اقتصاد۲۴- تقابل میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد فاز جدیدی شد. بعدازظهر روز چهارشنبه در حالی که نگاه‌ها به سمت جلسه دوره‌ای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پایتخت اتریش معطوف بود، سازمان انرژی اتمی ایران با صدور بیانیه‌ای از قطع فعالیت دوربین‌های فراپادمانی دستگاه اندازه‌گیری بر خط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس در ایران خبر داد. بر اساس آنچه در این بیانیه آمده است؛ «جمهوری اسلامی ایران تاکنون همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته است که متاسفانه آژانس بدون اینکه در نظر داشته باشد که این همکاری‌ها ناشی از حُسن نیت ایران است نه‌تن‌ها قدردان این همکاری‌ها نبوده بلکه به نوعی آن را وظیفه ایران نیز تلقی کرده است؛ به همین دلیل تصمیم گرفته شد از امروز فعالیت دوربین‌های فراپادمانی دستگاه اندازه‌گیری بر خط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس قطع شود که دستور آن به مسوولان مربوطه داده شده است. البته بیش از ۸۰ درصد از دوربین‌های موجود آژانس دوربین‌های پادمانی هستند که کمافی‌السابق فعالیت این دوربین‌ها ادامه خواهد یافت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران امروز با حضور در یکی از مراکز هسته‌ای بر قطع فعالیت دو دوربین آژانس نظارت کرد.»
سخنگوی سازمان انرژی اتمی: رفتار آژانس متناسب با سطح همکاری ایران نبود
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی بلافاصله پس از انتشار این بیانیه از سوی سازمان، در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: مبنای این اطلاعیه این است که با توجه به اینکه همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس داشتیم، متاسفانه رفتار آژانس مناسب این همکاری نبوده و از طرفی کشور‌های غربی به خصوص سه کشور اروپایی و امریکا تحرکاتی را علیه کشور ما آغاز کردند، تصمیم گرفته شد بخشی از همکاری‌ها که فراتر از پادمان بود و جزو تعهدات ما نبود و مبنای حسن نیت برای ما داشت که این‌ها را انجام می‌دادیم، مثل ضبط برخی فعالیت‌ها توسط دوربین‌های آژانس و دستگاه سنجش غنای بر خط یا فلومتر، امروز دستور داده شد فعالیت‌هایشان را قطع کنند.
بیشتر بخوانید: بیانیه‌ی تروئیکای اروپا در شورای حکام درباره برنامه اتمی ایران
وی با بیان اینکه در گذشته هم قرار نبود اطلاعات این‌ها مگر در حالت پذیرش شرایط ایران به آن‌ها داده شود و مبنا هم مبنای قانونی اقدام راهبردی مجلس برای صیانت از منافع ملت ایران بود، گفت: ما این اطلاعات را به آن‌ها نمی‌دادیم و از امروز هم این اطلاعات دیگر ضبط نمی‌شود. در یکی از سایت‌ها حضور یافتم و از نزدیک بر قطع فعالیت‌های تعدادی از این دوربین‌ها نظارت کردیم که هموطنان در جریان باشند که این اقدام عملی امروز انجام شد. اقدامات دیگری هم در نظر است و امیدواریم آن‌ها به خودشان بیایند و جواب همکاری ایران را با همکاری بدهند. نمی‌شود ایران همکاری داشته باشد ولی آن‌ها رفتار نامناسبی از خودشان نشان دهند. ۸۰ درصد از دوربین‌های آژانس پادمانی هستند و ما متعهد به پادمان هستیم و آن‌ها کماکان فعالیت خود را انجام می‌دهند. دوربین‌هایی که قرار است فعالیت‌شان قطع شود و امروز از بعضی سایت‌ها شروع کردیم، دوربین‌های فراپادمانی است و اطلاعاتی ضبط می‌شد که بعدا می‌توانست توسط آژانس استفاده شود و ما این اطلاعات را دیگر در اختیار آژانس نمی‌گذاریم و امیدواریم با اقداماتی که انجام می‌شود این‌ها به خودشان بیایند و روش و منش خود را عوض کنند. با این رویکرد نمی‌توانند انتظار داشته باشند که ایران در قبال عدم همکاری آن‌ها و سوءنیت آن‌ها همکاری گسترده داشته باشد. جلساتی با آژانس داشتیم و خود من با آن‌ها مذاکره داشتم. متاسفانه گزارشی که مدیرکل آژانس داده منعکس‌کننده این همکاری‌ها و حسن نیت نبوده و امیدواریم این رویکرد را عوض کنند.»
