اقتصاد۲۴- دعوت برای بازگشت ایرانیان خارج‌نشین چند صباحی است که بار‌ها شنیده شده است. قوه قضائیه از نبود ممنوعیت قضائی برای بازگشت خارج‌نشینان می‌گوید و در مجلس هم سخن از استقبال از لایحه جامع حمایت از ایرانیان خارج‌نشین است.
دولت سیزدهم هم بار‌ها از حمایت همه‌جانبه از بازگشت خارج‌نشینان سخن گفته و رئیسی در اولین نشست خبری خود وعده داد «همه زمینه‌ها را برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور فراهم می‌کنیم».
همین سخنان بار‌ها به اشکال مختلف در دولت تکرار شد و دوم دی‌ماه بود که در ادامه تلاش مقامات مختلف در دولت ابراهیم رئیسی برای جلب ایرانی‌های مقیم خارج از کشور، وزیر خارجه گفت وزارتخانه‌اش امنیت این افراد را «تضمین» می‌کند.
حسین امیرعبداللهیان در باکو، خطاب به ایرانیان مقیم خارج از کشور گفت: «هیچ ایرانی‌ای ترس از بازگشت به ایران نداشته باشد و بداند که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران این مسئله را تضمین می‌کند».
او با اشاره به سکونت نزدیک به پنج‌میلیون ایرانی در خارج از کشور تأکید کرد: «ما در دولت سیزدهم به دنبال تصویب قانون جامع حمایت از ایرانیان در سراسر جهان هستیم».
البته در دستگاه قضا هم بار‌ها از امنیت بازگشت خارج‌نشینان صحبت شده و ذبیح‌الله خداییان روز سه‌شنبه ۱۶ آذر‌ماه سال جاری در نشست خبری گفت: اتباع ایرانی چه مقیم ایران یا سایر کشورها، همه ایرانی هستند و از حقوق مساوی برخوردارند و هر ایرانی‌ای که دلش برای کشورش می‌تپد، می‌تواند به کشور بازگردد و هیچ منعی برای ورود این افراد وجود ندارد.
پیش از او هم غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه هجدهم مرداد سال جاری با این سخن که «هیچ» تبعه ایرانی ممنوع‌الورود نیست، گفته است: «اتفاقا اگر این افراد بیایند و در اینجا به مسائل آن‌ها رسیدگی شود، به نفع آنهاست».
بیشتر بخوانید: همه ایرانیان مقیم خارج می‌توانند به کشور بیایند
حال نیز مجلس هم‌صدا با دولت و دستگاه قضا به دنبال قانون‌گذاری برای بازگشت خارج‌نشینان است.
فداحسین مالکی، عضو هیئت‌رئیسه فراکسیون ایرانیان خارج از کشور، درباره ضرورت حمایت از ایرانیان خارج از کشور گفته است: «این مسئله حلقه مفقوده بین دولت‌های مختلف بوده است. ایرانیان خارج از کشور ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی دارند، آن‌ها در مجامع مختلف خارجی می‌توانند رایزنی کنند، اما تاکنون از این ظرفیت‌ها استفاده نشده است. مجلس از تهیه لایحه جامع حمایت از ایرانیان خارج از کشور که وزیر امور خارجه درباره آن در نشست شورای عالی ایرانیان صحبت کرده، استقبال می‌کند. رفع موانع قانونی و تسهیل رفت‌وآمد ایرانیان خارج از کشور به داخل امکان‌پذیر است. بسیاری از این گروه افراد که هم‌وطن ما هستند، مشکلی برای رفت‌وآمد یا سرمایه‌گذاری در داخل ندارند، اما موانعی وجود دارد که می‌توان برداشت».
در همین رابطه به گفته وزارت امور خارجه به سایت میخک بخشی افزوده خواهد شد تا ایرانیان با ثبت اطلاعات خود از وضعیت و پرونده خود برای ورود به ایران مطلع شوند و شاید این‌گونه روند بازگشت خارج‌نشینان تسهیل شود.
حتی چندی پیش رئیس مرکز خدمات مشاوره ایرانیان خارج از کشور گفت: با هماهنگی‌های انجام‌شده با مسئولان کشور همه هنرمندان، خوانندگان و ورزشکاران خارج از کشور از جمله «بهروز وثوقی» برای آمدن و ماندن در ایران هیچ مانعی ندارند و بستر بازگشت آن‌ها مهیا شده است.
حلاج‌زاده حتی گفته است: شاید حدود ۹۹ درصد افراد به دلیل مشکلات مالی مهاجرت غیرقانونی داشته‌اند، به‌ویژه همه کسانی که به‌صورت قاچاق به یونان رفته‌اند، مشکلات مالی داشته‌اند؛ زیرا اگر ثروتمند بودند که از راه قانونی می‌رفتند. ما نماینده ایرانیان خارج از کشور هستیم و وارد سیستم دولتی نمی‌شویم تا راحت‌تر بتوانیم مدافع حقوق ایرانیان باشیم و در این راستا اقدامات مهمی در حال برنامه‌ریزی است.
