اقتصاد۲۴-مدیر کل کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی می‌گوید تلاش‌هایی برای افزایش سرعت مراحل اداری فرزندخواندگی و تهیه شناسنامه برای فرزندان بهزیستی در جریان است.
«تکمیل فرآیند ثبت نام در سامانه فرزندخواندگی بهزیستی و رسیدن نوبت به خانواده‌های واجد شرایط، برای این متقاضیان تازه اول راه است؛ طی‌کردن جلسات مشاوره، مشاوره‌های پزشکی، روال اداری و قانونی فرزندخواندگی تا دریافت مدارک هویتی و شناسنامه برای عضو جدید خانواده حداقل به شش ماه زمان نیاز دارد. هم‌اکنون ۹ هزار کودک در مراکز بهزیستی و شبه‌خانواده‌ها زندگی می‌کنند که کمتر از ۹۰۰ نفر آن‌ها شرایط فرزندخواندگی را دارند؛ یعنی کودک بدسرپرست به شمار می‌روند و حداقل یکی از والدین یا خویشاوندان نزدیک این کودکان در قید حیات است و وضعیت مشخصی دارد.
از طرفی ثبت نام ۳۰ هزار خانواده برای فرزندخواندگی در سامانه بهزیستی نشان می‌دهد «زمان» یکی از مشکلاتی است که سر راه فرآیند فرزندخواندگی قرار دارد؛ موضوعی که برخی مدیران سازمان بهزیستی درباره آن اظهار نظر کرده‌اند.
«بهزیستی» نام خانوادگی اغلب بچه‌هایی است که در نوزادی توسط خانواده رها شده‌اند و هیچ رد و نشانی از اسم و مشخصات والدین کودک در دست نیست؛ نامی که گر چه در یکی - دو سال اول برای طی‌کردن فرآیند درمان و دیگر نیاز‌های کودکان گاهی به کار می‌رود، اما با بزرگ‌شدن این کودکان در شیرخوارگاه‌ها و آشنایی آن‌ها با مفاهیم و کلمات، جای خود را به یک نام خانوادگی مشخص می‌دهد.
«لیلا. ف» یکی از مددکاران بهزیستی می‌گوید: «نام والدین برخی کودکان رهاشده در بیمارستان‌ها و دیگر مراکز گاهی مشخص است، اما برخی از این کودکان هیچ هویت رسمی‌ای برای شناسایی ندارند که در این صورت مسئولان بهزیستی نامی برای او انتخاب می‌کنند. وقتی نوزاد بزرگ‌تر می‌شود و مثلا به مهد می‌رود، از این فامیلی برای آن‌ها استفاده نمی‌شود و بهزیستی به دنبال دریافت شناسنامه برای کودک می‌رود.»
کم نیست تعداد بچه‌های بی‌سرپرستی که واجد شرایط فرزندخواندگی هستند و در این فاصله یعنی قبل از تکمیل روند دریافت شناسنامه به خانواده جدیدی سپرده می‌شوند؛ ماجرایی که روند تکمیل ثبت هویت کودک را بر عهده والدین جدید می‌گذارد.
فرآیند فرزندخواندگی
افرادی که فرآیند ثبت مدارکشان برای درخواست فرزندخواندگی تکمیل شده، به نوبت و بر اساس شرایط موجود، برای طی‌کردن مراحل فرزندپذیری فراخوان می‌شوند. «محمد نصیری»، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی، می‌گوید: «پروسه فرزندخواندگی در قانون تعیین شده است. باید آگهی این نوزاد در جراید منتشر شود و همچنین پانگاری از نوزاد صورت بگیرد و فرآیند‌های قانونی هم در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و هم در آیین‌نامه هیأت وزیران مشخص شده است.»
کودکانی که والدین، قیم یا سرپرستی داشته باشند، وارد پروسه فرزندخواندگی نمی‌شوند.
