اقتصاد۲۴- درگیری‌های شدید میان نظامیان ارمنستان و جمهوری آذربایجان دوشنبه شب در مرز‌های جنوبی دو کشور و در نزدیکی خاک ایران از سر گرفته شد. دو طرف یکدیگر را به آغاز درگیری‌های اخیر متهم می‌کنند. با این حال به گفته نخست‌وزیر ارمنستان، این درگیری‌ها با هدف تصرف بخش‌هایی از خاک ارمنستان توسط جمهوری آذربایجان آغاز شده است. درگیری‌های اخیر که همزمان با بالا گرفتن ادعا‌های جمهوری آذربایجان برای ایجاد دالان اختصاصی درون خاک ارمنستان و قطع مسیر دسترسی ارمنستان با ایران آغاز شده است، با واکنش تهران همراه شد. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، تغییر در مرز‌های بین‌المللی را غیرقابل پذیرش توصیف کرده و همچنین رییس‌جمهور اسلامی ایران هم در گفتگو با نخست‌وزیر ارمنستان از نفوذ رژیم اسراییل در منطقه ابراز نگرانی کرده است. پیش از این برخی رسانه‌ها گزارش داده بودند که جمهوری آذربایجان در عملیات اخیر خود در خاک ارمنستان از پهپاد‌های ساخت اسراییل استفاده کرده است. وبگاه بلغاریانیوز مدعی شد که نیروی هوایی جمهوری آذربایجان در حملات به مواضع ارمنستان از پهپاد «هاروپ» استفاده کرده است. هاروپ، پهپاد انتحاری ساخت شرکت صنایع هوافضای اسراییل (موسوم به آی‌اِی‌آی) است.
براساس گزارش رسانه‌های ارمنی، نیرو‌های آذربایجان حملات سنگینی را با استفاده از توپخانه، خمپاره‌انداز، تیربار سنگین و پهپاد علیه سه شهر مرزی جرموک، گوریس و ستوک آغاز کردند. باکو، طرف مقابل را عامل آغاز درگیری‌ها معرفی می‌کند و مدعی است که ارمنستان «اقدامات تحریک‌آمیز وسیع» در مناطق داشکسان، کلباجار و لاچین انجام داده است. با این حال مقام‌های ارمنستان گفته‌اند که نیرو‌های جمهوری آذربایجان قصد پیشروی در خاک ارمنستان داشته‌اند و در این مسیر ضمن حمله به اماکن نظامی و غیرنظامی، ۴۹ نظامی ارمنستان را کشته‌اند. جمهوری آذربایجان تا لحظه تنظیم این گزارش، آماری از تلفات خود در درگیری‌های دوشنبه و سه‌شنبه اعلام نکرده است. این درگیری‌ها نهایتا صبح سه‌شنبه با مداخله روسیه رو به خاموشی گذاشت. براساس اعلام وزارت امور خارجه روسیه، از ۱۰ صبح سه‌شنبه آتش‌بسی با میانجیگری روسیه در مرز‌های دو کشور ایجاد شده است. هر چند بعدازظهر سه‌شنبه آرام طوروسیان، سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان وضعیت در مرز‌های دو کشور را «به شدت پرتنش» توصیف و اعلام کرد: به‌رغم کاهش قابل توجه گلوله‌باران، نیرو‌های آذربایجانی همچنان به تلاش برای پیشروی در خاک ارمنستان ادامه می‌دهند.
در برابر النور ممدوف، معاون وزیر خارجه جمهوری آذربایجان گفته است: «ارمنستان مواضع ارتش آذربایجان را چند هفته است که گلوله‌باران می‌کند. در روز‌های اخیر این گلوله‌باران تشدید شده است. ارمنستان شروع به استقرار سلاح‌های سنگین و تسلیح مناطق مرزی ارمنستان و آذربایجان کرده است. آنچه دوشنبه شب اتفاق افتاد، اقدامات تحریک‌آمیز وسیع ارتش ارمنستان علیه مواضع آذربایجانی و گلوله‌باران کارکنان و زیرساخت‌های غیرنظامی بود.»
