اقتصاد ۲۴- با مجهز شدن گوشی‌های تلفن سیار به اینترنت نسل ۵ و ۶ (۵ G ۶ –G) جهان وارد دوره تحول جدیدی شده است. این دوره که گام دیگری از انقلاب اطلاعات محسوب می‌شود از حدود سه سال پیش (سال ۲۰۱۹) آغاز شده و همچنان درحال طی مسیر جهانی شدن است.
اینترنت که تقریبا از سه دهه پیش، همه مردم را به هم متصل کرده حالا قرار است همه چیز یعنی همه اشیاء و دستگاه‌ها و همه داده‌ها را به هم وصل کند. در این نوشتار ضمن مرور اینترنت اشیاء و سیر پیشرفت آن به این سوال پاسخ می‌دهیم که حکمرانی چیز‌ها – حکمرانی اینترنت اشیا – چه پیامد‌های مثبت و منفی برای جامعه بشری خواهد داشت؟
تاریخچه اینترنت اشیاء
اینترنت چیز‌ها (Internet of Things) با نشان اختصاری آی‌اوتی (به انگلیسی IOT) که به نام اینترنت اشیاء (به انگلیسی Internet of Objects) نیز نامیده می‌شود، شامل تمام اشیاء، دستگاه‌ها و تجهیزات محیط پیرامون‌مان است که به شبکه اینترنت متصل شده اند و از طریق نرم افزار‌ها (اپلیکیشن‌های) موجود در تلفن‌های هوشمند و تبلت، قابلیت این را پیدا می‌کنند که از راه دور کنترل و مدیریت شوند و از طریق فیزیکی و مجازی خدمات پیشرفتهای را ارائه کنند.
به عبارت دیگر اینترنت اشیاء یعنی توان هوشمندسازی و کنترل از راه دور تمام اشیاء و چیز‌هایی که در اطراف ما وجودارند. از جمله هوشمند سازی خانه‌ها مثل بازو بسته کردن و کنترل از راه دور قفل در‌ها و یا روشن و خاموش کردن سیستم روشنایی، گرمایش و سرمایش، لباسشویی و... تا هوشمند سازی مراکز پزشکی و اتاق‌های جراحی، خودرو‌ها، شهر و تاسیسات شهری و انرژی نظیر خودرو‌های خودران یا بدون راننده، کنترل ترافیک شهر‌ها و جاده‌ها از راه دور و یا مدیریت آب، گاز، برق و. مناطق مختلف به واسطه نیروگاه‌های مجازی، همگی بخش‌هایی از ظرفیت‌های گسترش یافته اینترنت اشیاء و زندگی متحول شده انسان در جهان کنونی است. امروزه، تقریباً ۲۰ میلیارد شیء یا چیز فیزیکی متصل به اینترنت وجود دارند که در داخل آن‌ها حسگر‌های گوناگون تعبیه شده، و دارای ارتباط نرم افزاری و شبکه‌ای هستند.
اولین ایده و هدف
ایده اولیه پدیده اینترنت اشیاء و استفاده از این عبارت به سال ۱۹۹۹ و مبتکری به نام کوین اشتون (kevin Ashton) پیوند می‌خورد. وی متخصص کامپیوتر و یکی از مدیران شرکتی چندملیتی و تولید کننده کالا‌های مصرفی بود که برای بهبود کسب و کار و دستیابی سریع و برخط (آنلاین) به اطلاعات مربوط به موجودی انبار‌ها و میزان تولید و تقاضا، با کارگذاری چیپ‌هایی داخل کالا‌ها، این ایده خود را عملی کرد. اندیشمند دیگری به نام نیل گرشنفلند هم در همان سال ۱۹۹۹ کتابی با عنوان "وقتی اشیاء شروع به فکر کردن می‌کنند" منتشر کرد. هر چند وی از تعبیر اینترنت اشیاء استفاده نکرد، اما به روشنی چشم‌اندازی از آن‌چه به مفهوم اینترنت اشیا منجر می‌شد، ترسیم کرد.
از زمان ایده اولیه کوین اشتون بیش از ۲۰ سال گذشته و حالا اینترنت اشیا بیش از این‌که ایده‌ای برای بهبود فرایند‌های کسب‌وکار باشد، به یک مفهوم پیچیده و نامانوس تبدیل شده است؛ مفهومی که هر کس از ظن خود، برداشتی از آن دارد و بر اساس آن محصولی نو خلق می‌کند. برخی هم آن را با هوش مصنوعی مرتبط می‌دانند و آینده ترسناکی را پیش‌بینی می‌کنند. بهتر است که بدانیم کوین اشتون به‌عنوان پدر «اینترنت اشیا» چه نظری در این مورد دارد.
