جامعه ۲۴، گاهی یک اشتباه مسیر زندگی انسان را تغییر می‌دهد و گاهی نیز این اشتباه یا خطا به قیمت جان خود و یا بسیاری دیگر تمام می‌شود. گاهی این خطا در زمانی رخ می‌دهد که فرد در تدارک زندگی بهتر برای فردی دیگر است، اما خطایی در روند این تدارک، زندگی فرد را به کلی نابود می‌کند.
کم نبوده‌اند انسان‌هایی که در زیر تیغ جراحی به دلیل همین اشتباهات کوچک جان باخته‌اند و کم نبوده‌اند انسان‌های دیگری که به دلیل یک داروی اشتباه یا یک تزریق برای همیشه معلول شده و هزینه‌های زیادی بر آنان تحمیل شده است.
شوخان دختر سنندجی را همه به یاد می‌آوریم، که یک اشتباه کوچک نور چشمان او را گرفت؛ یا نخبه اهوازی کنکور که در اثر یکی از این اشتباهات به کما رفت و دچار مرگ مغزی شد.
هنوز داغ عباس کیارستمی برای بسیاری از اهالی سینما تازه است گرچه هیچگاه سرانجام پرونده‌اش روشن نشد با این حال چندی پیش سحر جعفری جوزانی از اشتباهی دیگر خبر داد که به قیمت فلج شدن فک او به طور موقت تمام شد. در روزهای گذشته نیز نوزادی به دلیل اشتباه پزشکی، بی‌جان از رحم مادر خارج شد.
خطای پزشکی چیست؟
تمامی این اشتباهات را که در عرصه پزشکی وجود دارد، خطای پزشکی، خطا در درمان و یا medical eror می‌نامند. این خطا در هر مرحله از بیماری به دلیل نقص در اقدامات یا تجهیزات درمانی ممکن است رخ دهد. خطای پزشکی در بسیاری از موارد غیرعمد است؛ با این حال یک عارضه قابل پیشگیری و در عین حال غیرقابل اجتناب است.
بیشتر بخوانید: مرگ نوزاد تازه متولد شده با اشتباه پزشکی در مشهد
خطای پزشکی ممکن است شامل تشخیص و درمان غیردقیق یا ناکامل بیماری، عدم مراقبت صحیح از بیمار، مصدومیت، نشانه‌های بیماری، رفتار، عفونت و سایر عوارض باشد.
آنچه در این سال‌ها مشاهده شده این است که خطای پزشکی در این سال‌ها در جهان رشد داشته است. در سال ۱۹۹۰، ۹۴ هزار نفر جان خود را بر اثر خطاهای پزشکی از دست دادند. این میزان در سال ۲۰۱۳ به ۱۴۲ هزار نفر رسید. با این حال مطالعه‌ای سال ۲۰۱۴ در ایالات متحده نشان داد که ۲۵۱ هزار و ۴۵۴ نفر تنها در این کشور جان خود را بر خطای پزشکی از دست داده‌اند و در واقع خطای پزشکی سومین عامل اصلی مرگ و میر در این کشور پس از بیماری‌های قلبی و سرطان است. این مطالعه نشان داد که بیش از ۲۵۰ هزار مرگ در سال معادل ۹.۵ درصد از کل مرگ‌های سالیانه در آمریکا به دلیل خطای پزشکی رخ داده است.
وضعیت خطای پزشکی در ایران
در سال ۹۸، وزارت بهداشت اعلام کرد که ۱۸ تا ۲۵ درصد بیماران با خطای پزشکی مواجه می‌شوند، این در حالی است که از سال ۹۷ تا مرداد ۹۸ تنها ۹ هزار و ۲۲۵ شکایت در سامانه وزارت بهداشت به ثبت رسیده است. در همان زمان ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت به آنا گفت: احتمال اشتباه در بیمارستان یک در ۲۰۰ است. ممکن است قصوراتی در این زمینه رخ دهد که نیاز به برخورد قانونی داشته باشد که بر اساس قانون مجازات‌هایی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود تا به این طریق احتمال بروز خطا کاهش پیدا کند. نتیجه آنکه خطای پزشکی به هر دلیل و به دست هر پزشکی ممکن است رخ دهد و گاهی این خطا‌ها از دست تیم پزشکی خارج است و به تجهیزات و آزمایش‌ها و دارو‌هایی که تجویز می‌شود برمی‌گردد، اما با این‌وجود باید گفت بین قصور با اشتباه فاصله وجود دارد و نباید از خطاهای پزشکان که با جان مردم در ارتباط است به‌راحتی گذشت.
