اقتصاد۲۴- مدتی پیش یکی از فرماندهان سپاه از تشکیل ۱۴۴ گردان لشکر سایبری برای فعالیت در فضای مجازی سخن گفته بود که به گفته او وظیفه آن‌ها کار‌های آموزشی، مهارت افزایی و بصیرت افزایی و رفع ابهام آفرینی‌ها و دروغ‌گویی‌های معاندین بود.
اطلاعات دیگر نشان می‌داد که این فعالان سایبری در سازمان‌ها و نهاد‌های خاصی در فضای مجازی، برای تولید محتوای مشترک و به اصطلاح ترند کردن یک هشتگ، با هم همکاری می‌کنند. یکی از نهاد‌هایی که نقش محوری در این ساماندهی را دارد، سازمان فضای مجازی سراج متعلق به سپاه پاسداران است که بخش فعالیت آن فرهنگی است.
سایت سازمان فضای مجازی سراج در قسمت «درباره ما» به سه ویژگی این مجموعه اشاره می‌کند. در ابتدا تاکید دارد نیرو‌هایی که با سراج همکاری می‌کنند، رابطه استخدامی ندارند و به صورت پروژه‌ای و عموما دورکار با این مجموعه همکاری می‌کنند و بعد توضیح می‌دهد که بخش دیگر نیرو‌ها «خودجوش» هستند: «اولین ویژگی منحصر به فرد کار خودجوش فرهنگی کم هزینه بودن است. با همان امکانات در مسجد یا خانه یکی از اعضا در توان خود برای رساندن گفتمان انقلاب به گوش هم‌محلی‌ها تلاش می‌کنند.»
ایده تاسیس موسسه سراج
موسسه سراج البته راه خود را از سازمان‌های مردم‌نهاد جدا می‌کند و نوشته با آن‌ها تفاوت‌هایی دارد: «انقلابی بودن مهمترین ویژگی است که جناح فرهنگی مومن را از سایر کار‌های خودجوش یا به قولی NGOها جدا می‌کند.»
در نهایت هم سازمان سراج، هدف اصلی خود را بیان می‌کند، متحد کردن آتش توپخانه نیرو‌های انقلابی: «چطور می‌شود آتش توپخانه‌های فرهنگی را در یک جهت متمرکز کرد؟ افسران جنگ نرم در چه میعادگاهی باید باهم آشنا شوند حرف هم را بشنوند و برای عملیات مشترک آماده شوند؟ این دغدغه‌ای بود که جز با حمایت سازمان‌های انقلابی مرتفع شدنی نبود. یکی از سازمان‌هایی که تلاش نمود این دغدغه را به یک سیاست تبدیل کند، سازمان فضای مجازی سراج بود ... با ایجاد هماهنگی بین این مجموعه‌ها، اقدام مشترک‌های زیادی را در قالب یک امت واحده فرهنگی هدایت کند.»
سه سال قبل منصور امینی رئیس موسسه سراج از محمدجواد آذری جهرمی انتقاد کرده بود که «چرا زیرساخت‌ها برای پیام‌رسان‌های داخلی را فراهم نکرده است.» و گفته بود: «متأسفانه دولت سابق و دولت فعلی به هیچ‌کدام از تدابیر رهبری در حوزه فضای مجازی در لایه‌های مختلف اهمیت ندادند.»