حمایت همزمان از برجام و تحریم ممکن نیست
تنش میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که با انتشار گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و متهم کردن ایران به عدم همکاری در مسیر حل و فصل اختلاف‌های پادمانی آغاز شد به تهیه پیش‌نویسی از سوی فرانسه، بریتانیا، آلمان و ایالات‌متحده منتهی شد که پیش‌بینی می‌شود تا پایان روز چهارشنبه یا صبح پنجشنبه به رای گذاشته شود. در همین راستا، محمدرضا غائبی، سرپرست نمایندگی دایم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین و همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه ضمن سخنرانی در نشست شورای حکام با موضوع راستی‌آزمایی و نظارت بر اجرای برجام در جمهوری اسلامی ایران، مواضع اصولی ایران را برای نمایندگان دولت‌های عضو تشریح کرد. سرپرست نمایندگی کشورمان در ابتدا با بیان اینکه انتظار نتیجه متفاوت داشتن در حالی که کماکان علل و ریشه‌های اصلی مشکل موجود در ارتباط با برجام وجود دارد از نظر روش‌شناختی نادرست و از نظر منطقی بی‌تدبیری است، از نادیده گرفتن تعهدات متقابل سایر شرکت‌کنندگان برجام انتقاد کرد و گفت: اگر یک آژانس بین‌المللی برای نظارت بر اشاعه تحریم‌های غیرقانونی داشتیم، گزارش مربوط به نقض تعهدات توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا (سه کشور اروپایی) در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) طولانی بود. غائبی در ادامه ضمن دعوت از هیات‌ها برای مطالعه بخش‌های ۳ و ۷ ضمیمه II از پیوست A ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که بر تعهدات حقوقی طرف‌های دیگر برجام تاکید کرده، افزود: معتقدم که مطالعه این بخش برای داشتن رویکردی متوازن‌تر و واقع‌بینانه‌تر نسبت به وضعیت فعلی برجام ارزشمند خواهد بود و در نهایت ارزیابی از گزارش فعلی مدیرکل را در چارچوب مناسب خود قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: ایران برنامه نصب سانتریفیوژ‌های خود را گسترش می‌دهد
این دیپلمات ارشد ایرانی به خروج غیرقانونی امریکا از برجام و همزمان اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه قهرآمیز، غیرانسانی و ظالمانه علیه کشورمان اشاره کرد و به مشکلات آن پرداخت و افزود: این تحریم‌ها نه‌تن‌ها بر فعالیت‌های افراد و شرکت‌های مستقل خصوصی در سراسر جهان فشار می‌آورد، بلکه در انتخاب‌های سیاست خارجی حاکمیتی کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی که حامی برجام و تجارت با ایران هستند نیز تاثیر منفی گذاشته و اختلال ایجاد می‌کند. اعمال فراسرزمینی چنین تحریم‌های یکجانبه، نقض قوانین بین‌المللی است، چه رسد به نقض تعهدات ایالات متحده براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که خود مقوله‌ای جداست. امریکا هر کاری را که ذیل برجام متعهد به عدم انجام آن شده بود را مرتکب شد و هر کاری را که ذیل توافق متعهد به انجام آن شده بود را انجام نداد.