پاشینیان: از خاک ارمنستان به آذربایجان کریدور نمی‌دهیم
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در پارلمان این کشور گفت: «آذربایجان بیانیه سه جانبه نوامبر ۲۰۲۰ را تحریف می‌کند و آنگاه از ایجاد کریدور از طریق خاک ارمنستان صحبت می‌کند.» به گزارش فارس و به نقل از آرمناپرس، وی ادامه داد: «موضع ما این بوده و ادامه دارد که قصد نداریم از طریق خاک جمهوری ارمنستان به کسی کریدور بدهیم، اما علاقه‌مند به باز کردن و رفع انسداد جاده از طریق خاک جمهوری ارمنستان هستیم. جمهوری ارمنستان این منطق را دارد که همه کشور‌های منطقه از جمله ارمنستان و آذربایجان می‌توانند از این جاده استفاده کنند.»
رییسی: منطقه تحمل جنگ دیگری را ندارد
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، سیدابراهیم رییسی، رییس‌جمهور اسلامی ایران در پاسخ به تماس تلفنی نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، با ابراز نگرانی از تداوم تنش در منطقه گفت: «منطقه قفقاز شرایط خاصی را طی می‌کند و متاسفانه هنوز آرامش به این منطقه بازنگشته است.» رییس شورای عالی امنیت ملی همچنین با اشاره به نفوذ رژیم صهیونسیتی در منطقه، حضور آن را ضد امنیت و تهدیدی برای کل منطقه ازجمله میزبانان‌شان معرفی کرد. رییسی با بیان اینکه پیوسته اوضاع و تحولات را در منطقه قفقاز رصد می‌کنیم، خاطرنشان کرد: «منطقه تحمل جنگ دیگری را ندارد.»
رییس‌جمهور با اشاره به اینکه امنیت در منطقه قفقاز برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حایز اهمیت است، تصریح کرد: «امضا‌کنندگان بیانیه سه‌جانبه آتش‌بس به مفاد آن پایبند باشند و از هرگونه اقدامی در جهت ایجاد تنش در منطقه دوری کنند.» رییسی افزود: «مرز‌های تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، همگرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و تهران مصمم به ادامه همکاری در همه زمینه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است.» نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان نیز در این تماس تلفنی با ارایه گزارشی از آخرین وضعیت تحولات در منطقه قفقاز گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره در رفع تنش‌ها و بحران‌های منطقه نقشی سازنده و تاثیرگذار داشته است.» پاشینیان همچنین با ابراز خرسندی از روابط رو به گسترش تهران و ایروان تاکید کرد: «ارمنستان به دنبال تعمیق روابط با جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌هاست.»
تماس‌های پاشینیان با رهبران جهان
نخست‌وزیر ارمنستان از نخستین ساعات آغاز درگیری‌ها تماس‌ها با رهبران جهان را آغاز کرد. بر اساس گزارش دفتر نخست‌وزیر ارمنستان، نیکول پاشینیان علاوه بر سیدابراهیم رییسی، با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه، امانوئل مکرون رییس‌جمهور فرانسه، آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده امریکا، شارل میشل رییس شورای اروپا و ایراکلی گاریباشویلی نخست‌وزیر گرجستان تلفنی گفتگو کرد. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در این گفتگو‌ها خواهان «پاسخ مناسب جامعه جهانی» و «محکومیت تجاوز آذربایجان به خاک ارمنستان» شده است. در پی این گفتگو‌ها، دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه که به عنوان رییس مشترک گروه مینسک در کنار ایالات متحده امریکا و روسیه، مسوول میانجیگری میان باکو و ایروان است، اعلام کرد که مساله درگیری‌های اخیر را میان دو کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح خواهد کرد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا هم از وضعیت منطقه اظهار نگرانی عمیق کرده و خواستار توقف فوری همه اقدامات نظامی شده است. بلینکن تاکید کرده است که هیچ راه‌حل نظامی برای پایان این اختلافات وجود ندارد. شارل میشل، رییس شورای اروپا گفته است که بروکسل آمادگی دارد تا برای کاهش تنش‌ها تلاش کند. وی تاکید کرد هیچ جایگزینی برای صلح و ثبات در منطقه وجود ندارد.
جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «درگیری‌های مسلحانه شب گذشته میان ارمنستان و آذربایجان تشدید تنش خطرناکی است که باید پایان یابد. ما خواستار توقف کامل خصومت‌ها و بازگشت به میز مذاکره هستیم. اتحادیه اروپا برای مشارکت در کاهش تنش با هر دو طرف در تماس است.
ترکیه: در کنار آذربایجان می‌مانیم
همزمان با تماس‌های گسترده پاشینیان با رهبران جهان، باکو نیز برای حمایت از اقداماتش با متحد اصلی خود در نبرد علیه ارمنستان در تماس بود. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه طی تماس تلفنی با ذاکر حسنوف، همتای آذربایجانی خود بر همبستگی آنکارا با باکو تاکید کرده و به موضع تهاجمی و تحریک‌آمیز ارمنستان واکنش نشان داد. به گزارش خبرگزاری آناتولی و به نقل از وزارت دفاع ترکیه، آکار در این تماس تلفنی از خداوند برای کشته‌شدگان درگیری‌های امروز در مرز آذربایجان با ارمنستان طلب رحمت و برای مجروحان آرزوی شفای عاجل کرد. آکار گفت که ترکیه همواره در کنار آذربایجان بوده و از این به بعد نیز همچنان از مساله بحق این کشور حمایت خواهد کرد.
ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه هم در واکنش به دور تازه درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در پیامی توییتری نوشت: «درگیری‌ها در مرز آذربایجان و ارمنستان نگران‌کننده است.» سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه در این خصوص اضافه کرد: «با توجه به ادامه مذاکرات، ارمنستان باید از اقدامات تحریک‌آمیز خودداری کند. صلح و ثبات تنها مطابق با تمامیت ارضی و حقوق مشروع آذربایجان قابل دستیابی است. ترکیه در کنار باکو خواهد ماند.» مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه هم در این خصوص گفته بود: «ایروان باید اقدامات تحریک آمیز خود را متوقف کند و بر مذاکرات صلح و همکاری در چارچوب آشتی که با جمهوری آذربایجان به آن دست یافته است، متمرکز شود.»
بیشتر بخوانید: تلاش دولت باکو برای اشغال جاده زنگزور و قطع مرز ایران با ارمنستان
وزارت خارجه جمهوری آذربایجان اعلام کرد که جیحون بایرامف، وزیر خارجه این کشور با کارن دانفرید، دستیار وزیر خارجه امریکا در امور اروپا و اوراسیا پیرامون «وضعیت مرزی با ارمنستان» گفت‌وگوی تلفنی انجام داد. بایراموف، دانفرید را از وضعیت مرز جمهوری آذربایجان-ارمنستان و همچنین اقداماتی که در راستای جلوگیری از «تهدیدات نظامی» اتخاذ شد، مطلع کرد. این وزیر خارجه خاطرنشان کرد همزمان با اینکه جمهوری آذربایجان در حال انجام عملیات گسترده بازسازی و ساخت‌وساز در این منطقه است، علاقه‌ای به افزایش تنش‌های نظامی در منطقه ندارد. دانفرید درخصوص شرایط فعلی و مناقشات مرزی ابراز نگرانی کرد و از طرف‌ها خواست تا درگیری‌های نظامی را متوقف کنند.
کنعانی: تغییرات در مرز‌های بین‌المللی غیرقابل پذیرش است
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه با ابراز نگرانی از تشدید تنش و درگیری‌های مرزی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، خواستار خویشتنداری و حل و فصل اختلافات از طریق مسالمت‌آمیز و بر اساس حقوق بین‌الملل بین دو کشور شد. سخنگوی وزارت امور خارجه بار دیگر غیرقابل پذیرش بودن هر گونه تغییرات در مرز‌های جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان از سوی جمهوری اسلامی ایران را مورد تاکید قرار داد. کنعانی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران به دقت تحولات مرتبط با این موضوع را تحت نظر دارد، بر لزوم رعایت تمامیت ارضی دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان تصریح و آمادگی کشورمان برای هرگونه مساعدت به حل و فصل اختلافات بین دو کشور همسایه را اعلام کرد.
