جامعه ۲۴ - رسانه‌های شهری روز چهارشنبه صبح خود را با خبر تصادف یک قطار تندرو با قطار عادی در مسیر کرج -گلشهر آغاز کردند. این قطار که به سمت ایستگاه صادقیه در حال حرکت بوده با قطار عادی در ایستگاه چیتگر برخورد کرد. رسانه‌ها اعلام کردند خبری از مدیر عامل مترو نیست، اما قائم مقام عملیات شرکت بهره برداری مترو از همان زمان اعلام خبر از تشکیل کمیته حوادث برای علت‌یابی حادثه داد.
خطای انسانی و تخلف احتمالی راهبر مترو
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران جز اولین نفراتی بود که علت حادثه را احتمالا خطای انسانی دانسته بود، حادثه‌ای که به گفته رییس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران ۲۰ مصدوم داشت.
ساعاتی بعد مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو با انتشار پیامی از مصدومان و شهروندان تهرانی عذرخواهی کرد و علیرضا زاکانی، شهردار تهران نیز که برای بررسی حادثه، حضور ظهرگاهی داشت، اعلام کرده که هنوز نمی‌توان درباره علت حادثه به قطعیت اعلام نظر کرد.
فقر و عقب افتادگی مترو
هرچند از همان ساعات اول، گمانه‌زنی‌ها برای علت وقوع این حادثه مبنی بر خطای انسانی و تخلف احتمالی راهبر مترو بود، اما از آنجایی که این چندمین حادثه مترویی چند ماه اخیر تهران به شمار می‌رفت بار دیگر موضوع کمبود ناوگان و درعین حال نبود شرایط اعم از تامین قطعات برای اورهال کردن قطار‌ها مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، به‌طوری‌که زاکانی نیز در اظهاراتش به فقر و عقب افتادگی مترو اشاره کرده و گفت: در حوزه تجهیز ناوگان، اورهال و به‌روزرسانی ناوگان با کمبود‌ها مواجهیم و امیدواریم با کار جدی که صورت می‌گیرد بتوانیم جبران کنیم.
همچنین تشکری هاشمی، رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران هرچند اعلام کرد که علت حوادث شبیه هم نیست، اما او هم تاکید کرد: «فرسودگی حتما در مترو تهران اتفاق افتاده، چرا که قطعات را به موقع تامین نکردند و همینطور تعمیرات به تاخیر افتاده است اما اینکه آیا علت این حادثه فرسودگی بوده یا نه باید حتما بررسی دقیق شود.»
چند ساعت بعد از وقوع حادثه؛ در نهایت علت بروز آن از سوی شرکت بهره‌برداری مترو اعلام شد. در این بیانیه آمده است: «طبق بررسی‌های به عمل آمده در کمیسیون عالی سوانح و بازبینی که در ظهر روز حادثه با حضور تمامی عوامل ذی‌ربط در ایستگاه چیتگر برگزار گردید و پس از بازبینی و بررسی مکالمات مرکز فرمان و تصاویر استخراج شده از دوربین‌های نظارتی مشخص شد، راهبر قطار جانبی بدون داشتن سیگنال و مجوز عبور از ایستگاه، ۷۰۰ متر مانده به محل حادثه سیستم اتوماتیک قطار را بدون رعایت پروتکل و بدون هماهنگی با مرکز فرمان غیر فعال کرده و با وجود فعال بودن سامانه لوپ قطار اکسپرس و درست عمل کردن سوزن خط اصلی، متاسفانه منجر به برخورد قطار جانبی به قطار تندرو گردیده است.»
۹۰۰ قطار متروی تهران نیاز به اورهال فوری دارند
هرچند علت حادثه با تاکید بر خطای انسانی اعلام شد، اما آنچه که مشخص است، نیاز ضروری ناوگان مترویی تهران به اورهال و نوسازی است. تشکری هاشمی، رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران چندی پیش اعلام کرده بود که ۹۰۰ قطار متروی تهران نیاز به اورهال فوری دارند و به شرط تامین اعتبار فقط ۳۰ قطار تا پایان سال اورهال خواهند شد.
او به کمبود منابع درآمدی شهرداری‌ها برای نوسازی و بهسازی حمل و نقل عمومی به ویژه مترو اشاره کرد و گفت: دولت باید تعهدات خود نسبت به شهرداری را در این زمینه عملیاتی کند. موضوعی که علیرضا زاکانی، شهردار تهران حل آن را در سایه رفت و آمدهایش به هیئت دولت وعده داده بود.
