جامعه ۲۴، در ذهن ما کودکی و نوجوانی یعنی به دور از هر دغدغه و ناراحتی؛ دوره‌ای که فرد هیچ مسئولیتی حس نمی‌کند و تنها درصدد لذت بردن از زندگیست. اما این دوران همیشه هم این‌گونه نیست به‌ویژه اگر از بد روزگار در محیطی درگیر با اعتیاد باشید و یا به دلایلی به آن دچار شوید. در این هنگام چه باید کرد؟ آیا دولت به مردم در این زمینه امکانات خاصی ارائه می‌دهد؟ این مسئله تا چه اندازه دغدغه مسئولان کشور است؟ به‌راستی آن‌ها تا چه اندازه نگران افزایش شمار کودکان و نوجوانان معتاد در جامعه‌اند؟
جوامع امروزی در معرض شدیدترین آسیب‌های اجتماعی قرار دارند که برخی از آن‌ها نوظهور نیز هستند. در چنین وضعیتی کشوری از توان بالاتری برای پیش‌گیری از آسیب‌ها و رفع آن‌ها برخوردار است که از شاخص‌های رفاهی بالاتری نیز برخوردار باشد آنچنانکه به دلیل پایین بودن شاخص‌های رفاهی در ایران شاهد رشد روزافزون حاشیه‌نشینی و به تبع آن، افزایش آمار خانواده‌های تنگدست و افزایش بزه و باز تولید آسیب در میان نسل‌های گوناگون هستیم.
اعتیاد کودکان و نوجوانان از آسیب‌های به شدت تلخی است که به دلایل گوناگون از جمله فقر فرهنگی و اقتصادی، بسیاری از این گروه سنی را در دام خود انداخته است. این درحالی است که درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان تمهیدات ویژه‌ای را می‌طلبد و با درمان اعتیاد بزرگسالان متفاوت است.
شوربختانه امروز در کشور آمار دقیقی از کودکان و نوجوانان دارای اعتیاد در کشور وجود ندارد مسئله‌ای که این پرسش را به‌وجود می‌آورد که علت این پنهان‌کاری چیست؟ در نبود آمار دقیق شیوع و شناسایی این گروه چگونه می‌توان برنامه دقیقی برای رفع این معضل تدوین کرد؟ این بسیار مهم است که امروز آمار اعتیاد کودکان و نوجوانان در کشور به‌اندازه‌ای رسیده که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی یا آن را انکار کرد، اما آمار‌های متناقض از اعتیاد کودکان باعث شده حتی سازمان بهزیستی به عنوان متولی درمان اعتیاد، خبر دقیقی از شمار کودکان و نوجوانان معتاد در کشور نداشته باشد.
ارجاع کودکان و نوجوانان معتاد به بیمارستان‌های اعصاب و روان
سپیده علیزاده، روانشناس و مدیر موسسه کاهش آسیب «نور سپید هدایت» می‌گوید: شوربختانه در کشور آمار دقیقی از کودکان و نوجوانان درگیر اعتیاد نداریم و شاید یکی از دلایل آن این باشد که در کشور مرکزی برای خدمات‌رسانی به این قشر آسیب‌پذیر جامعه وجود ندارد. ما در کشور مرکزی نداریم که به کودکان و نوجوانان معتاد زیر ۱۸ سال خدماتی ارائه دهد اگر هم چنین مرکزی وجود دارد ما که درون بحران بوده و در این حوزه فعالیت می‌کنیم و هر روز با بچه‌های درگیر با اعتیاد سروکار داریم از وجود آن بی‌خبریم.
او ادامه می‌دهد: معمولا موضوع اعتیاد و افراد معتاد به سازمان بهزیستی مربوط است، اما این سازمان در مورد معتادان زیر ۱۸ سال رویکرد دیگری در پیش گرفته و آن‌ها را مربوط به وزارت بهداشت می‌داند و مسئولیت را بر گردن دیگری انداخته است.