دیدگاه پدر اینترنت اشیاء
کوین اشتون با اشاره به افزایش قابلیت‌های اینترنت و به تبع آن استفاده و کارآیی کامپیوتر براین باور است که قرن ۲۰ و ۲۱ از این منظر با هم تفاوت‌های زیادی دارند. وی با تاکید بر پذیرش قدرت اینترنت در تشریح این تغییر‌ها می‌گوید: در قرن ۲۱ دسترسی به اینترنت پرسرعت و سیستم‌های ذخیره‌سازی و پردازش ابری (Cloud) آسان‌تر شده است؛ حالا به‌راحتی می‌توان کاری کرد که سیستم، داده‌های مختلف در مناطق جغرافیایی متفاوت را در یک مکان واحد ببیند.
در یک سیستم ایده‌آل مبتنی بر اینترنت اشیاء، ممکن است بخشی از داده‌ها روی یک سرور در یک کشور و بخشی دیگر از داده‌ها روی سروری در کشوری دیگر قرار گرفته باشد. نرم‌افزاری هم وجود داشته باشد که به داده‌های پراکنده روی سرور‌های مختلف دسترسی داشته و به‌سرعت تصمیم بگیرد.
به اعتقاد پدر اینترنت اشیاء یکی دیگر از تغییرات مهم قرن ۲۱ مربوط به راه دستبابی به داده‌ها است. بر این اساس، دوران تحلیل و داده پردازی با جداول اکسل و مدیریت داده‌ها با معیار SAP ونمودار سازی و نمایش آن با اسلاید و پاور پوینت تمام شده است و اکنون به دوران تحلیل‌های خودکار وارد شده ایم.
همچنین با حرکت به سمت جهانی شدن موضوع استاندارد‌ها جای خود را به الگوریتم‌ها داده اند و الگوریتم‌ها به سریع‌ترین شکل می‌توانند داده‌های مختلف را از منابع مختلف گرفته و مثل آب خوردن تفسیر کنند؛ به این ترتیب الگوریتم، خود یک استاندارد جدید است.
زیرساخت‌ها کی و چگونه آماده شدند
اکوسیستم اینترنت اشیا متشکل از دستگاه‌های هوشمند مبتنی بر وب، دارای پردازنده، حس‌گر‌ها و سخت‌افزار‌های ارتباطی برای جمع‌آوری و ارسال داده‌های محیطی از زمان شکل گیری اولین ایده‌ها در سال ۱۹۹۹ تا چند سال پیش منحصر به ارتباط یک یا چند دستگاه با هم و یا با افراد بود. اما از اواسط سال ۲۰۱۰ مفهوم اکو سیستم اینترنت اشیاء، رنگ واقعیت به خود گرفت و کشور چین با معرفی و رونمایی از دستاوردهایش تاکنون در این عرصه پیشگام است.
آینده پیش رو؛ خوب یا بد
در دهه اخیر با رشد کاربرد اینترنت اشیا (IoT) ما از طریق اضافه کردن قابلیت اشتراک گذاری داده ها، موفق به افزودن ارزش اشیاء و تبدیل آن‌ها به ابزار‌های پاسخگو شده ایم. این امر موجب ارتقای سطح ارزش اشیاء ساده از وضعیت عادی به وضع پیشرفته شده و لایه جدیدی به دنیای دیجیتالی امروز اضافه کرده است.
اینترنت اشیا مانند اقیانوسی از کلان داده‌ها است که می‌تواند بدون دخالت انسان و بطور خودکار برای زندگی فردی و شخصی افراد امنیت و رفاه بیشتر و برای کسب وکار و زندگی اجتماعی انسان از طریق مدیریت هزینه، منافع بی شماری را به ارمغان آورد. بعنوان مثال تصور کنید هنگامی که به خانه بر می‌گردید، روشنایی خانه قبل از ورودتان روشن شود و لامپ‌ها به‌طورخودکار، شب‌ها کم‌نور شوند و صبح‌ها با تنظیم رنگ و روشنایی، شما را بیدار کنند. همین طور شیشه‌ها و پنجره‌های ساختمان‌ها بطور خودکار و برای تنظیم میزان حرارت ورودی و خروجی تغییر موقعیت بدهند. در سایه این رویای تحقق یافته بشر، اکنون نورپردازی و معماری دیگر فقط یک جلوه مسحور کننده نیست بلکه یک فناوری قدرتمند است که می‌تواند زندگی روزمره ما را در بسیاری جهات تقویت و در عین حال در حفظ انرژی خانه، سازمان‌ها و شهر‌ها مؤثر باشد.
