اقتصاد۲۴- فاصله نرخ ارز نیمایی با نرخ بازار آزاد به محدوده ۳۰درصد رسیده است با توجه به آنکه قرار است نرخ ارز نیما مبنایی برای واردات کالا‌های اساسی باشد، این موضوع می‌تواند بار دیگر ارز ترجیحی (رسمی) جدیدی مشابه دلار ۴۲۰۰تومانی در اقتصاد ایران بسازد که آثار مشابهی مانند ارز ترجیحی دولت قبل دارد و می‌تواند منجر به ناکارایی سیاست‌هایی شود که هم‌اکنون از سوی دولت به درستی درحال اجراست.
یکی از اقدامات بنیادی که هم‌اکنون از سوی دولت در حال اجراست، حذف ارز ترجیحی است که در دولت قبل تصویب شد و در طول سال‌های گذشته ضربات زیادی به اقتصاد زد و منجر به توزیع صد‌ها هزار میلیارد تومان رانت شد.
بحث ارز ترجیحی نخستین‌بار در فروردین۱۳۹۷ مطرح و به سرعت از سوی دولت قبل تصویب شد. قیمت مصوب این ارز برای واردات کالا‌های اساسی، ۴۲۰۰تومان درنظر گرفته شد و قرار بود نرخ این ارز متناسب با شرایط بازار تعدیل شود، اما دولت قبل در فرایند زمان، این نرخ را متناسب با شرایط بازار تعدیل نکرد و در نهایت فاصله بین نرخ ارز ترجیحی ۴۲۰۰تومانی با نرخ بازار آزاد به قدری شد که منجر به توزیع هزاران میلیارد تومان رانت در اقتصاد ایران شد و اقتصاد ایران را با چالش‌های زیادی مواجه کرد.
این نرخ چنان جذابیتی برای واردکننده‌ها داشت که در زمان کوتاهی صد‌ها شرکت تشکیل شد تا از منافع حاصل از تفاوت نرخ ارز ترجیحی با نرخ ارز آزاد استفاده کنند؛ به‌طوری که امیر هامونی، مدیرعامل بازار متشکل ارزی در این‌باره می‌گوید: در گذشته با ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار بود ۱۰۰شرکت، واردات کالای اساسی را انجام دهند، اما در بازه زمانی محدودی بیش از ۴۵۰۰ شرکت ثبت شدند تا به ارز با نرخ پایین دسترسی پیدا کنند.
شکل‌گیری دوباره ارز ترجیحی
ارز ۴۲۰۰تومانی چنان آثار مخربی در اقتصاد داشت که دولت سیزدهم را بر آن داشت تا این نرخ را برای همیشه اصلاح کند چرا که این نرخ از یک طرف به تولید ضربه زد و از طرف دیگر منجر به کاهش سودآوری بنگاه‌های تولیدی و گسترش قاچاق شد. بر همین اساس از ماه گذشته سیاست‌های تازه‌ای برای اصلاح ارز ترجیحی و نظام یارانه‌ای تدوین و به اجرا درآمد و این سیاست و برنامه‌های اجرایی آن همچنان ادامه دارد. با وجود این اقدامات، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که ارز ترجیحی جدیدی در اقتصاد ایران در حال شکل‌گیری است که می‌تواند سیاست‌های دولت را در این زمینه خنثی و بی‌اثر کند.
طبق آمار‌های موجود با وجود ذخایر مطلوب ارزی بانک مرکزی به‌خصوص در بخش اسکناس، اختلاف قیمت دلار حواله نیما و آزاد در هفته جاری به محدوده ۳۰درصد رسیده که یکی از بالاترین قله‌های تاریخی است و به زعم کارشناسان می‌تواند سیگنال تنش ارزی جدیدی به بازار بدهد.
مهدی رضایتی یک تحلیل‌گر بازار‌های مالی در این‌باره می‌گوید:درحالی‌که نرخ دلار آزاد روند صعودی دارد نرخ نیما به‌طور روزانه در حال کاهش است.