چنین تحریم‌هایی نه‌تن‌ها هیچ مبنایی ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل ندارد، بلکه به وضوح برخلاف آن قطعنامه که دستور لغو آن تحریم‌ها را می‌دهد، نیز هست. آن‌ها همچنین به منزله تحمیل موازین اقتصادی غیرقانونی هستند که نقض اصل عدم مداخله مندرج در منشور ملل متحد است. با این تحریم‌ها، ایالات متحده اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی را از طریق اعمال فراسرزمینی قوانین داخلی خود اجبار می‌کند که با اختیارات نظارتی سایر بازیگران بین‌المللی نیز تداخل دارد، امریکا از این طریق قصد دارد بر انتخاب‌های سیاسی سایر کشور‌های مستقل در راستای ترجیحات سیاست خارجی خود تاثیر بگذارد. غائبی به صبر راهبردی ایران و اجرای کامل برجام تا یک سال پس از خروج امریکا از آن و اعمال مجدد تحریم‌ها پرداخت و با اشاره به قانونی بودن اقدام ایران در اجرای تعهدات خود ذیل بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، خاطرنشان کرد: اقدام امریکا را نمی‌توان تلافی یا اقدام متقابل قانونی تلقی کرد، بلکه آن‌ها صرفا «سوءاستفاده از قدرت» هستند که هنجار‌های قوانین آمره حقوق بین‌الملل را نقض و قطعا منشور سازمان ملل را نیز تضعیف می‌کنند.
وی با اشاره به اثرات اقدامات غیرقانونی و غیرانسانی ایالات متحده بر مردم عادی ایران از جمله در حوزه دارو‌ها و تجهیزات پزشکی که ادعا می‌شود مشمول تحریم نیستند، افزود: دولت‌ها، به‌ویژه سه کشور اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا که بار‌ها حمایت کلامی خود را از برجام اعلام کرده‌اند، باید به این فکر کنند که تا چه حد عملا حمایت خود را از جمله از طریق ابزار‌ها و اقداماتی برای کاهش این اثرات منفی انجام داده‌اند؟ کسی نمی‌تواند از برجام حمایت کند، در حالی که تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده را اجرا می‌کند یا دارایی‌های مردم ایران را در حوزه قلمرو خود مسدود می‌کند. آن حمایت شعاری بیش نیست و تناقض آن در عمل روشن است.
نماینده کشورمان همچنین با بیان اینکه همه اقدامات جبرانی هسته‌ای انجام شده از سوی ایران در راستای حقوق و تعهدات ایران بر اساس معاهده NPT است، به دسترسی‌ها و بازرسی‌های گسترده آژانس در ایران اشاره کرد و افزود: جزییات گزارش‌های مدیرکل، جلوه‌ای قوی از سطح بی‌سابقه شفافیت در برنامه و فعالیت‌های هسته‌ای ایران است که تاکنون ادامه داشته است. این مذاکرات فرصتی منحصر به فرد برای طرف‌های برجام و ایالات متحده فراهم کرد تا نیت واقعی خود را برای بازگشت به اجرای کامل تعهدات خود از طریق لغو تمامی تحریم‌های غیرانسانی و غیرقانونی به شیوه‌ای موثر و قابل راستی‌آزمایی ثابت کنند. بعد از مدت طولانی طی شده هنوز مشخص نیست که آیا دولت کنونی ایالات متحده آماده است تا سیاست رسوای فشار حداکثری و اعتیاد طولانی مدت خود را برای استفاده از تحریم علیه ایران کنار بگذارد، به قوانین بین‌المللی احترام بگذارد، تعهدات مربوط به لغو تحریم‌های خود را به‌طور کامل، موثر و قابل راستی‌آزمایی اجرا کرده و همه تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
سرپرست نمایندگی دایم کشورمان در پایان با ذکر این نکته که امریکا باید دریابد که نیاز دارد به نگرانی‌های ناشی از تخلفات قبلی خود رسیدگی کند و حداقل آن این است که بتوان به اجرای آینده تعهدات‌شان اعتماد کرد، افزود: جمهوری اسلامی ایران نیز به نوبه خود به‌طور جدی و معنادار درگیر مذاکره با اعضای برجام برای رسیدگی به مسائل ناشی از خروج امریکا شده و مهم است که نتیجه این تلاش‌ها اجرای معنادار، موثر و قابل راستی‌آزمایی تعهدات سایر شرکت‌کنندگان برجام را نیز تضمین کند.