همزمان با واکنش سخنگوی وزارت امورخارجه به تحولات اخیر در قفقاز جنوبی، علی علیزاده، سفیر جمهوری آذربایجان در ایران با انتشار پیامی در توییتر از دیدار خود با سخنگوی وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران خبر داده است. سفیر جمهوری آذربایجان، اشاره‌ای به زمان انجام این دیدار نکرده، اما نوشته است: «گفت‌وگوی خوب، صریح و کاربردی با سخنگوی وزارت امورخارجه ایران داشتم. موافقت کردیم که همکاری‌های میان سخنگویان وزارت خارجه دو کشور و دفاترشان را تسریع کنیم. تاکید کردم که رسانه‌های جمعی هر دو کشور می‌توانند در توسعه روابط دوجانبه نقش مثبت و حمایتی بازی کنند.»
درخواست کمک ایروان از روسیه
هر چند دفتر نخست‌وزیری ارمنستان گزارشی از جزییات تماس تلفنی نیکول پاشینیان و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه نداده و تنها به ارایه گزارش درگیری‌ها از سوی نخست‌وزیر ارمنستان و تاکید بر ادامه تماس‌ها از سوی طرف روس اشاره کرده است، اما رسانه‌های ارمنستان از تلاش ایروان برای دریافت کمک روسیه در مقابل تجاوز‌های اخیر جمهوری آذربایجان خبر داده‌اند. براساس گزارش‌ها شورای امنیت ارمنستان در جلسه‌ای که روز گذشته تشکیل داد، تصمیم گرفت «در ارتباط با تجاوز به قلمرو مستقل جمهوری ارمنستان، تصمیم گرفته شد رسما از فدراسیون روسیه برای اجرای مفاد معاهده مودت، همکاری و کمک متقابل و همچنین سازمان پیمان امنیت جمعی و شورای امنیت سازمان ملل درخواست کمک شود.»
بر اساس تعهدات روسیه در معاهده مودت، مسکو متعهد می‌شود که در صورت حمله به ارمنستان به این کشور کمک نظامی کند. همزمان پیمان امنیت جمعی هم برای همکاری نظامی و امنیتی شش عضو از جمله روسیه تشکیل شده است. اعضای این سازمان روسیه، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان هستند. با این حال مشخص نیست روسیه که به شدت در جنگ اوکراین درگیر است تا چه حد توان مداخله در قفقاز جنوبی و حمایت از ارمنستان داشته باشد. روسیه از دو سال پیش و پس از امضای توافقنامه ترک تخاصم در درگیری‌های جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان، صد‌ها نظامی خود را به عنوان نیرو‌های حافظ صلح در این منطقه مستقر کرده، اما تاکنون در جلوگیری از تنش‌های مستمر و دایمی میان دو کشور ناتوان بوده است.
درخواست روسیه برای پایبندی طرفین به آتش‌بس
وزارت امور خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای ضمن ابراز نگرانی شدید از دور جدید تنش‌ها در منطقه قره‌باغ اعلام کرد: «انتظار داریم ارمنستان و آذربایجان به آتش‌بس اعلام شده بین دو کشور که با میانجیگری روسیه حاصل شده است، پایبند باشند.» روسیه در ادامه این بیانیه از ایروان و باکو خواسته است تا خویشتندار باشند، تنش‌ها را متوقف کنند، مشکلات موجود بین طرفین را از طریق مذاکره حل و فصل کنند و به آتش‌بس اعلام شده بر اساس بیانیه‌های سه‌جانبه رهبران روسیه، آذربایجان و ارمنستان در ۹ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانویه و ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ کاملا پایبند باشند. طبق بیانیه این وزارتخانه، درخصوص مرز‌ها نیز اختلافات باید در چارچوب کار کمیسیون دوجانبه ترسیم مرز‌های ارمنستان و آذربایجان حل شود.
وزارت خارجه روسیه با بیان این که همچنان در تماس مستمر و نزدیک با مقامات باکو و ایروان است، اعلام کرد که وزرای خارجه ارمنستان و روسیه طی دومین تماس تلفنی امروز، درباره تحولات مرز‌های ارمنستان و آذربایجان رایزنی خواهند کرد.