معاون فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره ادامه روند فرزندخواندگی گفت: «بعد از این پروسه به سرعت فرآیند فرزندخواندگی را انجام می‌دهیم. درخصوص واگذاری فرزند به خانواده آیین‌نامه و قانون وجود دارد. اگر کسی بخواهد فرزندی را به سرپرستی قبول کند و برای این فرزند شناسنامه بگیرد، باید یک‌سری فرآیند‌های قانونی را طی کند که ابتدایی‌ترین کار ثبت نام در سامانه فرزندخواندگی است و باید فرآیند‌های مختلفی در حوزه سلامت روان، سلامت جسمی خانواده و موضوعات مربوط به پزشکی قانونی برای تأیید صلاحیت خانواده، ارائه آموزش‌های لازم به خانواده، معرفی کودک، قبول کودک از سوی خانواده و ارجاع به مرجع قضایی و ... در کوتاه‌ترین زمان طی شود.»
دشواری‌های نام «امین موقت»
صدور شناسنامه برای کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست و همچنین کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته شده‌اند یکی از دغدغه‌های مهم مددکاران برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی تحمیل‌شده به این کودکان است.
«سعید بابایی»، مدیر کل کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در جلسه هماهنگی صدور شناسنامه و مراحل فرزندخواندگی که با حضور مسئولان قضایی برگزار شد، عنوان کرد: «صدور شناسنامه سبب جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است که مستقیم به فرزندان بی‌سرپرست و بدسرپرست وارد می‌شود. همچنین موضوع فرزندخواندگی بسیار موضوع حساسی است و زمان در تمامی ابعاد این موضوع باید به حداقل برسد.»
«امین موقت» یکی از راهکار‌های سازمان بهزیستی برای دوران گذار از ماه‌هایی است که فرآیند قانونی و قضایی فرزندخواندگی طی می‌شود؛ دورانی که گر چه به خانواده‌ها و کودکان فرصت آشنایی بیشتر با هم و وفق‌پذیری می‌دهد، اما آن‌ها را در برزخی پراضطراب رها می‌کند و البته گاهی موانعی قانونی در روال زندگی آن‌ها به وجود می‌آورد.
بیشتر بخوانید: نحوه استعلام دهک خانوار با کد ملی
«سعیدرودسری» یکی از متقاضیان فرزندخواندگی که اخیرا کودکی را از بهزیستی به جمع خانواده خود اضافه کرده است، می‌گوید: «روال فرزندخواندگی در ایران در برخی مراحل بسیار منطقی و درست به نظر می‌رسد. سختگیری‌های گذشته کمتر شده و بررسی سلامت روان خانواده‌های متقاضی در این روند به چشم می‌خورد. اما طولانی‌شدن این روال ممکن است برای برخی از خانواده‌ها جان‌فرسا باشد و آن‌ها را پشیمان کند.»
او محدودیت‌هایی که برای سفر یا دیگر روال عادی زندگی در دوران امین موقت پیش رویش بوده را از سخت‌ترین مراحل این کار می‌داند و می‌گوید: «زندگی پرشتاب امروز به خیلی از مردم ریسک واردشدن در چرخه‌ای طولانی‌مدت را نمی‌دهد. بهتر است این روند در ایران هم به حداقل برسد. والدین چگونه می‌توانند مسئولیت قانونی فرزندی را قبول کنند که هویت رسمی او هنوز در خانواده جدید تعریف نشده؟ از طرفی بهزیستی و شیرخوارگاه‌ها چطور می‌توانند کودکی را به دست یک خانواده بسپارند که به لحاظ قانونی مسئولیتی نسبت به او ندارند؟»
سپردن فرزندی از شیرخوارگاه به خانواده‌های متقاضی یکی از بزرگ‌ترین مسئولیت‌هایی است که سازمان بهزیستی به دوش می‌کشد. از طرفی طبق اعلام معاون اجتماعی سازمان بهزیستی، تنها ۱۰ درصد از فرزندانی که در شیرخوارگاه‌ها و شبه‌خانواده‌ها زندگی می‌کنند، شرایط لازم برای فرزندخواندگی را دارند؛ یعنی حدود ۹۰۰ کودک. در حالی که ۱۷ هزار پرونده تکمیل‌شده متقاضیان در سامانه بهزیستی به ثبت رسیده؛ حفره‌ای که به نظر می‌رسد با حل مشکل «زمان» طی روال قانونی پر می‌شود.»