اقتصاد۲۴- این روز‌ها اخبار از حصول توافق احیای برجام در آینده نزدیک حکایت دارد و مسئولان مذاکره‌کننده چندین کشور هم این موضوع را تأیید کرده‌اند؛ همین زمزمه‌ها، آن‌هم در شرایط حساس بازار نفت و گاز دنیا، رسانه‌های معتبر را وادار به تحلیل آینده بازار انرژی و به‌خصوص قیمت نفت در شرایط بازگشت ایران کرده است.
البته و بر اساس آمارها، فروش نفت ایران در چند هفته گذشته افزایش یافته و کشور‌های متعددی مانند چین، خرید‌های نفت خود را از ایران افزایش داده‌اند؛ اما به نظر می‌آید بازار انرژی دنیا چشم‌انتظار نفت ایران، آن‌هم به میزان چندین برابر شرایط کنونی است؛ همچنان که در سال ۲۰۱۵ و پس از امضای برجام میزان فروش نفت ایران به ۱.۸ و در سال ۲۰۱۷ به ۲.۲ میلیون بشکه در روز رسیده بود. این آمار حکایت از توان بالای ایران در‌خصوص صادرات نفت در صورت لغو تحریم‌ها دارد. حالا تحلیلگران حوزه انرژی می‌گویند افزایش قیمت انرژی، عامل محرکی برای مذاکرات هسته‌ای از طرف ایالات متحده آمریکاست تا عرضه نفت ایران حتی به صورت موقتی بتواند حجم اعتراضات داخلی در‌خصوص بهای حامل انرژی را کاهش دهد.
اخیرا نیز اعلام شده ایران توان عرضه ۸۵ میلیون بشکه نفت به بازار را دارد که عددی درخور توجه است و می‌تواند در کوتاه‌مدت از افزایش قیمت بهای نفت جلوگیری کند؛ حتی اگر بحران و جنگ اوکراین ادامه پیدا کند. حال سؤال این است که در صورت حصول توافق بازگشت به برجام، نفت ایران به کدام کشور‌ها خواهد رفت و بازار انرژی چه شکلی خواهد یافت؟
مشتریان آینده نفت ایران
درباره مشتریان نفت ایراد در شرایط پس از توافق، گمانه‌های مختلفی مطرح می‌شود و همین دیروز نیز یک کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه شرایط بازگشت یک تا ۱.۵ میلیون بشکه‌ای نفت ایران فراهم است، گفت: به نفع اتحادیه اروپاست که از ایران هم نفت بخرد. مرتضی بهروزی‌فر که با ایلنا سخن می‌گفت، در ارزیابی سناریو‌های بازار برای نفت ایران در صورت توافق در مذاکرات هسته‌ای اظهار کرد: اکنون بازار نفت بهترین شرایط را برای ورود نفت ایران دارد؛ زیرا تقریبا اکثر کشور‌های عمده تولیدکننده اوپک و اوپک‌پلاس ظرفیت مازادی برای افزایش تولید ندارند و بازار هم با توجه به مباحثی مثل مشکل تأمین گاز در زمستان و از سوی دیگر قیمت‌های بالا، شرایط خوبی ندارد؛ بنابراین به راحتی امکان بازگشت یک تا ۱.۵ میلیون بشکه ایران فراهم و بازار هم قادر به جذب این نفت است، بدون اینکه تحول خاصی در قیمت ایجاد شود.
