اقتصاد۲۴- سوزاندن مازوت و تیرگی و آلودگی ناشی از آن در نیمه دوم سال نه حرف امسال است و نه سال‌های گذشته. از ادامه مازوت‌سوزی و تبعات آن برای آب و هوا بیش از یک دهه است که صحبت می‌شود. متهمان این روند هم بار‌ها محل بحث بوده‌اند؛ از گرانی و کمبود سوخت گاز تا مازاد وجود نفت کوره یا مازوت و ارزانی آن که باعث می‌شود نیروگاه‌ها و صنایع مختلف استفاده از آن را جایز بدانند. در شرایطی که سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های گذشته بار‌ها درباره این سوخت واکنش داشته و استفاده از آن را نادرست دانسته، دیروز سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم گفته: «سازمان محیط زیست مخالف سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها بدون نصب سیستم‌های کنترلی است و اگر قرار است که مازوت مصرف شود، باید این سیستم‌ها نصب شده باشد تا میزان آلاینده‌ها کنترل شود.» او پیش از این در دی ماه ۱۴۰۰ گفته بود: «سازمان محیط زیست به هیچ نیروگاهی اجازه سوزاندن مازوت نداده است و واحد‌های متخلف پلمب می‌شوند.»
آلودگی هوا دردی بر درد‌های دیگر مردم است. ما روز‌های سیاه زمستان در سال‌های گذشته را به یاد داریم و البته این روز‌ها امسال با افزایش پدیده گرد و غبار تلخی بیش از پیش داشته. با این وجود سوزاندن مازوت که همواره در کنار سایر آلاینده‌ها، از جمله عناصر موثر در آلودگی هوا بوده قرار است باز هم مورد استفاده قرار گیرد. داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام خبر موافق بودن سازمان محیط زیست با سوزاندن مازوت و افزودن تبصره‌ای به آن یعنی نصب سیستم‌های کنترلی، آب پاکی را بر دست بسیاری ریخته است. هرچند این ماجرا در سال‌های گذشته هم مطرح بوده و گل‌علیزاده پارسال هم که صحبت از مخالفت با مازوت‌سوزی کرده و گفته بود: «بر اساس قانون هوای پاک، نیروگاه‌ها برای استفاده از سوخت مازوت باید فیلتر نصب کرده و حدود مجاز را رعایت کنند. این در حالی است که طی سال‌های گذشته ۵ نیروگاه در استان تهران، البرز و اصفهان به دلیل رعایت نکردن ضوابط پلمب بودند و اکنون نیروگاه اصفهان فک پلمب شده است.»
همه این موارد در حالی است که به گفته گل‌علیزاده، با وجود مخالفت سازمان محیط زیست، بسیاری از نیروگاه‌ها نه سیستم‌های کنترلی دارند و نه از مازوت کم گوگرد استفاده می‌شود. «۳.۵ درصد وزن حجمی مازوت در نیروگاه‌ها گوگرد است، یعنی ۳۵ هزار قسمت در میلیون میزان گوگرد در مازوت مصرفی ماست. این گوگرد در محیط تبدیل به آلاینده ثانویه شده و خطرناک است.»
به گفته او، ۱۶ نیروگاه بخاری در کشور داریم که قابلیت سوزاندن مازوت دارند که از این بین ۲ نیروگاه بعثت تهران و اسلام‌آباد اصفهان سال گذشته مصرف مازوت نداشتند. نیروگاه منتظری اصفهان سال گذشته ۵۵ روز مازوت سوزاند و نیروگاه شازند اراک هم مازوت مصرف کرد، اما «برنامه سازمان این است در این نیروگاه‌ها امسال مازوت مصرف نشود و در این خصوص گزارشات خود را به دولت و مراجع قضایی فرستاده‌ایم».
