اقتصاد۲۴- پس از ترور حسن صیادخدایی که طبق بیانیه سپاه از نیرو‌های قدس به شمار می‌رود فضای رسانه‌ای و عموم تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها از احتمال تغییر معادلات خبر می‌دهد. پیرو این نکته ابعاد این ترور، چه در حوزه برجامی و چه در حوزه منطقه‌ای شرایط جدیدی را شکل خواهد داد. اما این ترور با چه هدفی و توسط چه کسانی انجام شده است و آیا می‌تواند به تغییر معادلات برجامی و منطقه‌ای منجر شود، محور گفت وگویی با محمدصالح صدقیان است. آنچه در ادامه می‌خوانید خروجی گپ و گفت با مدیر مرکز عربی مطالعات ایران و تحلیلگر ارشد جهان عرب است که سعی شده ابعاد و زوایای این ترور و تبعات آن مورد واکاوی قرار گیرد.
یکشنبه در پی کشته شدنی شخصی که بر اساس بیانیه رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اقدامی تروریستی بوده و فرد ترور شده سرهنگ حسن صیادخدایی از نیرو‌های قدس سپاه معرفی شده این گمانه در حال تقویت است که پس از این ترور معادلات منطقه‌ای تغییر پیدا خواهد کرد. اما پیش از پرداختن به این مهم قدری روی ترور دیروز تمرکز کنیم. آیا این ترور بخشی از تحرکات اسرائیل طی هفته‌های اخیر است؛ تحرکاتی که از برگزاری بزرگ‌ترین رزمایش تاریخ اسرائیل با عنوان ارابه‌های آتشین گرفته تا حملات مکرر به نیرو‌ها و اهداف ایران در سوریه، تشدید فشار‌های سیاسی و دیپلماتیک ضدبرجامی تل آویو بر دولت بایدن از طریق سنای آمریکا و ... را شامل می‌شود؟
همان گونه که می‌دانید بزرگ‌ترین دشمن احیای برجام اسرائیل است. اگرچه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دیگری هم برای عدم احیای برجام وجود دارد، اما اسرائیل موتور اصلی حرکت ضدبرجامی است، چه در دوره بنیامین نتانیاهو و چه در دوره نفتالی بنت؛ لذا بدون شک تروری که یکشنبه در تهران انجام شد می‌تواند بخشی از سلسله اقدامات، تحرکات و واکنش‌های اسرائیل در منطقه و فضای بین الملل ضد جمهوری اسلامی ایران قلمداد شود به شرطی که این ترور توسط اسرائیل انجام شده باشد.
یعنی به باور شما امکان دارد این ترور کار اسرائیل نباشد؟
از زمان انجام ترور تا به این لحظه که من با روزنامه شرق گفت گو می‌کنم هیچ اطلاعات رسمی در خصوص جزئیات این ترور و عاملین آن به افکار عمومی و رسانه‌ها داده نشده است. نه صدا و سیما، نه سپاه پاسداران، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه، وزارت امور خارجه، شورای عالی امنیت ملی و دیگر نهاد‌های مربوطه هیچ گونه اطلاعات و یا جزئیاتی در خصوص این ترور نداده اند؛ بنابراین فرض اولیه سوال شما مبنی بر اینکه ترور کار اسرائیل است نه در بیانیه سپاه و نه در بیانیه وزارت امور خارجه مطرح نشده است. در این بیانیه صرفاً از عبارت «استکبار جهانی» استفاده شده است و نمی‌توان از آن به اسرائیل رسید. اما با توجه به فضای رسانه‌ای و همچنین تاریخچه و عقبه ذهنی که در سایه اقدامات اسرائیل در ایران برای ترور، جاسوسی، خرابکاری و ... وجود دارد خود به خود ذهن به سمت اسرائیل می‌رود.