با این حال به گفته برخی منابع اگرچه میانگین خطاهای پزشکی در جهان سه درصد حجم اقدامات درمانی است، اما این میزان در ایران ۶ هزارم درصد است و سالیانه حدود ۱۳ هزار پرونده پزشکی برای رسیدگی به این موارد تشکیل می‌شود.
درصد افزایشی خطاهای پزشکی در سال
در این زمینه محمدرضا خردمند، معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه تعداد شکایات وارده در دادگستری و سازمان نظام پزشکی هر سال با یک درصد افزایشی روبه‌رو است، گفت: اما این درصد افزایش، چندان زیاد و قابل توجه نیست.
وی افزود: آمار پرونده‌های پزشکی از آمار‌های بین‌المللی تبعیت می‌کند. بر این اساس هرگونه دستکاری بر روی بیمار به دلیل ماهیت آن اقدام درمانی بیشتر باشد احتمال بروز خطا و شکایت نیز بیشتر است.
خردمند یادآور شد: بیماری‌های زنان، ارتوپدی، زیبایی و ترمیمی در صدر خطاهای پزشکی بوده و پس از آن نیز دندان‌پزشکی قرار دارد.
بیشترین پرونده‌های خطاهای پزشکی
چندی قبل یکسری از پژوهشگران ایرانی در مطالعه‌ای مقالات خطاهای پزشکی از سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۶ را مورد بررسی قرار دادند و عنوان کردند بیشترین درصد شکایات قصور پزشکی به ترتیب علیه متخصصان زنان و زایمان، جراحان عمومی، متخصصان ارتوپد و سپس پزشکان عمومی بوده است. در این مطالعه قصور پزشکی در دسته اصلی «بی‌مبالاتی»، «عدم مهارت»، «بی‌احتیاطی» و «عدم رعایت نظامات دولتی» بررسی شدند.
به گفته پژوهشگران این مطالعه که ایسنا آن را منتشر کرده است، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آموزش روش‌های مناسب ارتباط پزشکان با بیماران و بستگان، افزایش اطلاعات کادر پزشکی در مورد مسائل قانونی درمان و تاکید بر اطلاع‌رسانی به بیماران و نزدیکانشان در مورد عوارض احتمالی و حتی غیرقابل پیش‌بینی فرآیند‌های تشخیص و درمان، می‌تواند به کاهش شکایات پزشکی کمک کند. همچنین این محققان در پایان پژوهش خود اعلام کردند که باید آموزش‌های لازم برای آشنایی پزشکان با قوانین و قصور‌های پزشکی، به طور مداوم در برنامه‌های آموزشی داخل بیمارستان و برنامه‌های بازآموزی ارائه شود.
به گفته این پژوهشگران، ایجاد سیستم گزارش‌دهی توسط پزشکان و سیستم مرکزی برای کنترل قصور‌های پزشکی در کاهش تخلفات موثر است. در واقع افشای قصور‌ها می‌تواند از مهم‌ترین راهکار‌های جلوگیری از قصور‌های پزشکی باشد.
فاصله تقصیر با قصور
در همین حال رضا لاری‌پور، متخصص اخلاق پزشکی اظهار کرد: با توجه به اینکه حتی یک خطای پزشکی نیز قابل توجه بوده و با جان انسان سر و کار دارد پیشگیری از بروز خطا بسیار مهم و حائز اهمیت است.
وی افزود: سازمان نظام پزشکی در تلاش است با تشکیل کمیته‌های اخلاق در انجمن‌های علمی پزشکی عوامل بروز خطا را در صنف پزشکی، رفع و همچنین با متخلفان در هر حرفه پزشکی نیز برخورد کند.
مدیر روابط عمومی و بین‌الملل سازمان نظام پزشکی یادآور شد: بخشی از خطاهای پزشکی غیر قابل اجتناب است، اما نکته‌ای که وجود دارد، فاصله بین تقصیر و قصور است، تقصیر عمدی بوده و باید به عنوان جرم به آن نگریست و برای آن مجازات در نظر گرفت، اما قصور الزاما خطای عمدی نیست و قانون‌گذار به آن به دیده عمد نگاه نمی‌کند؛ لذا هر قصوری را تقصیر بنامیم درست نیست.
لاری‌پور بیان کرد: اگر در ۸۵ میلیون خدمت ارائه شده در ماه دو خطای پزشکی نیز وجود داشته باشد این خطا صفر تلقی می‌شود؛ لذا خطای پزشکی به راحتی قابل حذف نیست، اما پیشگیری از آن نیازمند آموزش، تمرین و همکاری تمام جامعه پزشکی و نظام سلامت است.