بیشتر بخوانید: علت برخورد مترو تهران - کرج مشخص شد
اما جزییات منتشر شده از لایحه بودجه ۱۴۰۱ دولت نشان داد که نه تنها خبری از وصول مطالبات شهرداری نیست، بلکه سهم شهرداری‌ها از بودجه ملی نیز به شدت کاهش پیدا کرده است؛ به طوری‌که تشکری هاشمی، روز سه‌شنبه در صحن شورا اعلام کرد: «برای تکمیل خطوط اولویت دار مترو تهران تنها ۵۷/۲ میلیارد تومان تخصیص داده شده است و اگر هزینه ساخت یک کیلومتر مترو شامل تونل، ایستگاه، واگن و تجهیزات بخواهیم هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در نظر بگیریم در واقع برای احداث و تکمیل خطوط اولویت دار مترو تهران برای ۴۶ متر بودجه اختصاص داده شده است.»
«در مصوبات قبلی دولت سالانه ۱۸ کیلومتر توسعه مترو پیش‌بینی می‌شد، اما در بودجه ۱۴۰۱ تنها ۴۶ متر بودجه پیش‌بینی شده است. احداث قطار حومه‌ای پرند را با مبلغ ۲۲۷ میلیارد تومان پیش‌بینی کردند که هر چند طبق مصوبه دولت این موضوع به شرکت قطار‌های حومه‌ای به مدیریت راه اهن جمهوری اسلامی بازمی‌گردد به اندازه ساخت یک ایستگاه برای این موضوع اعتبار در نظر گرفته شده است.»
دولت برای کمتر از ۱۵ واگن برای کل کشور بودجه در نظر گرفته است!
«برای تامین تجهیزات واگن‌ها ۴۴.۵ میلیارد تومان برای کل کشور در نظر گرفته شده است که اگر هر مترو را مورد بازسازی را سه میلیارد تومان که حداقل هزینه است در نظر بگیریم برای کمتر از ۱۵ واگن برای کل کشور بودجه در نظر گرفته شده است و این در حالی است که حدود ۹۰۰ واگن مترو تهران نیاز به اورهال و بازسازی دارند.»
تشکری هاشمی همچنین به طلب‌های شهرداری از دولت اشاره کرده و گفت: «یارانه بلیط مترو و اتوبوس که سال گذشته هزار میلیارد تومان بوده امسال نصف شده است و ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است و مردم با توجه به شرایط اقتصادی توان پرداخت مبلغ بیشتری را در این زمینه را نخواهند داشت و شهرداری‌ها با توجه به وضعیتی که دارند هر روز شرایطشان در تامین منابع بدتر خواهد شد و کاهش این مبلغ معلوم نیست از چه طریقی قرار است پاسخ حمل و نقل عمومی را از این محل بدهد. »
«کمک به توسعه و نوسازی شامل اتوبوس، واگن و تاکسی تنها ۴۶۳ میلیارد تومان در نظر گرفته شده که این محل ۱۵ واگن برای کل کشور است و اگر بخواهیم اتوبوس خریداری کنیم تنها معادل ۱۰۰ دستگاه اتوبوس برای کل کشور را پاسخگو خواهد بود این در حالی است که تهران سالانه و در شرایط عادی نیاز به خرید هزار دستگاه اتوبوس دارد و از سوی دیگر کمبود واگن در ناوگان مترو تهران برای خرید از هزار تا هزار و ۷۰۰ واگن برای وضع موجود کسری پیش‌بینی شده است و این مبلغ‌ها پاسخگوی وضعیت حمل و نقل عمومی تهران نخواهد بود.»
«متاسفانه این اعتبارات در نظر گرفته شده از شهرداری تهران به سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها وزارت کشور منتقل شده است و این یعنی طولانی‌تر شدن مسیر اجرایی‌تر تحقق برنامه‌های مصوب سالانه که همینطور به طور معمول با تاخیرات مواجه بود و این موضوع باعث کند‌تر شدن مسیر شده است.»
رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران به قرارداد‌های تامین واگنی نیز اشاره کرد که بنا بود از سوی دولت اجرایی شود، اما با وجود چندسال رایزنی به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است. «کمک به ماده ۵۸ برنامه ششم یعنی خرید دو هزار واگن برای مترو‌های کشور؛ در طول برنامه ششم تنها اتفاقی که رخ داد مذاکره و صحبت و در نهایت یک قراردادی بود که مرحله اجرایی شدن نرسید. قرار بر این بود ۱۵ درصد از مبلغ انعقاد قرارداد‌ها و واگن‌ها برای ۶۳۰ دستگاه واگن از محل صندوق توسعه ملی تامین شود که نه تنها در طول برنامه ششم این اتفاق رخ نداد بلکه امسال که سال آخر برنامه هست در بودجه حتی برای این موضوع ردیفی دیده نشده است.»
حتی برای شهرداری‌ها سهمی از جرایم راهنمایی و رانندگی نیز در بودجه ۱۴۰۱ در نظر گرفته نشد که مورد اعتراض تشکری هاشمی نیز واقع شد؛ «در قانون حمایت از سامانه‌های ریلی ردیفی پیش‌بینی شده بود که ۵۰ درصد از هزینه‌های ریلی توسط دولت تامین شود و بر همین اساس گفته شد ۵۰ درصد اصل و سود متعلق به اوراق مشارکت توسط دولت پرداخت شود ولی در قسمت د تبصره ۵ لایحه بودجه ۱۴۰۱ این ردیف حذف شده است و گفته شده تمامی تعهدات بر عهده شهرداری‌ها است که سهم شهرداری‌ها از محل اخذ جرایم راهنمایی و رانندگی در قانون بودجه ۱۴۰۱ لحاظ نشده است.»
«در قسمت الف تبصره ۱۰ مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان برای کاهش تصادفات به تمام دستگاه‌ها از جمله وزارت راه و شهرسازی، اورژانس، راهنمایی و رانندگی و هر دستگاه مسوول در نظر گرفته شده است به جز شهرداری‌ها این در حالی است که حداقل ۴۰ درصد تصادفات در داخل شهر‌ها رخ می‌دهد.»
در عین حال دولت نام خود را از ردیف نهاد‌هایی که باید برای نوسازی ناوگان اقدام کنند در بودجه سال آتی حذف کرد؛ «در تبصره ۱۸ برای نوسازی ناوگان نام وزارت کشور حذف شده است و برای شهرداری‌ها از این محل هیچ‌گونه تامین اعتباری پیش‌بینی نشده است، در بودجه سرانه استان تهران گفته شده است به ازای هر نفر یک میلیون تومان در نظر گرفته شده است که اگر حدود ۸ و نیم میلیون تومان در نظر بگیریم ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در کل بودجه استان تهران خواهد بود که این عدد با توجه به تامین زیر ساخت‌ها و آلودگی هوا و به طور کلی در این شهر که به نوعی بخشی از خدمات ملی را ارائه می‌کند این مبلغ چگونه می‌خواهد پاسخگوی شهر تهران باشد.»
وعده وعید‌های زاکانی هم در حد شعار ماند
اگر باد و بارانی در کار نباشد تهرانی‌ها به تعداد انگشتان دست نیز هوای پاک تنفس نخواهند کرد؛ معضلی که یکی از راه‌حل‌های آن توسعه حمل و نقل عمومی به ویژه حمل و نقل پاک یعنی مترو است، مترویی که حالا خود نیز به چالش بزرگ‌تری تبدیل شده است. دیگر توسعه خطوط و افزایش تعداد ناوگان‌ها تنها مسئله حمل و نقل عمومی پایتخت نیست، بلکه فرسودگی، نبود تجهیزات و خطرات احتمالی بسیار فاجعه‌بار، به لیست مشکلات اضافه شده است.
در این شرایط دولت نیز دست حمایتی بسیار اندک خود را نیز از روی سر شهرداری‌ها به ویژه شهرداری تهران که با مشکلات پایتخت بودن دست و پنجه نرم می‌کند برداشته است و از سوی دیگر وعده وعید‌های زاکانی برای بهبود شرایط فعلی در سایه رفت و آمدهایش به هیئت دولت و روابط حسنه با ابراهیم رییسی نیز به نتیجه نرسیده است. حالا حتی رفت و آمد با امن‌ترین وسیله نقلیه درون شهری نیز با خطرات زیادی همراه است.