بیشتر بخوانید: قیمت دلار، قیمت یورو و قیمت پوند امروز چهارشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ + جدول
او می‌افزاید: ممکن است این موضوع ناشی از وابسته شدن نرخ کالای اساسی به نرخ نیما باشد، اما باید درنظر گرفت اگر این روند ادامه یابد یعنی پس از یک هزینه گزاف برای حذف ارز ۴۲۰۰تومانی دوباره یک ارز ترجیحی نیمایی در حال ساخته شدن است. به گفته او، این اتفاق شاید طی کمتر از یک سال دیگر شوک جدیدی به اقتصاد وارد کند.
حسن کاظم‌زاده یک کارشناس بازار سرمایه نیز با بیان اینکه فاصله قیمت ارز نیمایی با آزاد بسیار قابل توجه شده است، می‌گوید: نرخ ارز نیما قبلا تنظیم‌کننده نرخ ارز شرکت‌های صادراتی و کالا‌های مرتبط با بازار جهانی بود، اما هم‌اکنون با وصل شدن کالا‌های اساسی به ارز نیمایی به نظر می‌رسد نرخ ارز ترجیحی (رسمی) جدیدی در حال شکل گرفتن است.
آثار ارز نیمایی
تحلیل‌گران بر این باورند که با فاصله گرفتن قیمت ارز نیمایی با بازار آزاد بار دیگر اقتصاد ایران با همان چالش‌های قبلی در دوره ارز ۴۲۰۰تومانی مواجه خواهد شد و ضمن آنکه به تولید آسیب خواهد زد بار دیگر منجر به توزیع رانت خواهد شد. برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد که فاصله نرخ ارز نیما با بازار آزاد از سال ۱۳۹۹تاکنون منجر به توزیع ۱۶۱هزار میلیارد تومان رانت شده است.
سینا سلیمانی یک کارشناس بازار‌های مالی درباره تفاوت ارز نیمایی و ارز آزاد و آثار آن بر اقتصاد می‌گوید: به‌گفته رئیس‌کل بانک مرکزی در سال ۱۳۹۹جمعا ۱۷.۶میلیارد دلار توسط صادرکنندگان در سامانه نیما عرضه شده که میانگین نرخ نیما۱۸۴۲۰تومان بوده؛ درحالی‌که میانگین بازار آزاد ۲۲۷۵۸تومان بوده است. این به‌معنای آن است که در این سال حدود۷۶هزار و ۵۶۵میلیاردتومان از جیب شرکت‌های صادراتی به واردکنندگان رانت داده شده است.
او با بیان اینکه در سال۱۴۰۰کل عرضه صادرکنندگان در سامانه نیما ۲۹.۳میلیارد دلار بوده، می‌افزاید: نرخ دلار نیمایی در سال ۱۴۰۰به‌طور میانگین ۲۳هزار و ۸۹۱تومان بوده؛ درحالی‌که میانگین نرخ دلار بازار آزاد۲۵هزار و ۸۶۰تومان بوده است و این نشان می‌دهد درسال قبل نیز۵۷هزار و ۶۹۱میلیارد تومان رانت ارزی از جیب شرکت‌های صادرکننده به واردکنندگان تخصیص داده شده است.
سلیمانی همچنین درباره افزایش فاصله نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد درسال جاری توضیح می‌دهد: از ابتدای سال‌جاری تا پایان فروردین ۳.۱میلیارد دلار و از ۱۷تا ۲۵اردیبهشت نیز ۴.۸میلیارد دلار ارز در سامانه نیما توسط صادرکننده‌ها عرضه شده است و نشان می‌دهد تفاوت قیمت ارز نیمایی و بازار آزاد در سال‌جاری به اوج خود رسیده است و با توجه به آنکه میانگین نرخ ارز نیمایی تا امروز۲۴هزار و ۵۶۵تومان و نرخ آزاد ۲۸هزارتومان بوده است نشان می‌دهد فقط در ۲ماه اخیر ۲۷هزار و ۱۰۰میلیارد تومان رانت ارزی از جیب صادرکنندگان به واردکنندگان پرداخت شده است که معادل نیمی از رانتی است که در سال گذشته توزیع شده است.