رئیس مرکز خدمات مشاوره ایرانیان خارج از کشور یادآور شده: تصمیم داریم درخصوص ایرانیانی که از ابتدای انقلاب از کشور خارج شده‌اند و امروز در سنین میانسالی قرار دارند و مایل‌اند به ایران بازگردند، طرح «مهاجرت معکوس» را اجرا کنیم تا به آرزو و خواسته خود برسند. وی اضافه کرده است: برخی از ایرانیان مقیم خارج توان مالی بالایی دارند و علاقه‌مند هستند والدین میانسال و یا کهنسال خود را به ایران بازگردانند و با آن‌ها در ارتباط باشند؛ بنابراین ما طرحی داریم تا دهکده‌های لاکچری و هوشمند برای آن‌ها احداث کنیم تا این افراد با داشتن مراقب بهداشت در خانه‌های لوکس خود در وطن اقامت کنند و با فرزندان و بستگان خود در خارج هم از طریق اینترنت ارتباط داشته باشند.
حلاج‌زاده گفت: در این شهرک‌ها دهکده سلامت هم پیش‌بینی خواهد شد و با دوربین‌های کنترل از راه دور با نقاط دیگر و افراد وابسته ارتباط خواهند داشت تا از وضعیت زندگی و سلامت آن‌ها باخبر شوند.
مجموعه این اخبار سبب شده واکنش‌های مختلفی به امکان بازگشت به ایران شکل بگیرد و یکی از خوانندگان ایرانی در صفحه اینستاگرام خود از امکان بازگشت و برپایی کنسرت سؤال کرده بود که این متن بازخورد بسیار در شبکه‌های اجتماعی داشت. به‌ویژه که در رابطه با بازگشت حبیب محبیان و عدم حمایت‌های وعده داده‌شده، نگاه‌ها به وعده حمایت‌های امروز باورپذیر نیست. محمد، فرزند مرحوم حبیب در گفت‌وگویی از شرایط بازگشت پدرش گفته بود: «آقای مشایی از طریق برخی واسطه‌ها پیغام فرستاده بود که از حضور حبیب در ایران استقبال می‌کند و می‌تواند کمک کند که پدرم فعالیت‌هایش را از سر بگیرد. ایشان در آن دوره به‌عنوان فرد روشنفکری در نظام فعالیت داشتند که با این کار درصدد این بودند که به نوعی فضای کار پدرم را باز کنند».
او حتی از نامه‌ای سخن گفته که «زیر آن را شخص آقای احمدی‌نژاد دستور داده که سریع‌تر در مورد اخذ مجوز فعالیت‌های حبیب اقدام شود». اما در‌نهایت گره از کار حبیب در ایران باز نشد و امید به بازشدن مسیر فعالیت هنری و فرهنگی ایرانیان خارج‌نشین بسیار کمرنگ باقی مانده است.
ماجرای تشویق ایرانیان خارج‌نشین برای بازگشت به ایران و سرمایه‌گذاری در کشور داستانی طولانی دارد و فقط منوط به تلاش‌های جدید دولت، مجلس و قوه قضائیه فعلی نمی‌شود.
رؤسای دولت‌های قبل نیز در سفر‌های خارجی خود به‌ویژه به نیویورک در جمع ایرانیان خارج‌نشین وعده تسهیل بازگشت و دعوت از آنان را بار‌ها مطرح کرده‌اند.
هرچند اوج تلاش‌ها به دولت محمود احمدی‌نژاد و برنامه‌های مشایی بازمی‌گردد که با پروژه ناموفق حبیب و خانواده‌اش رنگ باخت.
در دولت روحانی هم تلاش برای بازگرداندن ایرانیان و جلب سرمایه‌گذاران ایرانی انجام شد، اما موفق نبود برای نمونه سال ۹۴ نیز حسن قشقاوی، معاون کنسولی و پارلمانی وقت وزارت امور خارجه در سفر روحانی به نیویورک، از ایرانیان خارج از کشور دعوت کرده بیشتر به ایران تردد کنند و گفته بود برای سرمایه‌گذاری در داخل ایران، لازم نیست حتما به ایران بازگردند و می‌توانند در محل سکونت فعلی خود بمانند و با پول خود «نقش بسیار مثبتی برای کشور داشته باشند».
حسن قشقاوی گفته بود: «فکر می‌کنیم بیش از ۹۷ درصد از هم‌وطنان برای تردد به داخل کشور هیچ مشکلی ندارند و ممکن است دو یا سه درصد بعضا پرونده‌ای در محاکم داشته باشند».