پس اگر بپذیریم که این ترور کار اسرائیل بوده است تل آویو با چه هدف یا اهدافی دست به این اقدام زده است؟
اگر به فضای امنیتی و سیاسی داخل سرزمین‌های اشغالی نگاه کنیم از یک طرف عملیات‌های استشهادی به طرز کم سابقه‌ای افزایش پیدا کرده است به گونه‌ای که اکنون انتقادات جدی از جانب جریان اپوزیسیون و رسانه‌ها علیه بنت مطرح است و از طرف دیگر کابینه وی هم در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد. پس طبیعی است بنت برای فرار از وضعیت کنونی و به حاشیه کشاندن انتقادات اقداماتی مانند برگزاری رزمایش‌های نظامی، تلاش برای عدم احیای برجام و یا این ترور را انجام دهد. اما در عین حال می‌توان گفت بنت علاوه بر فرار رو به جلو سعی دارد با تحریک ایران شرایط رادیکالی را با واکنش متقابل تهران شکل دهد که اقتضائات منطقه تحت الشعاع قرار گیرد، کما اینکه همزمان با افزایش حملات گسترده به سوریه و هدف قرار دادن نیرو‌ها و مواضع جمهوری اسلامی ایران تلاش شده است شبیه سازی حمله گسترده به پایگاه هسته‌ای در رزمایش ارابه‌های آتشین هم اجرایی شود تا تهران دست واکنش متقابل بزند. ناگفته نماند که اقدام روسیه برای خروج نیرو‌های ارتش از پایگاه‌های نظامی سوریه با هدف تمرکز در جنگ اوکراین و جایگزینی ایران نگرانی اسرائیل را دو چندان کرده است به همین دلیل شاهد افزایش حملات اسرائیل به خاک سوریه هستیم.
بیشتر بخوانید: شهید صیاد خدایی کیست؟
در کنار نکات شما رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی هم طی توییتی عنوان داشت که این ترور «عبور بدون محاسبه از خط قرمزی است که معادلات زیادی را تغییر می‌دهد.» اگر نهایتا ترور صیادخدایی کار اسرائیل باشد می‌تواند معادلات منطقه را تغییر دهد. چرا که، هم در گذشته شاهد این دست ترور‌ها بوده ایم که کماکان مشابه این وضعیت در سوریه لبنان و برای نیرو‌های ایرانی وجود دارد و هم آنکه تهران توان این تغییر را دارد؟
در پاسخ باید به دو نکته اشاره کرد. اولا این ترور روز روشن و وسط پایتخت انجام شده است که می‌تواند توان نیرو‌های امنیتی و اطلاعاتی ایران را به شدت تحت الشعاع قرار دهد و زیر سوال ببرد؛ لذا مسئله موازنه وحشت، موازنه تهدید، موازنه قوا و موازنه امنیتی مطرح است که می‌تواند واکنش متقابل را در دستور کار قرار دهد و به دنبال آن معادلات منطقه تغییر پیدا کند. اما نکته مهمتر اینجاست که این ترور اولین ترور غیرهسته‌ای است. اتفاقا از این منظر باید تحلیل دقیق تری داشته باشیم. چون اگر این ترور کار اسرائیل باشد شاهد یک تغییر رفتار معنادار در تل‌آویو هستیم. تا پیش از این تمرکز اسرائیل در ترور، جاسوسی، خرابکاری و ... صرفا روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران بوده است، اما یکشنبه نیروی قدس سپاه در تهران ترور شده است.
پس از همین منظر مصاحبه را ادامه می‌دهیم که به باور شما تغییر رفتار اسرائیل ذیل این ترور با چه هدفی انجام شده است؟
این مسئله ارتباط مستقیمی به تحولات برجام دارد.
یعنی این ترور برای ایجاد بن بست در برجام انجام شده است؟
بله. می‌توان این تحلیل را داشت.
این ترور چگونه می‌تواند به عدم احیای برجام بینجامد؟
بن بست کنونی در مذاکرات وین به شکل مستقیم متاثر از اختلاف نظر بین ایران و آمریکا بر سر خروج سپاه پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی است. آنگونه که مشخص شده کانون این اختلاف‌نظر هم روی نیروی قدس سپاه پاسداران تمرکز دارد. چون رابرت مالی این پیشنهاد را از جانب آمریکا مطرح کرده بود که کل سپاه از لیست گروه‌های تروریستی خارج شود به شرط آن که نیروی قدس کماکان در این لیست باقی بماند که با مخالفت تهران مواجه شد. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد اسرائیل با این ترور سعی کرده از طریق تغییر معادلات منطقه معادلات برجامی را هم تغییر دهد.