بیشتر بخوانید: وضعیت اضطرار ملی برای ایران اعلام شد؟
او با بیان اینکه مسلما شرایطی بهتر از اکنون نمی‌توان برای ورود ایران به بازار متصور بود، افزود: در‌حال‌حاضر قیمت‌ها بالا است، بقیه امکان عرضه ندارند و این اوضاع می‌تواند بر طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران فشار وارد کند که راحت‌تر برای برداشته‌شدن تحریم‌های نفتی توافق کنند. این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: اکنون امکان افزایش عرضه وجود ندارد و از سوی دیگر، بازار به دنبال جذب نفت بیشتر است؛ بنابراین با ورود نفت ایران، قیمت‌ها تغییری نمی‌کنند و اگر هم تغییر کنند در حد کمی خواهد بود؛ یعنی ممکن است ماکسیمم در حد سه تا چهار دلار کاهش پیدا کند، ضمن اینکه قرار نیست ایران یکباره افزایش تولید را اعمال کند و شاید در یک تا دو ماه اول بخواهد ذخایری را که روی آب دارد، بفروشد، ولی اینکه بتواند ظرف یک تا دو ماه تولید را افزایش دهد، زمان‌بر است. در هر حال حدود سه تا چهار ماه طول می‌کشد که ایران به طور کامل وارد بازار شود؛ مگر اینکه اتفاق خاصی بیفتد. اگر اتفاق خاصی نیفتد و همین روند ادامه پیدا کند، ورود ایران به بازار تأثیر چندانی بر قیمت‌ها نخواهد گذاشت.
او در ادامه به شرایط بازگشت ایران به بازار‌های قبلی اشاره کرد و گفت: همان میزان که ما تمایل داریم به بازار‌های بیشتر و متنوع‌تری نفوذ کرده و مقاصد صادراتی‌مان را گسترش دهیم، کشور‌های واردکننده نیز همین اهداف را دنبال می‌کنند. مثلا به نفع اتحادیه اروپاست که بخواهد از ایران هم نفت بخرد. برای مثال وقتی مسائل ژئوپلیتیک و آب‌و‌هوایی پیش می‌آید یا تولید در بخشی از دنیا دچار مشکل فنی می‌شود، اگر کشور‌ها از‌جمله اتحادیه اروپا از مبادی متعددتری واردات داشته باشند، به نفعشان خواهد بود. بهروزی‌فر ادامه داد: اگر مشکلات حل شود و ایران امکان ورود به بازار را داشته باشد، حتی اروپا، ژاپن و کره هم از نفت ایران استقبال می‌کنند. مثلا عربستان یک کشور بزرگ تولیدکننده نفت است، این تصور که یک قرارداد دوجانبه بین ژاپن و عربستان منعقد شود و ژاپن توافق کند کل مصرف خود را از عربستان وارد کند، به لحاظ امنیت انرژی منطقی نیست؛ زیرا اگر هرگونه مشکلی، چه فنی و چه اقتصادی و سیاسی، برای عربستان پیش بیاید و صادرات دچار مشکل شود، اثرات چشمگیری بر اقتصاد ژاپن می‌گذارد. به همین دلیل، هر کشور واردکننده‌ای تمایل دارد از مبادی متنوع‌تری واردات داشته باشد.
او با بیان اینکه اگر مشکل تحریم حل شود ما به بازار اروپا هم دسترسی خواهیم داشت، تأکید کرد: اگر روند تولید و افزایش صادرات نفت ایران را در یک سال گذشته در نظر بگیریم، از زمان کناررفتن ترامپ و روی کار آمدن بایدن، فشار‌ها روی ایران به‌مراتب کمتر شده و بایدن تمایلی به تکرار اقدامات ترامپ ندارد. مثلا در ۱۵ ماه گذشته فضا برای ایران مساعدتر شده که بتواند با دورزدن تحریم‌ها، صادرات بیشتری داشته باشد. این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه چندی پیش چین رسما اعلام کرد از ایران مستقیما نفت خریده است، ادامه داد: در هر حال اگر مذاکرات به سمتی برود که توافق حاصل نشود و مسلما آمریکا بخواهد فشار وارد کند، حتی چین هم از ایران نفت نخواهد خرید؛ یعنی کشوری مثل چین که یک میلیون دلار ترنورو مالی با آمریکا دارد، هیچ وقت این گردش مالی را در معرض ریسک خرید نفت از ایران حتی با قیمت نصف قرار نخواهد داد؛ بنابراین چنانچه در مذاکرات دچار مشکل شویم، حجم صادرات از آنچه امروز هست نیز کمتر می‌شود؛ زیرا فشار‌ها بیشتر خواهد بود. ضمن اینکه باید در نظر داشته باشیم ترامپ تنها بود و بقیه را با قدرت اقتصادی و نظامی مجبور می‌کرد کنارش بمانند، اما بایدن سیاست‌مداری است که اگر بخواهد دنیا را با خود هماهنگ کند، با سیاست در کنار خود و در مقابل ایران قرار می‌دهد.