البته او مشخص نکرده بود که آیا موانع تردد به ایران صرفا منحصر به داشتن پرونده است و آیا مرکزی برای استعلام در‌مورد ماهیت این پرونده‌ها وجود دارد تا ایرانیانی که درصدد سفر به ایران و بازگشت از این سفر هستند، بتوانند به آن مراجعه کنند. زیرا آنچه مانع بازگشت ایرانیان می‌شود، صرف داشتن پرونده قضائی یا امنیتی نیست، زیرا بسیاری بعد از انقلاب کشور را ترک کرده‌اند و حتی نمی‌دانند زمان بازگشت به ایران با آن‌ها چگونه برخورد خواهد شد؛ به‌ویژه افرادی که فعالیت سیاسی خاصی نداشته، اما مثلا در حوزه موسیقی یا امور فرهنگی و اجتماعی فعال بوده‌اند.
همچنین ورود افراد دوتابعیتی همیشه با ریسک برخورد امنیتی همراه بوده و پذیرش فعالیت اقتصادی یک دوتابعیتی آن‌هم در سایه نگرانی از فعالیت آن‌ها همچنان وجود دارد. از یک‌سو می‌خواهیم ایرانیان خارج‌نشین برای سرمایه‌گذاری وارد ایران شوند و از سویی دیگر اقدامات اقتصادی آن‌ها زیر ذره‌بین امنیتی‌ها با ترس از جاسوسی و خیانت همراه است که نبود اعتماد متقابل شرایط همکاری را سخت و تقریبا ناممکن کرده است.
ایران تابعیت مضاعف را نمی‌پذیرد و افراد دارای تابعیت مضاعف برای انجام امور اقتصادی و فرهنگی در مسیر کسب مجوز‌ها به در‌های بسته برخورد می‌کنند.
حال که مجلس از تدوین لایحه حمایت از بازگشت ایرانیان به وطن استقبال کرده، دولت باید بحث نگاه امنیتی به دوتابعیتی‌ها را مورد توجه ویژه قرار دهد و زمینه قانونی‌شدن فعالیت آن‌ها را فراهم کند. از سویی دیگر اگر همه ایرانیان می‌توانند به کشور بازگردند، امکان حضور هنرمندان بدون ترس از بازجویی و زندان هم باید تعیین تکلیف شود که چه افرادی با چه شرایطی مجوز حضور و فعالیت در ایران را خواهند یافت. نمی‌توان به خارج‌نشینان وعده حمایت برای بازگشت داد و به محض ورود با انواع ممنوعیت فعالیت مواجهشان کرد.
در همین رابطه مهدی حجتی، حقوق‌دان، در واکنش به دعوت دستگاه قضا و سایر مسئولان به بازگشت خارج‌نشینان، معتقد است: «این سخنان اگرچه نشان از سیاست قوه قضائیه برای تسهیل ورود اتباع ایرانی مقیم در سایر نقاط جهان به کشور دارد لیکن اجرائی‌شدن آن ملازمه با فراهم‌کردن مقدمات لازم برای اجرای این سیاست مستحسن دارد و ضروری است که ابتدا‌به‌ساکن قوه قضائیه اقدامات لازم برای اعتمادسازی در جهت بازگشت ایرانیان خارج از کشور را به انجام رساند، در غیر این صورت نتیجه‌ای از این فراخوان مانند سایر موارد که توسط دیگر مسئولان بیان شده حاصل نمی‌شود».
به گفته این وکیل دادگستری «اصولا در قوانین ما چیزی به نام ممنوع‌الورودی به کشور وجود ندارد و اتباع ایرانی هر زمان که اراده کنند، می‌توانند به کشور وارد شوند؛ لیکن مشکل ایرانیان خارج‌نشین، ممنوع‌الورودی به کشور نیست بلکه ضبط گذرنامه در موقع ورود به کشور یا ممنوع‌الخروجی احتمالی ایشان پس از ورود به کشور و وجود مصادیق متعددی از افراد است که پس از ورود به ایران بازداشت یا با اتهامات متعدد مواجه شده‌اند و همین امر باعث می‌شود بسیاری از ایشان تاکنون علی‌رغم علاقه وافر به وطن، درخصوص بازگشت به کشور مردد باشند».
این عضو هیئت‌مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز با اشاره به اینکه نهاد‌های امنیتی نیز باید در کنار و همراه قوه قضائیه برای تسهیل بازگشت ایرانیان به کشور تلاش کنند، گفت: «نمی‌توان از ایرانیان مقیم خارج از کشور دعوت کرد که به ایران بازگردند، اما هم‌زمان، هماهنگی لازم با نهاد‌های امنیتی برای تسهیل این اقدام صورت نگیرد. بدیهی است وقتی که نهاد‌های امنیتی گزارشی درباره ایرانی خارج‌نشینی که به کشور بازگشته تقدیم مراجع قضائی می‌کنند، لاجرم فرایند تعقیب کیفری فرد آغاز و ممکن است منتهی به صدور حکم محکومیت وی شود».
بنا بر آنچه کارشناسان و مسئولان کشور بیان می‌کنند، به موجب اصل ۴۱ قانون اساسی، تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و نمی‌توان مانعی برای ورود ایرانیان ایجاد کرد، اما ترس از ممنوع‌الخروجی و سایه برخورد‌های امنیتی همچنان وجود دارد و دولت و مجلس باید راهکاری برای حل این نگرانی‌ها بیندیشند.