شوک منفی به مذاکرات به خیال نتیجه مثبت
به گزارش «اعتماد»، واکنش ایران به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ارایه گزارشی مغرضانه از عدم همکاری ایران با این نهاد در سه ماه گذشته برای حل و فصل اختلاف‌های پادمانی در ساعاتی صورت گرفت که هرچند پیش‌نویس قطعنامه سه کشور اروپایی به علاوه ایالات متحده علیه ایران منتشر شده بود، اما هنوز رای‌گیری در خصوص آن صورت نگرفته بود. در چنین فضایی به نظر می‌رسد که واکنش تهران به نوعی هشدار به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد که با این گزارش و مهیا کردن بستر برای صدور قطعنامه علیه تهران نه تنها ایران را از بیشترین تعامل با این نهاد سرخورده کرده بلکه به مین‌گذاری در مسیر مذاکرات وین هم روی آورده است. هرچند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید اختلاف‌های جاری با ایران در حوزه تعهدات پادمانی تهران است، اما همزمان منکر ارتباط این پرونده با مذاکرات وین و پرونده احیای برجام هم نمی‌شود. در چنین شرایطی در حالی که رافائل گروسی و محمد اسلامی در نشست خبری مشترک در تهران در اسفندماه ۱۴۰۰ با ابراز اطمینان از کارآمدی نقشه راه به دست آمده اطمینان خاطر دادند که در این چارچوب شانس حل و فصل اختلاف میان دو طرف تا خرداد ماه ۱۴۰۱ زیاد است، اما امروز به نظر می‌رسد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این پرونده را هم گروگان مذاکرات وین گرفته تا به نوعی از آن به عنوان اهرم فشار علیه تهران برای عقب‌نشینی از خواسته‌هایش در مسیر احیای برجام استفاده کند. در حالی که بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و محمد اسلامی، رییس این سازمان در گفتگو‌های چند روز اخیر تاکید کرده‌اند که چند دور مذاکرات فشرده میان تهران و آژانس در سه ماه اخیر برگزار شده و این روند هم ادامه داشته است، اما به نظر می‌رسد رافائل گروسی ترجیح داد با مخفی کردن بخش قابل توجهی از این همکاری تهران در زمین مخالفان احیای برجام به‌خصوص رژیم اسراییل بازی کند و یکی از سیاسی‌ترین گزارش‌ها را به اسم گزارش فنی به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارسال کند. یک منبع دیپلماتیک در این باره به «اعتماد» می‌گوید: در سه ماه اخیر در حوزه مذاکرات سیاسی میان ایران و ایالات متحده که البته با واسطه‌گری اتحادیه اروپا انجام می‌شد اتفاق‌هایی رخ داد که بر رویکرد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به حل و فصل پرونده اختلاف‌های پادمانی با تهران هم اثر گذاشت. رافائل گروسی هم به دلیل گرایش‌های غیرقابل انکار غربی و هم تحت فشار سه کشور اروپایی و ایالات متحده ترجیح داد با انتشار یکی از بدترین گزارش‌های خود درباره نحوه تعامل ایران با این نهاد، عملا تهران را تحت فشار قرار بدهد. این گزارش سیاسی، نهاد‌های تصمیم‌گیرنده در تهران را به اجماع رساند که باید در سیاست همکاری صادقانه با آژانس به خصوص در حوزه تعهدات فراپادمانی که عملا از روی حسن‌نیت ایران تاکنون انجام شده، تجدیدنظر کنند.
