اقتصاد۲۴- «وقتی یکپارچگی قلمروی کشور ما تهدید شود، ما از تمامی این ابزار برای حفاظت از مردم و کشور روسیه استفاده می‌کنیم. من بلوف نمی‌زنم.» این جملات که از سوی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در چهارشنبه (۳۰ شهریور) ایراد شده، در چند روز گذشته موضوع احتمال استفاده مسکو از تسلیحات هسته‌ای در جنگ اوکراین را به بحثی جدی در میان رسانه‌ها و ناظران سیاسی تبدیل کرده است.
نکته مبهم برای ناظران سیاسی این است که پوتین نمی‌گوید که آیا مناطق تحت اشغال نظامیان روس در اوکراین نیز بخشی از تمامیت ارضی محسوب می‌شوند یا خیر؟ یا حتی به روایت دقیق‌تر، منطقه کریمه که در سال ۲۰۱۴ ضمیمه روسیه شده، بخشی از این یکپارچگی سرزمینی روسیه محسوب می‌شود؟
واقعیت امر این است که علاوه بر کریمه، در چند وقت اخیر روس‌ها در پی برگزاری رفراندوم الحاق به روسیه در چهار منطقه دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس (شرق)، خرسون و زاپوروجیا (جنوب) برآمده‌اند. از هم اکنون می‌توان نتیجه انتخابات در این مناطق را مثبت و مورد تایید مجلس نمایندگان روسیه (دوما) دانست. همین امر موجب شده که اظهارات پوتین و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه مبنی بر استفاده از تسلیحات هسته‌ای "به عنوان یک گزینه در آخرین مرحله" نگرانی‌ها را بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است.
جدی شدن نگرانی‌ها در شرایطی است که طبق آمار منتشر شده از سوی نشریه «ایندیپندنت» کشور روسیه حدود ۴۴۷۷ کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد که از این میان ۱۵۸۸ مورد کلاهک استراتژیک هستند که توانایی سوار شدن بر موشک‌های بالستیک را دارند. پایگاه‌های نظامی و بمب افکن روسیه نیز دارای ۹۷۷ کلاهک هسته‌ای استراتژیک دیگر هستند. از طرفی دیگر نیز روسیه حدود ۱۹۱۲ کلاهک غیراستراتژیک در اختیار دارد که آن‌ها را به عنوان ذخیره انبار کرده است.
بیشتر بخوانید: گسترش تحریم‌های ژاپن علیه روسیه/صادرات اقلام مرتبط به تسلیحات شیمیایی منع شد
جدی قلمداد شدن تهدیدات پوتین از سوی غربی‌ها
تهدیدات مستقیم مقام‌های ارشد کرملین، موجب شده برای اولین بار از سال ۱۹۴۵ نگرانی‌ها از بروز یک بحران اتمی به جدی‌ترین وضعیت ممکن برسد. حتی آمریکایی‌ها و کشور‌های اروپایی نیز به طور جدی وارد فاز هشدار به مسکو شده‌اند. جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده، در واکنش به تهدیدات پوتین، اعلام کرده که آن‌ها تیمی متشکل از متخصصان نظامی و غیر نظامی را برای ارزیابی خطرات هسته‌ای تشکیل داده است
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده نیز امروز (دوشنبه) اعلام کرده، ایالات متحده به هرگونه استفاده روسیه از تسلیحات هسته‌ای علیه اوکراین پاسخ خواهد داد و به مسکو "عواقب فاجعه‌باری" که با آن مواجه خواهد شد، توضیح داده است. سالیوان در مصاحبه با برنامه تلویزیونی "رو در رو با رسانه" شبکه ان‌بی‌سی گفت: «اگر روسیه از این خط بگذرد، تبعات فاجعه‌باری برای روسیه در پیش خواهد بود و ایالات متحده قاطعانه پاسخ خواهد داد.»
همچنین، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی عنوان داشت: «وقتی مردم بر این باورند که چنین موضوعی بلوف نیست، پس ما باید آن را جدی بگیریم.»
البته قبل‌تر نیز جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، در واکنش به «تهدید اتمی» ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه اعلام کرده بود که آمریکا تهدید استفاده از تسلیحات هسته‌ای در جنگ اوکراین را جدی می‌گیرد و در صورت چنین اقدامی «عواقب شدید» در انتظار روسیه خواهد بود.
زلنسکی در جستجوی جلب توجهات جهانی به تهدید هسته‌ای روسیه
همزمان با مقام‌های ارشد آمریکایی و اروپایی، ولادیمیر زلنسکی و دیگری مقام‌های سیاسی اوکراینی در پی آن هستند که توجهات جهانی را به جدی بودن تهدیدات هسته‌ای روسیه جلب کنند. در همین راستا، ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین یکشنبه به سی‌بی‌اس نیوز گفت باور دارد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه می‌تواند از تسلیحات هسته‌ای استفاده کند. پوتین پیشتر گفته بود که روسیه از تمام ابزار‌های در دسترس خودش برای دفاع از اراضی روسیه استفاده خواهد کرد.
همچنین، دمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین در توییتر خود نوشت: «بیانیه‌های غیرمسئولانه پوتین و لاوروف درخصوص استفاده احتمالی از تسلیحات هسته‌ای قطعا غیرقابل قبول است. اوکراین تسلیم نخواهد شد. ما از تمامی قدرت‌های هسته‌ای می‌خواهیم تا نسبت به این موضوع اعتراض کنند و با صراحت به روسیه بگویند که چنین لفاظی‌هایی جهان را در معرض خطر قرار می‌دهد و جایز نخواهد بود.»