این روانشناس می‌افزاید: وزارت بهداشت هم در این مورد هرگز صحبت و اظهارنظری نکرده است و تا جایی که می‌دانم کودکان و نوجوانان درگیر با اعتیاد را به بیمارستان‌های اعصاب و روان ارجاع می‌دهند. موضوع و پرسش این‌جاست که آیا یک نوجوان ۱۷ سالهای که با اعتیاد دست به گریبان است حاضر است برای درمان به بیمارستان روانی رفته و بپذیرد که آنجا بستری شود؟ آیا یک نوجوان دارای اعتیاد خود را بیمار اعصاب و روان می‌داند؟ این راهکار تا چه اندازه می‌تواند عملیاتی باشد؟ با فرض این‌که بیمارستان اعصاب و روان جای مناسبی برای درمان افراد مبتلا به اعتیاد باشد آیا در کشور بیمارستان‌هایی تخصصی با فضای مناسب و جذاب طراحی شده است تا بتوان کودکان و نوجوانان را که پتانسیل بالایی برای درگیری با آسیب‌های اجتماعی دارند به آنجا فرستاد تا خدمات رایگان بگیرند و درمان شوند؟ تمامی این مسائل سال‌هاست که در ایران بلاتکلیف مانده و کسی هم گویا برای آن دغدغه‌ای ندارد.
مدیر موسسه «نور سپید هدایت» در مورد وزارت بهداشت و پیگیری‌هایی که در این زمینه شده است می‌گوید: من در این زمینه پیگیری خاصی انجام نداده‌ام و البته از جایی هم در مورد وجود مراکزی برای ارائه خدمات به کودکان و نوجوانان معتاد چیزی نشنیده‌ام . یک بار هم در این مورد صحبت کردم که به مذاق کسی خوش نیامد، اما واکنش یا پاسخی هم ندادند.
بیشتر بخوانید: حاشیه‌نشینی حاصل سیاست‌های ناکارآمد حاکمیت/ دولت پدیدآورنده حاشیه‌نشینی، نمی‌تواند مشکلات را حل کند
چه کسی متولی کودکان دارای اعتیاد است؟
علیزاده تصریح می‌کند: امور افراد زیر ۱۸ سال به امور اجتماعی سازمان بهزیستی مربوط است، اما اگر فرد در این سن معتاد باشد از حیطه مسئولیت آن‌ها خارج می‌شود و وزارت بهداشت متولی آن است، اما از این‌که این نهاد تا چه اندازه در این زمینه دغدغه دارد و خود را مسئول می‌داند آگاهی ندارم. نباید فراموش کنیم که رفتار و کار با این قشر از جامعه که درگیر اعتیادند کاریست بسیار تخصصی و دشوار و نیاز به کاری همه‌جانبه دارد.
او اظهار می‌کند: اعتیاد در میان نوجوانان بیشتر است چراکه شما با کسی روبه‌رویید که خود را رویین‌تن می‌داند و هرگز فکر نمی‌کند مواد مخدر می‌تواند او را نابود کند. او به این نمی‌اندیشد که در ادامه استفاده از این مواد به کارتن‌خوابی می‌انجامد. او امروز از مواد مخدر استفاده می‌کند تا به اصطلاح «های» شود و امید به زندگی و اعتمادبه‌نفسش بالا رود این افراد در واقع در مواد هر آن‌چه ندارند را جستجو می‌کنند.
مدیر موسسه «نور سپید هدایت» خاطرنشان می‌کند: درگیری با اعتیاد این‌گونه نیست که بگوییم تنها شامل قشر خاصی از افراد و خانواده‌هاست و تنها آن‌ها هستند که با این مسئله دست‌به‌گریبانند اگرچه چرخه آسیب‌های اجتماعی در میان خانواده‌هایی که آسیب‌دیده‌اند بیشتر در جریان است و آن‌ها و فرزندانشان را بیشتر در معرض ابتلا قرار می‌دهد، اما شوربختانه در سالهای اخیر جو فرهنگی کشور به سمتی حرکت کرده است که مهمانی‌هایی با نام سایکو و مصرف موادی مانند کمیکال مد شده که اعتیاد را به‌سوی خانواده‌های مرفه هم کشانده است.