در پی این انتقاد، حسام‌الدین آشنا لیست بلندبالایی آماده کرد و سوالاتی پرسید؛ از جمله اینکه «سازمان فضای مجازی سراج دارای چه ماهیت حقوقی است؟ نقش حاکمیتی دارد؟ دولتی است؟ خصوصی است یا سازمان مردم‌نهاد؟ وابسته به چه نهاد یا مؤسسه‌ای است؟ از چه سالی آغاز به فعالیت کرده است؟ چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهد؟ مهمترین دستاورد‌های فعالیتش تاکنون چه بوده است؟ این مؤسسه بیشتر ماهیت تجاری دارد یا فرهنگی یا امنیتی؟ بودجه آن چقدر است و از چه محلی تأمین می‌شود؟ ساختار اداری و تشکیلاتی آن چگونه است؟ چگونه عضوگیری می‌کند و دارای چه شرایط استخدامی است؟ مسئول آن با حکم چه کسی تعیین می‌شود؟ این مؤسسه دارای چه تجهیزات و تأسیساتی است؟»
پاسخ بسیاری از آن سوالات هنوز داده نشده‌اند، اما انتقاد‌ها همچنان باقی است؛ عجیب‌تر آنکه در برخی موارد دعوا‌های درونی باعث شده حرف‌های جالبی از افرادی که در همکاری با آن‌ها در توییتر فعالیت می‌کنند، منتشر شود؛ مثل اینکه بر سر یک اختلاف یکی گفته «فلان کاربر سید نیست، اما خودش را سید معرفی می‌کرده است» یا در مورد دیگر بحثی درباره مبالغ دریافتی چند کاربر توییتر مطرح شده بود. این حاشیه‌ها آنقدر ادامه یافت و همین باعث شد بررسی کنیم تا بدانیم موسسه سراج به عنوان مغز متفکر فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی چه می‌کند.
بیشتر بخوانید: چرا رئیسی عطای اصولگرایی را به لقایش بخشید؟
تشکیل سازمان فرهنگی سراج به حوادث بعد از انتخابات ۸۸ باز می‌گردد. سال ۸۸ تعداد زیادی از چهره‌های فرهنگی که به نظر می‌رسید اصولگرا باشند، به حمایت از میرحسین موسوی پرداختند. از مجید مجیدی تا ساعد باقری و برخی دیگر. این مسئله برای برای اصولگرایان خوشایند نبود و آن‌ها و تصمیم گرفتند قرارگاهی با هدف سازماندهی نویسندگان و هنرمندان اصولگرا تاسیس کنند.
در سایت حلقه وصل نزدیک به همین موسسه نیز این نکته ذکر شده و این‌چنین آمده است: «عده‌ای از طرفداران میرحسین موسوی در سال ۸۸ از جریان اصولگرا و فعالان جبهه فرهنگی انقلاب بودند که به پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ امید داشتند. شکست موسوی در انتخابات و به خیابان آوردن هواداران با رمز تقلب، واکنش‌های متفاوتی را در اردوگاه اصولگرایان و فعالان فرهنگی انقلاب اسلامی به وجود آورد. در بخشی از بدنه فعالان فرهنگی به خاطر موضوعات سیاسی، تشتت و دودستگی ایجاد شد و ضرر به جبهه‌ای زد که قرار بود همه نیروهایش به دفاع از انقلاب اسلامی بپردازند.»
حسین یکتا که این روز‌ها مامور تاسیس جمعیت امام رضا (در مقابل جمعیت امام علی) شده، آن زمان در کنار افرادی مثل میثم نیلی (مدیر مسئول رجانیوز و برادر داماد ابراهیم رئیسی)، احسان محمدحسنی، منصور امینی، هانی ایرانمنش و... قرارگاه خاتم الاوصیا را تاسیس کردند تا در آینده، سرگردانی در تعیین اولویت‌ها روی ندهد.
هدف آن‌ها این بود که بتوانند موسسات، مجموعه‌ها، هیات‌ها، کانون‌های قرآنی و تربیتی و فعالان هنری و رسانه‌ای جبهه فرهنگی انقلاب را به هم متصل و از هم باخبر کنند تا دیگر از‌هم‌گسیخته و جدا افتاده نباشند. «سردار عزیز جعفری فرمانده وقت سپاه از این طرح استقبال کردند و پذیرفتند که حمایت کنند و برای اینکه این مجموعه، زیرمجموعه سپاه نشود، یک قرارگاه میانی با نام «قرارگاه فرهنگی بقیه‌الله» ایجاد کردند. قرار شد این قرارگاه از بنیاد خاتم‌الاوصیا (عج) حمایت کند.» در اهمیت قرارگاه فرهنگی بقیه‌الله همین بس که فرمانده فعلی آن، سرلشکر عزیز جعفری است که بعد از پایان دوره فرماندهی سپاه وارد مجموعه‌ای شد که خود بنیانگذار آن بود.