حسن بهشتی‌پور: استفاده روسیه از سلاح اتمی زمینه‌سازی جنگ جهانی جدید خواهد شد
احتمال استفاده روسیه از بمب اتم و تبعات ناشی از آن در مقام یک مساله مهم، امروزه در کانون توجه ناظران سیاسی قرار دارد. حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل روسیه و استاد دانشگاه در همین زمینه و در ارتباط با احتمال استفاده پوتین از زرادخانه راهبردی هسته‌ای به فرارو می‌گوید: «در دکترین نظامی روسیه سال‌ها این مساله مطرح بود که اگر تمامیت ارضی این کشور مورد تهدید قرار بگیرد، یکی از سناریو‌ها می‌تواند بهره‌گیری از سلاح هسته‌ای باشد. اما اکنون تمامیت ارضی روسیه در خطر قرار نگرفته است. آن‌چه در جریان جنگ اوکراین در جریان است، در خارج از مرز‌های روسیه قرار دارد لذا تهدیدی برای امنیت مسکو محسوب نمی‌شود.»
وی افزود: «هر گونه استفاده از تسلیحات اتمی توسط روسیه نمی‌تواند محدود و با تبعات کنترل شده باشد. علاوه بر آثار مخرب محیط زیستی استفاده از سلاح هسته‌ای، باید توجه داشت که فاصله زمینی میان مسکو با کی‌یف، پایتخت اوکراین حدود ۸۰۰ کیلومتر است. حتی اگر کی‌یف نیز مورد حمله اتمی قرار بگیرد، تشعشات آن می‌تواند برای خود سرزمین‌های روسیه نیز خطرناک خواهد بود؛ بنابراین اکنون مساله این است که ولادیمیر پوتین با چه محاسبه‌ای موضوع استفاده از تسلیحات اتمی را به میان کشیده و این‌که چرا رسانه‌های نیز به آن دامن می‌زنند، اهمیت زیادی دارد.»
این کارشناس مسائل روسیه و قفقاز در ادامه پیرامون سخن به میان آمدن از بمب‌های تاکتیکی روسیه با حجم تخریب کنترل شده تاکید کرد: «اساسا باید توجه داشت که اکثریت قاطع بمب‌های هسته‌ایی که آمریکا و روسیه در اختیار دارند، قدرت تخریب بسیار بیشتری از بمب‌های مورد استفاده آمریکا در هیروشیما و ناکازاکی دارند. اما این‌که از ساخت بمب‌های اتمی تاکتیکی سخن به میان می‌آید، مورد تایید قرار نگرفته است. حتی با فرض این که فرضیات موجود در این زمینه نیز درست باشد، آثار مخرب بمب اتم، بسیار فراتر از آن است که جامعه جهانی در زمانه حاضر آن را بپذیرد. برای نمونه با گذشت بیش از ۷ دهه از حمله اتمی آمریکا هیروشیما و ناکازاکی می‌گذرد، ولی هنوز تبعات ناشی از تشعشات آن در این شهر‌ها ادامه دارد.
حسن بهشتی‌پور، در بخش دیگری از گفته‌های خود در ارزیابی واکنش کشور‌های غربی به هر گونه استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای تصریح کرد: «اساسا غربی‌ها در حالت استفاده مسکو از سلاح اتمی، به صرف محکومیت، صدور قطعنامه و افزایش تحریم‌ها اکتفا نخواهند کرد. چنین وضعیتی می‌تواند شروع یک درگیری هسته‌ای باشد. اگر روس‌ها چنین اقدامی انجام دهند، احتمالا جنگ جهانی سوم اتفاق خواهد افتاد.»
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از اظهاراتش در ارتباط با این‌که تا چه اندازه به نظر می‌سد تهدیدات پوتین واقعی باشد و آیا در داخل روسیه احتمالا فرماندهان ارشد نظامی با او مخالفت خواهند کرد یا خیر، تاکید کرد: «در نظام سیاسی روسیه این احتمال که نظامیان بخواهند علیه رئیس‌جمهور کودتا کنند، تا کنون معطوف به سابقه نبوده و یا اگر در مقاطعی ژنرال‌های نظامی اقدامی انجام داده، به نتیجه نیانجامیده است.»
وی در ادامه تاکید کرد: «تحت هر شرایطی امکان کودتای نظامیان وجود دارد، اما باید توجه داشت که جنگ اوکراین به موضوعی حیثیتی برای اکثریت قاطع فرماندهان نظامی و مقام‌های ارشد سیاسی روسیه تبدیل شده است. حتی نظرسنجی‌ها از حمایت قاطع افکار عمومی شهروندان روسیه از جنگ اوکراین حکایت دارند. اگر چه پوتین برای جنگ اوکراین بسیج عمومی هم اعلام کرده، اما با مورد لحاظ قرار دادن تمامی زوایای ماجرا، بسیار بعید به نظر می‌رسد که پوتین تا زمانی که جنگ در میدان اوکراین باشد، به استفاده از سلاح اتمی اقدام کنند. او به خوبی می‌داند که علاوه بر تبعات احتمالی جبران‌ناپذیر، نامی منفی از او در تاریخ بر جای خواهد ماند که این خود موضوعی است که هیچ سیاست‌مداری آن را نمی‌خواهد.»