بیشتر بخوانید: من یک دندانپزشک تجربی، اما معتاد هستم
جای خالی آگاهی رسانی درباره اعتیاد در کشور
این فعال حوزه آسیب‌های اجتماعی درباره علائم درگیری کودکان و نوجوانان به اعتیاد می‌گوید: شوربختانه تمامی خانواده‌های ایرانی در مورد اعتیاد فرزندان و علائم، نشانه‌ها و هشدار‌های آن آگاه نیستند و نمی‌دانند در این مورد باید چه کنند و راهکار و واکنش درست چیست. از سوی دیگر نشانه‌های اعتیاد از فردی به فرد دیگر و از خانواده‌ای به خانواده دیگر متفاوت است. برای نمونه ما نمی‌توانیم بگوییم تمامی بچه‌ها به هنگام مصرف مواد چشمانشان قرمز می‌شود یا سرگیجه دارند و به همین شکل هم رفتار و واکنش‌های هر خانواده با دیگری باید متفاوت و متناسب با فرزند خود باشد بنابراین کاریست تخصصی که نیاز به آموزش و مشاوره‌های فردی دارد. ما باید آموزش را به‌گونه‌ای پیش ببریم که خانواده و مدارس و جامعه در این زمینه آگاهی هماهنگی داشته باشند و نکته مهم این است که آموزش باید با پیشرفت فناوری در جامعه همخوانی داشته باشد.
علیزاده به موضوع جالبی در این مورد اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه برخی از خانواده‌ها از انگ داشتن اعتیاد و معتادبودن فرزند خود هراس دارند به همین دلیل در کمک‌گرفتن برای درمانش کوتاهی می‌کنند و آن را به تاخیر می‌اندازند که سبب بروز مشکلاتی در جامعه می‌شود و گاهی هم بچه‌ها موضوع را با خانواده‌ها مطرح نمی‌کنند و یا اگر این کار را انجام دهند بسیار دیر است و تمامی این مسائل سبب می‌شود تا آمار اعتیاد هر روز در کشور بیشتر شود و هر روز شاهد جوانان بیشتری باشیم که در این دام گرفتار شده‌اند.
به نظر می‌رسد مسئولان کشور در مورد اعتیاد کودکان و نوجوانان هنوز در مرحله انکارند و شاید همین موضوع هم سبب شده است تا مراکز تخصصی برای این قشر از جامعه وجود نداشته باشد اگرچه تاکنون بار‌ها و بار‌ها اظهارنظر‌هایی در این زمینه مطرح شده است.
مدیر موسسه «نور سپید هدایت» که سال‌هاست در حوزه آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد فعالیت می‌کند و از نزدیک با اقشار آسیب‌دیده جامعه در ارتباط است، می‌گوید: باید بگویم ما تا امروز برای اعتیاد و کودکان نوجوانان در کشور هیچ کاری انجام نداده‌ایم و امروز هم نتیجه آن را می‌بینیم که روز به روز بر آمار این گروه افزوده می‌شود و آسیب‌هایی که با آن دست به گریبان هستند نیز ژرف‌تر می‌شود. تا جایی‌که برگرداندن آن‌ها به زندگی عادی و بدون مواد مخدر دشوار است.
او می‌افزاید: موضوع مهم دیگری که وجود دارد روند درمان اعتیاد در میان بزرگسالان و کودکان و نوجوانان است که در کشور ما به تفاوت میان این دو توجه نمی‌شود. باید دقت داشته باشیم که درمان اعتیاد در میان قشر کودک و نوجوان شیوه و پروتکل‌های ویژه و مخصوص به خود را دارد که به‌کلی با روش‌های درمانی بزرگسالان متفاوت است. برای نمونه در تهران کمپی برای درمان اعتیاد افراد زیر ۱۸ سال نداریم و اگر کمپ‌های بزرگسالان فردی زیر ۱۸ سال را پذیرش کنند تبعات قانونی فراوانی دارد که معمولا سبب سرباززدن مسئولان این مراکز می‌شود بنابراین، این فرد بیش از پیش از جامعه رانده و به سمت مواد کشیده و هدایت می‌شود.