کاهش صادرات نفت روسیه حتی بدون تحریم‌ها
اصلی‌ترین عامل رشد قیمت انرژی در روز‌های گذشته، حمله روسیه به اوکراین بوده و حالا آمار می‌گوید صادرات این غول انرژی دنیا کاهش یافته است. حمله نظامی روسیه به اوکراین، تحریم‌های اقتصادی شدیدی علیه این کشور به‌خصوص بخش مالی روسیه به دنبال داشته است. بر اساس گزارش اویل‌پرایس، قیمت‌های نفت و سهام انرژی پس از اینکه پالایشگاه‌های بین‌المللی دست به تحریم خودخواسته زدند و بسیاری تمایلی ندارند نفت روسیه را خریداری کنند و بانک‌ها برای فاینانس صادرات مواد خام روسیه همکاری نمی‌کنند، رکورد چندین‌ساله را شکسته‌اند.
پالایشگاه‌ها و بانک‌ها به دلیل ریسک نقض تحریم‌ها در حوزه‌های قضائی مختلف، تمایلی به همکاری تجاری با روسیه ندارند. فعالان بازار نگران هستند که تدابیری که مستقیما صادرات نفت روسیه را هدف می‌گیرند، با تشدید جنگ در اوکراین به‌زودی اعلام شوند. این وضعیت برای بخش نفت روسیه ناگوار می‌شود و صادرات نفت با وجود تخفیف‌های بالا به میزان چشمگیری کاهش پیدا کرده است. طبق گزارش شرکت انرژی اینتلیجنس، با وجود تخفیف ۱۱ دلار در هر بشکه در برابر نفت برنت، جریان صادرات نفت روسیه حداقل یک‌سوم معادل ۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرده است. طبق آمار دولتی، روسیه معمولا ۴.۷ میلیون بشکه در روز نفت خام و ۲.۸ میلیون بشکه در روز فراورده‌های نفتی صادر می‌کند، اما انرژی اینتلیجنس اکنون برآورد می‌کند که ۱.۵ میلیون بشکه در روز نفت خام و یک میلیون بشکه در روز فراورده‌های نفتی روسیه از راهیابی به بازار بازمانده‌اند. به جز تحریم‌ها، پالایشگاه‌های نفت اروپایی تمایلی به خرید نفت روسیه به دلیل سولفور بالای آن ندارند. پالایشگاه‌ها ترجیح می‌دهند گرید‌های سبک‌تر را خریداری کنند که در شرایط گرانی گاز طبیعی، به پالایش کمتری نیاز دارند.
بااین‌حال، اوضاع برای بازار‌های نفت و گاز جهانی ممکن است وخیم‌تر شود. گزارش‌هایی از درخواست اعضای هر دو حزب حاکم در آمریکا برای ممنوعیت واردات نفت و گاز روسیه به آمریکا منتشر شده است. تلاش سیاست‌مداران آمریکایی با معرفی دو لایحه جدیت بیشتری پیدا کرده است و هر دو گروه دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان موافق هستند که آمریکا باید خرید نفت روسیه را متوقف کند. جمهوری‌خواهان خواستار افزایش فعالیت حفاری نفت در آمریکا هستند؛ در‌حالی‌که دموکرات‌ها از سوئیچ به انرژی پاک حمایت می‌کنند. بر اساس گزارش اویل‌پرایس، آمریکا میزان درخور توجهی از نفت روسیه را وارد می‌کند، اما وابستگی بالایی به نفت روسیه ندارد. همین شرایط پیچیده بازار انرژی این روز‌های دنیا، تا اندازه‌ای چراغ سبزی به نفت ایران است که در صورت حصول توافق، به‌سرعت وارد بازار خواهد شد و کارشناسان امیدوارند تا اندازه‌ای منجر به کنترل قیمت هم بشود.