، دولت اجازه می‌دهد که این دسته از پول‌ها قانونی و مجاز باشند.
پذیرش بیت کوین در اسلام
برای اینکه راحت‌تر درباره این مساله صحبت کنیم، ابتدا باید بدانیم بیت کوین چیست. در سال ۲۰۰۹، ساتوشی ناکاموتو بیت کوین (BTC) را ایجاد کرد که امروزه بزرگ‌ترین ارز دیجیتال غیرمتمرکز جهان است. یک دفتر کل تمام تراکنش‌های بیت کوین را به‌صورت ناشناس در خود ثبت می‌کند. به‌گزارش میهن بلاکچین، در چند وقت اخیر قیمت بیت کوین به‌عنوان پیشتاز بازار ارز‌های دیجیتال، سقف‌های تاریخی جدید ثبت کرده است. ارزش بیت کوین به غیرمتمرکز بودن و امکاناتی است که به‌واسطه فناوری بلاکچین در اختیار کاربرانش قرار می‌دهد.
علیرغم اینکه جهان در حال گذار به سمت بیت کوین و سایر ارز‌های دیجیتال است، اکثریت مسلمانان در مورد ورود به دنیای بلاکچین تردید دارند. دلیل اصلی و مهم آن این است که در اسلام به مسلمانان دستور داده شده از علمای اسلامی پیروی کنند که تصمیمات خود را بر اساس دو منبع اصلی یعنی قرآن و سنت اتخاذ می‌کنند. خداوند در این باره می‌فرماید: «پس اگر نمی‌دانید از کسانی که کتاب را می‌دانند، بپرسید» - سوره نحل آیه ۴۳
در همین خصوص از چند تن از مراجع تقلید شیعه درباره حکم معاملات بیت کوین و ارز‌های دیجیتال، استفتا شده است. در ادامه به پاسخ این علما اشاره می‌کنیم.
حضرت آیت الله خامنه‌ای
حکم تولید و خرید و فروش ارز دیجیتال، تابع قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران است.
آیت‌الله مکارم شیرازی
با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد از جمله اینکه، منشاء استخراج این ارز روشن نیست و نیز غالبا اعتبار آن از سوی دولت‌ها پذیرفته نشده است و همچنین منشاء سوء استفاده‌های زیادی شده است، بنابراین معامله آن جایز نیست.
آیت الله صافی گلپایگانی
حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم.
آیت الله نوری همدانی
ورود در این معاملات اشکال دارد.
آیت الله وحید خراسانی
خریدوفروش آن باطل است.
آیت الله شبیری زنجانی
چنانچه استفاده از این گونه ارز‌ها نوعا مفسده اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خریدوفروش آن اشکال دارد.
دلیل مخالفت علمای عالی قدر با بیت کوین و معاملات آن چیست؟
یکی از دلایل اصلی مخالفت علمای دینی با رمزارز‌ها و بیت کوین، نامعلوم بودن منشا آن است. علاوه بر آن موارد استفاده آن از جمله خریدوفروش کالا‌ها و خدمات ممنوع، از دیگر دلایل حرام و جایز نبودن بیت کوین است. شاید یکی از دلایل اصلی مخالفت فق‌ها با بیت کوین، استناد آن‌ها به آیه ۹۰ سوره مائده باشد. خداوند در این آیه می‌فرماید: «ای مومنان، شراب، بت‌پرستی، قمار و شرط‌بندی همه این‌ها پلید و از اعمال شیطان است، از آن دوری کنید تا رستگار شوید».
نوع مبادله و تبادل آن با استفاده از معاملات فیوچرز شاید مانند قمار باشد. به گزارش میهن بلاکچین، علاوه‌بر معاملات فیوچرز، امکان خریدوفروش ارز‌های دیجیتال در بازار اسپات نیز وجود دارد.
حتی مبادله بیت کوین در بازار‌های اسپات نیز به دلیل نامشخص بودن آینده این ارز دیجیتال، می‌تواند حکم شرط‌بندی داشته باشد.
جمع‌بندی
کاملا واضح است که سرمایه گذاری در ارز‌های رمزنگاری شده جایگاهی بحث برانگیز در امور مالی اسلامی دارد. اکثر علما و فق‌های شیعه، نظر مثبتی راجع‌به بیت کوین و سایر ارز‌های دیجیتالی ندارند. شاید بیت کوین بتواند با پیاده‌سازی چند شرط، در اقتصاد از منظر اسلام جایگاهی داشته باشد. این شروط عبارتند از:
۱- بیت کوین و هر ارز دیجیتال دیگری از طرف دولت حمایت شوند. ارزش کوین‌ها و رمزارز‌ها به حکومت و اقتصاد کشور بستگی داشته باشد.
۲- پشتوانه مشخصی مانند طلا یا نقره برای آن در نظر گرفته شود.
۳- معاملات باید توسط یک مقام مرکزی رصد شود. این کار برای جلوگیری از فعالیت‌هایی مانند پولشویی، قاچاق و سایر فعالیت‌های غیرقانونی انجام می‌شود.
۴- ماهیت سفته‌بازی ارز‌های دیجیتال باید حذف یا کاهش یابد. به‌منظور حفظ سرمایه مردم در برابر خطرات احتمالی، نوسانات قیمت ارز دیجیتال تا حد معقولی باید کنترل شود.
باید دید که در گذر زمان و سال‌ها آینده، نظر مراجع تقلید درباره بیت کوین چه تغییری خواهد کرد.
منبع: ایکنا