ولی ابعاد ترور یکشنبه نسبت به ترور‌های قبلی اسرائیل مانند ترور فخری زاده چندان گسترده نیست. آیا این ترور می‌تواند به این تغییرات مدنظری که به آن اشاره داشتید منجر شود؟
اینجا ابعاد ترور مهم نیست، بلکه نفس انجام این ترور است که تغییر معادالات را شکل خواهد داد.
چطور؟
من معتقدم که اسرائیل و شخص نفتالی بنت با توجه به چالش‌هایی که پیشتر عنوان کردم به این ترور احتیاج داشت؛ بنابراین درجه نظامی و یا نفوذ صیادخدایی در نیروی قدس سپاه ملاک ترور نبوده است، بلکه این ترور در این شرایط باید در دستور کار قرار می‌گرفت تا با شکل گیری تبعات بعدی آن منافع اسرائیل تامین شود.
علیرغم تمام نکاتی که به آن اشاره کردید هنوز این ابهام در تحلیل شما وجود دارد که اگر درجه و نفوذ صیاد خدایی برای انجام این ترور توسط اسرائیل مهم نبوده و در عین حال این ترور می‌تواند تغییرات معناداری در معادلات منطقه ایجاد کند باید پرسید اگر بن بست در مذاکرات وین صرفا روی خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی با محوریت نیروی قدس ترکز دارد به واقع اسرائیل با این ترور به دنبال اثبات چه چیزی بوده است؟ تل آویو چگونه می‌تواند با این ترور کماکان بن بست مذاکرات برجام در خصوص سپاه را حفظ کند؟ آیا این ترور در جهت عکس، به حل سریع‌تر این اختلاف نظر بین تهران و واشنگتن نمی‌انجامد؟
اگر از این زاویه مدنظر شما به مسئله نگاه کنیم نمی‌توان تحلیلی کامل از مسئله داشت. ببینید زمانی منافع و اهداف اسرائیل از این ترور به صورت کامل محقق می‌شود که پس از انجام این ترور پمپاژ اطلاعاتی و رسانه‌ای توسط اسرائیل به شکل جدی در دستور کار قرار گیرد. اتفاقا این نکته مکمل بخشی از گفته‌های در پاسخ به سوالات قبلی است.
بیشتر بخوانید: چالش‌های احیای توافق با ایران برای بایدن
هنوز ابهام تحلیلتان رفع نشده است. قدری دقیق‌تر مسئله را کالبد شکافی می‌کنید؟
ببینید بعد از انجام این ترور که به نظر می‌رسد فردی رده بالایی در نیروی قدس سپاه نیست عملاً رسانه‌های اسرائیلی از لحظه انجام ترور دقیقه به دقیقه به دنبال پمپاژ اطلاعاتی و خبری هستند تا جایی که تمام گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای و تمام تحلیل‌ها و ارزیابی کارشناسان، چه توسط رسانه‌های معاند ایران، چه در داخل کشور، چه در آمریکا و خلاصه در کل جهان و حتی همین مصاحبه من و شما فقط و فقط بر پایه پمپاژ اطلاعاتی اسرائیل است. اگر به عکس‌های این ترور نگاه کنید صیادخدایی در یک خودروی پراید در یک محله شرق تهران ترور شده است. این‌ها نشان می‌دهد که ایشان فرد رده بالایی در نیروی قدس سپاه نبوده است، اما همانگونه که گفتم اسرائیل به دنبال ترور یک فرد با نفوذ و رده بالای نیروی قدس سپاه نبوده است، بلکه به نفس این ترور در این شرایط، آن هم در وسط تهران نیاز داشته است تا بعد از انجام این ترور با عملیات پمپاژ خبری، صیادخدایی را به عنوان یک فرد بسیار مهم و کلیدی در نیروی قدس سپاه و عامل اصلی در برنامه ریزی برای ترور در دیگر کشور‌ها جا بزنند که فضای رسانه ای، افکار عمومی و جامعه جهانی به این سمت کشیده شود نیروی قدس سپاه و کل بدنه سپاه یک نیروی تروریستی و کماکان باید در لیست گروه‌های تروریستی باقی بماند؛ لذا خطوط قرمز بین ایران و آمریکا هم چنان باقی خواهد ماند و برجام به نتیجه نمی‌رسد. در این بین متاسفانه فقر اطلاعاتی ایران در بیان جزئیات به تشدید فضای ابهام و به تبعش موفقیت هرچه بیشتر اسرائیلی‌ها کمک می‌کند.
منبع: شرق