اقتصاد۲۴- هر چه می‌گذرد فرونشست زمین بیشتر نمایان می‌شود. از ساختمان‌های مسکونی گرفته تا دشت‌ها. حالا هم آثار فرونشست زمین در بافت‌های تاریخی نمایان شده است؛ از پل خواجو در اصفهان گرفته تا تخت جمشید در شیراز.
فرونشست زمین در بافت‌های تاریخی چندان قابل جبران نیست. سازه‌هایی که قرن‌ها جنگ، ریزش‌های آسمانی، زلزله، طوفان و… را پشت سر گذاشتند، اما فرونشست زمین زنگ خطر را برای آن‌ها به صدا در آورد. با شکاف‌هایی که هر چند وقت یکبار یک گوشه از این سازه‌ها ایجاد می‌شود. وضعیت اصفهان، اما از سایر استان‌ها وخیم‌تر است.
یکی از چشمه‌های تغذیه‌کننده آبخوان دشت اصفهان، زاینده‌رود است. کارشناسان می‌گویند راه کاهش فرونشست در اصفهان جریان دائمی زاینده‌رود و مدیریت کشت و زرع است. با این حال، اما جریان زاینده‌رود در اصفهان دائمی نیست. آثار مخرب فرونشست هم به دنبال آن روز به روز بیشتر می‌شود.
تمام بافت‌های تاریخی اصفهان در خطر فرونشست
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اگر بخواهیم از نظر میزان خطر و در معرض خطر بودن آثار تاریخی یک درجه‌بندی داشته باشیم، مطمئنا آثار تاریخی واقع در گستره شهر اصفهان مهم‌تر است. تمام آثار تاریخی اصفهان در خطر فرونشست زمین هستند.»
بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: «تخت جمشید و نقش رستم در شیراز هم دست کمی از آثار تاریخی اصفهان ندارد. در این بافت‌ها هم شکاف‌های فرونشست مشاهده می‌شود. در استان خراسان رضوی هم بافت‌های تاریخی در معرض خطر فرونشست زمین هستند.»
بیشتر بخوانید: ایران و رویای ناتمام جاده ابریشم / چابهار چطور از بنادر گرجستان و پاکستان جاماند؟
او می‌گوید: «بالاترین کسری مخزن آب‌های زیرزمینی به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی، تهران، کرمان، اصفهان و فارس است. اما در اصفهان تعداد آثار تاریخی در خطر فرونشست بسیار بیشتر است.»
آثار فرونشست زمین در سطح بافت‌های تاریخی نمایان شده است. مسجد جامع عباسی، پل خواجو، مسجد سید اصفهان در استان اصفهان تنها گوشه‌ای از آن است. اما آیا با تعمیر این سازه‌ها می‌توان خسارت‌های حاصل از فرونشست را جبران کرد؟
بیت‌اللهی در این مورد می‌گوید: «در بافت‌های تاریخی، ساختمان‌ها دارای اسکلت و مهندسی نیست که تاب‌آوری نسبتا بالایی داشته باشند. به دلیل نشست‌های نامتقارن آسیب می‌بینند. فرونشست آثار غیرقابل تعمیری روی بافت‌های تاریخی می‌گذارد.»
آغاز فرونشست زمین در ایران از ۴۵ سال پیش
فرونشست زمین بر اثر افت سطح آب زیرزمینی رخ می‌دهد. مدت‌ها طول می‌کشد تا آثار آن را در سطح زمین و ساختمان‌ها ببینیم. یک روزه رخ نمی‌دهد که بتوان یک روزه با آن مقابله کرد. اما فرونشست زمین از چه زمانی در ایران آغاز شد؟
بیت‌اللهی می‌گوید: «فرونشست، رویدادی مستمر و تدریجی است. اگر بخواهیم تاریخچه کسری مخازن آب‌های زیرزمینی را بررسی کنیم از حدود سال ۱۳۵۵شروع شد. تا قبل از آن منابع آبی ما با توجه به جمعیت کم، نیاز پایین‌تر و کشاورزی کم وسعت‌تر متعادل بود.»
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه می‌دهد: «اواسط دهه هفتاد افت ناگهانی در میزان آب‌های زیرزمینی شروع شد و تا اکنون ادامه دارد. به عبارتی نقطه عطف فرونشست زمین را باید از سال ۱۳۷۵ در نظر بگیریم. از سال ۱۳۵۵ تاکنون ۱۴۰ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی از دست دادیم که عمده آن از سال ۱۳۷۵ به بعد بود.»
او ادامه می‌دهد: «به دلیل خشکسالی، کاهش نزولات جوی، اضافه برداشت آب در حوزه‌های صنعتی، کشاورزی و شرب کسری مخازن آب‌های زیرزمینی ادامه دارد. پس فرونشست زمین در کشور یک قدمت ۴۵ ساله دارد. این ۴۵ سال فرونشست در دشت‌ها شروع به رخ دادن کرد و الان به مرز بحرانی رسیده است. مرز بحرانی زمانی است که آثار فرونشست نمایان می‌شود. از این به بعد آبرفت به تراکم نهایی که برسد، حالت مرگ دشت‌ها و آبخوان‌ها اتفاق می‌افتد.»
حالا تمام دشت‌های ایران در حال فرونشست هستند. با این حال آنطور که کارشناسان می‌گویند باز هم برای مقابله با آن و پیشگیری از خطرات جدی‌تر فرصت داریم. بیت‌اللهی می‌گوید ۱۰ سال آینده برای ما حیاتی است. اگر در این مدت اقدامات جدی برای مقابله با کسری آب‌های زیرزمینی صورت بگیرد، می‌توانیم امیدوار باشیم.