بیشتر بخوانید: گروسی:محدود شدن همکاری ایران با آژانس باعث بدتر شدن شرایط می‌شود
به گزارش «اعتماد»، در حالی که بسیاری از تحلیل‌ها حاکی از آن است که با تحولات چند روز اخیر میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران، مسیر احیای برجام پرپیچ و تاب‌تر از قبل شده، اما هنوز این ریسمان باریک شده تا پاره شدن فاصله دارد و توپ در زمین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشور‌های طراح قطعنامه است. البته طرف غربی تلاش می‌کند با اشاره به متن این قطعنامه آن را صرفا درخواستی مکتوب از تهران برای افزایش همکاری با آژانس بداند! تعبیری که برای تهران در شرایط تحمل تحریم، باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی و همزمان ارایه ابتکار برای حفظ سیستم نظارتی فراپادمانی آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش غیرقابل قبول است. یک منبع دیپلماتیک درباره واکنش ایران به تحرکات ضدایرانی جاری در شورای حکام می‌گوید: طرف مقابل ادعا می‌کند که متن این قطعنامه بسیار ملایم بوده و تغییراتی که در برخی از کلمات آن داده شده صرفا آن را به درخواست رسمی از ایران برای افزایش همکاری تبدیل کرده، اما باید از آن‌ها این سوال را پرسید که در این‌صورت چه اصراری بر تصویب قطعنامه‌ای تا این اندازه خنثی علیه ایران آن هم در شرایطی که تلاش‌ها برای احیای برجام ادامه دارد، وجود داشته است؟ این استدلال به خودی خود نشان می‌دهد که این قطعنامه و نیت پشت آن کاملا سیاسی است و آژانس از مسوولیت حرفه‌ای خود برای ارایه گزارش فنی و مبتنی بر مدارک مستند و مستدل فاصله فاحشی گرفته است.
به گزارش «اعتماد» هرچند که رافائل گروسی و نمایندگان سه کشور اروپایی ادعا می‌کنند که به دنبال تشدید تنش با تهران نیستند، اما از منظر تهران، آژانس در حال تکرار سناریویی است که ایران پیش از این هم در دهه ۸۰ آن را تجربه کرده و شاهد تبدیل شدن این قطعنامه‌ها به پلی برای ارجاع پرونده‌اش از شورای حکام به شورای امنیت و وضع زنجیره‌ای قطعنامه‌های این شورا بوده است. در چنین شرایطی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پرونده ایران از ریل تعیین شده برای ارایه گزارش‌های فنی و بی‌طرفانه خارج شده است، این اقدام کم‌سابقه گروسی در تشدید تنش با تهران عملا می‌تواند مذاکرات وین برای احیای برجام به عنوان مهم‌ترین توافق در حوزه منع اشاعه را هم از ریل کنونی خارج کند، هرچند که مذاکرات وین به دلیل باقی ماندن اختلاف میان تهران و واشنگتن نوعی از اغما را تجربه می‌کند، اما به نظر می‌رسید که دو طرف تمایلی به پذیرش مسوولیت شکست این مذاکرات نداشتند لذا به تبادل پیام‌ها ادامه دادند.
آنچه در ساعات پیش‌رو در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گذرد می‌تواند منشا تحولات جدیدی در دو حوزه همکاری ایران و آژانس در مسائل فراپادمانی و همچنین فرجام مذاکرات وین باشد. کشور‌های غربی تاکنون ادعا می‌کردند که توسعه کمی و کیفی برنامه اتمی ایران عملا برجام را از معنای اولیه آن برای غرب تهی کرده است، در این‌سوی میدان نیز تهران تاکید می‌کند که با توجه به سابقه خروج امریکا از برجام باید انتفاع اقتصادی تهران از احیای این توافق تضمین شده باشد. باید دید تصویب احتمالی قطعنامه ضدایرانی به علاوه گام‌های واکنشی ایران چه تاثیری بر روند مذاکرات وین می‌گذارد؟ آیا این شوک منفی دو طرف را از بیم تشدید اوضاع به پای میز مذاکره و داد و ستد نهایی امتیاز‌ها باز می‌گرداند یا حکم تیر خلاص به برجام در اغما را دارد.