بیشتر بخوانید: چرا برخی از اینترنت مخابرات ناراضی هستند؟
کاربرد اینترنت اشیا در تولید و بخش‌های مختلف آن ازجمله در صنعت، کشاورزی و خدمات، منجر به هزینه‌های پایین‌تر و کیفیت بالاتر خواهد شد. دستگاه‌های هوشمند و سنسور‌ها اشتباه نمی‌کنند و با دقت و بهره‌وری بالا کار‌های خود را انجام می‌دهند. برای آن دسته از تولیدکنندگان که محصولات پیچیده‌ای تولید می‌کنند، اطمینان از اتصال یکپارچه اجزا، بسیار حائز اهمیت است؛ با استفاده از تکنولوژی‌های ردیابی علاوه بر جلوگیری از هزینه‌های اضافی، به سرعت می‌توان از اشتباهاتی که در حال وقوع است جلوگیری کرد و در مجموع شاید بتوان گفت اینترنت اشیا می‌تواند وسیله‌ای برای سود بیشتر، راحتی بیشتر و استفاده بهتر از منابع، حفظ انرژی و محیط زیست در آینده‌ای نه چندان دور باشد، اما با همه این خوبی‌ها نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که با افزایش استفاده از اینترنت، فرصت‌های جدیدی نیز پیش روی مجرمان سایبری قرار می‌گیرد و هرکدام از آن‌ها به نسبت اطلاعات و توانایی هایشان در کار با کامپیوتر قادر خواهند بود امنیت افراد، شهر‌ها، کشور و حتی جهان را به مخاطره اندازند.
پایش وضع اینترنت اشیاء درایران
طبق بررسی‌های صورت گرفته ۱۰۴ شرکت و استارت آپ همچنین ۱۶ مرکز شتابدهنده و نوآوری ۳۹ آموزشگاه و مرکز آموزشی ۱۴ آزمایشگاه و ۵ نشریه و رسانه هم اکنون درایران در زمینه اینترنت اشیاء در بخش‌های مختلف شامل کشاورزی هوشمند، دامپروری هوشمند، صنایع خانگی و انرژی هوشمند، سلامت هوشمند، خانه هوشمند، ایمنی و امنیت عمومی هوشمند، موقعیت یابی افراد و اشیاء، ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی هوشمند، هواشناسی هوشمند، تولید و انبارداری هوشمند، بانکداری اشیاء، بلاک چین (تولید ارز دیجیتال) و فین تک (بازار‌های مالی و تجارت هوشمند) درحال فعالیت هستند.
چه باید کرد؟
حفاظت از داده‌های کاربران بسیار مهم است. بدین منظور سیستم‌های اینترنت نیز باید از نظر امنیتی، امکان تشخیص بدافزار‌ها یا تهدید‌ها را داشته باشند و پروتکل‌های امنیتی استاندارد را رعایت کنند. در غیر این صورت کل یک سیستم می‌تواند با اتصال یک دستگاه غیرمجاز به خطر بیفتد.
حمله‌های سایبری و موفق شدن هکر‌ها در برهم زدن نظم و آرامش جامعه فقط یک احتمال نیست بلکه رویدای است که در سال‌های گذشته همزمان با دیجیتالی شدن زندگی جوامع بشری در کشور‌های مختلف جهان، مکرر به وقوع پیوسته است. از حملات سایبری به مراکز مهم امنیتی، سیاسی و اقتصادی گرفته تا هک کردن کامپیوتر‌ها و پیام‌های الکترونیکی افراد و اشخاص عادی و سرشناس، همه گویای این واقعیت است که تعریف واژه امنیت نیز به میزان تغییراتی که در شیوه زندگی انسان قرن حاضر روی داده است دستخوش تغییر شده است. خاستگاه اینترنت و خالقان آن و بیشتر فناوری‌های حوزه ارتباطات و اطلاعات به آمریکا و کشور‌های اروپایی تعلق دارد البته چین در سال‌های اخیر پیشرفتهای قابل توجهی را در دستیابی به این فناوری‌ها تجربه کرده است و همانند حوزه اقتصاد در حال تبدیل شدن به رقیب اصلی برای آمریکا و اروپاست؛ بنابراین فهم این موضوع که اداره صنعت ارتباطات و اطلاعات و حکمرانی فضا‌های دیجیتال و مجازی در اختیار کشور‌های قدرتمند جهان است چندان پیچیده نیست.
علاوه بر این باید افزود، خطراتی که امنیت اطلاعات ما را تهدید می‌کند فقط به حمله‌های سایبری و هکر‌های داخلی و خارجی ختم نمی‌شود بلکه خطر تحریم‌ها را نیز شامل می‌شود. در سال‌های اخیر اقدام گاه به گاه گوگل در اعمال تحریم بر علیه کاربران ایرانی و محدود کردن فضا‌های دسترسی و یا تحریم‌های ماهواره‌ای با هدف محدود کردن رسانه‌های بین المللی ایران همچنین بستن صفحه‌های فعالان سیاسی و رسانهای در صفحه‌های اجتماعی مجازی و پیام رسانهای بین المللی از جمله این حمله‌ها و محدودیت هاست.
حال باید به این پرسش پاسخ گفت که چه باید کرد؟ و درپاسخ باید گفت افزایش لایه‌های امنیتی ساختار اینترنت بویژه در بخش‌های مختلف حوزه‌های مدیریتی کشور و راه اندازی شبکه ملی اینترنت برای انتقال فعالیت بخش‌های حساس اقتصادی و امنیتی بر روی این شبکه، تنها راه برون رفت از دست هکر‌ها و حمله‌های سایبری است.