بنیاد خاتم‌الاوصیا ساختار و فعالیت‌های خود را در قالب هشت کارگروه تعریف کرد و یکی از این کارگروهها، کارگروه رسانه‌های دیجیتال بود. نام «سراج» اولین بار اواخر سال ۱۳۹۱ در اولین نمایشگاه رسانه دیجیتال انقلاب اسلامی مطرح شد.
آن زمان صفارهرندی، مقدم‌فر، حسین یکتا و چند نفر دیگر تصمیم گرفتند مجموعه اوج و سراج، تبدیل به مجموعه‌های جدا شوند و در کنار بنیاد قرار بگیرند، لذا سازمان فضای مجازی سراج در سال ۱۳۹۲ از بنیاد خاتم‌الاوصیا جدا شد و به‌صورت یک سازمان مستقل اعلام موجودیت کرد. این سازمان پیش از این حدود سه سال، از ابتدای سال ۸۹ تا انتهای سال ۹۱ به شناسایی، آموزش، سازماندهی و شبکهسازی نیرو‌های فعال جبهه فرهنگی انقلاب در فضای مجازی میپرداخت.
سایت سازمان سراج در مردادماه سال ۹۵ و با حضور سردار نجات معاون فرهنگی سپاه پاسداران و همچنین کمیل خجسته کارشناس مسائل فضای مجازی و منصور امینی رئیس سازمان فضای مجازی سراج رونمایی شد و از آن زمان اخباری از فعالیت‌های این سازمان در بعضی رسانه‌ها منتشر می‌شود.
بیشتر بخوانید: تازه نفس‌ها در سینما/ چرا موسسه اوج تاسیس شد؟
فعالیت‌های موسسه سراج
موسسه سراج همچنین در بعضی شهر‌های ایران، نمایشگاه‌هایی با عنوان آسیب شناسی فضای مجازی برگزار کرده بود. اما حالا فعالیت‌های این مجموعه اوج گرفته است. در ۳۰ استان کشور برنامه‌هایی را برگزار کرده است. از آموزش نرم افزار پریمیر گرفته تا ساخت کلیپ برای استوری کردن در اینستاگرام.
موسسه سراج که در ابتدا قرار بود، نیرو‌های اصولگرا را جمع کند، به مرور فعالیت خود را افزایش داده است؛ مثلا برخی از کاربران توییتر مشخصا خبر داده‌اند که از همین موسسه خط می‌گیرند. البته ترند هشتگ‌های توییتر تنها فعالیت موسسه سراج نیست. موسسه سراج از دوره‌ای تلاش کرد این فعالیت را به صورت ساختاریافته و تشکیلاتی ادامه دهد؛ مثلا برگزاری «دوره جامع محتوای موبایلی» یا «دوره آموزش کنشگری مادران در فضای مجازی» یا مجموعه «کارگاه‌های انتقال تجربه رسانه» از همین اقدامات بود که حتی برای آن مدرک هم صادر می‌شد. به جز این‌ها سخنرانی‌های بسیاری به دعوت این موسسه انجام می‌شد که ظاهرا بیشترین بازخورد مربوط به سخنرانی‌های محمدرضا عرب معاون آینده پژوهی این موسسه بود.
آنطور که از سایت موسسه سراج برمی‌آید، این موسسه از هدف ابتدایی خود که «جلوگیری از تشتت و دودستگی نیرو‌های اصولگرا» بود، فاصله گرفته است و ظاهرا با استقرار دولت رئیسی این نیرو‌ها در بدنه دولت و شهرداری جذب شده‌اند و از یک جا اداره می‌شوند، بنابراین موسسه سراج اکنون به سمت خط‌دهی فضای مجازی و مدیریت آن رفته است؛ چه آنکه بعید است «طرح صیانت» و همچنین «فیلترینگ» تمام خواسته‌های آن‌ها را پوشش بدهد، بنابراین در کنار محدودیت‌های این‌چنینی، فعالیت آموزشی و تشکیلاتی نیز در دستور کار قرار گرفته است تا به این ترتیب هم نیرو‌های نزدیک با عنوان «افسران جنگ نرم» بیکار نباشند و هم شرایط مطابق منویات آن‌ها پیش برود.