دلایل کاهش استفاده از مازوت بار‌ها مرور شده است. گل‌علیزاده در گفتگو با تسنیم این دلایل را چنین می‌داند: «قدیمی بودن نیروگاه‌ها یکی از دلایلی است که نمی‌توان سیستم‌های کنترلی مصرف مازوت را نصب کرد چرا که طراحی اولیه این نیروگاه‌ها به نحوی نبوده که نصب سیستم کنترلی بر روی آن‌ها انجام شود. به طور متوسط ۲۵ درصد محصول در پالایشگاه‌های ما مازوت پرگوگرد است و این در حالی است که نُرم مصرف مازوت در دنیا ۱۲ درصد است. پالایشگاه‌های ما قدیمی هستند و روزانه ۶۳ میلیون لیتر مصرف مازوت دارند.» سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم به وعده‌های وزارت نیرو برای کاهش سولفور در مازوت و برنامه نوسازی پالایشگاه‌ها اشاره کرد، هرچند «این موارد در یکی، دو سال آینده جوابگو نیست و اگر قرار باشد تغییری ایجاد شود، باید کاهش محسوسی در مصرف گاز رخ دهد. متاسفانه افزایش مصرف گاز در فصل زمستان میان مصرف‌کنندگان خانگی و تجاری بسیار زیاد است و باید کاهش پیدا کند».
بیشتر بخوانید: مازوت‌سوزی ادامه دارد؟
وزارت نیرو اقتدار لازم بر نیروگاه‌ها را ندارد
نصب فیلتر یا سیستم‌های کنترلی برای کاهش آسیب هم البته صحبت جدیدی نیست. آذر ماه پارسال فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس با بیان آنکه روزانه ۳۳ میلیون لیتر مازوت در نیروگاه‌های کشور مصرف می‌شود گفت: «این اجبار برای جلوگیری از کمبود گاز و قطعی برق است و مازوت‌سوزی مسئله‌ای است که در سال‌های قبل هم با آن رو‌به‌رو بوده‌ایم. بیژن زنگنه وزیر سابق نفت هم در همین زمینه معتقد بود که وزارت نیرو باید فیلترینگ گوگردزدایی را اِعمال کند. اما وزارت نیرو هم اقتدار لازم برای اعمال مدیریت بر روی نیروگاه‌ها را در اختیار نداشت، زیرا خیلی از نیروگاه‌ها واگذار و خصوصی شدند و به همین دلیل وزارتخانه مرتبط نقش تنظیم‌کنندگی لازم را در اختیار ندشت.» او همچنین تاکید کرد که «گوگردزدایی از مازوت زمان‌بر است» و در نتیجه طراحی و نصب فیلتریزاسیون در نیروگاه‌ها وقت زیادی خواهد برد. «این مسئله اقدام و تکلیفی بوده که از سال‌های پیش باید انجام می‌شد و ۸ سال برای زنگنه کافی و حتی زیاد بود تا دستورالعمل اصلاح تولید مازوت را بدهد تا گوگرد آن حذف شود.» زمان‌بر بودن، نبود بودجه، نبود نظارت و قدرت کافی و خواست وزارتخانه‌های مرتبط، همه و همه از جمله دلایلی بوده‌اند که راحت‌ترین راه، یعنی سوزاندن مازوت انتخاب شود و صنایع به وظیفه اولیه خود، یعنی نصب فیلتر‌های مختلف عمل نکنند. این میان تحریم و وارد نشدن قطعات لازم هم مطرح بوده، اما همواره نکته اصلی بی‌توجهی به نصب فیلتر و مهم نبودن آن بوده است.
آلودگی تهران و اصفهان از مازوت‌سوزی نیست
سازمان محیط زیست، سال پیش نامه‌ای به دادستانی تهران نوشت و از سوزاندن مازوت در نیروگاه‌های تهران شکایت کرد. همان زمان، ائتلاف زیست‌بوم مرکزی متشکل از سمن‌های فعال در حوزه محیط زیست و حقوق شهروندی هم طی نامه‌ای به استاندار مرکزی خواستار تامین امنیت لازم برای برگزاری تجمع‌های مردمی تا توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند شدند.
نامه سازمان محیط زیست به دادستانی، اما در حالی بود که داریوش گل‌علیزاده درباره مصرف مازوت در برخی کلانشهر‌ها همان زمان گفته بود: «در سال‌های گذشته در تهران، اصفهان و کرج به هیچ وجه از مازوت در نیروگاه‌ها استفاده نشد و آلودگی سال‌های گذشته در این شهر‌ها ارتباطی به سوزاندن مازوت نداشت. مشعل مازوت‌سوز در واحد‌های صنعتی این استان‌ها پلمب است و این واحد‌ها امکان مصرف مازوت را ندارند، اما در شهر‌هایی مانند تبریز، مشهد و همدان مازوت مصرف می‌شود و اگر این شهر‌ها در شرایط اضطرار آلودگی هوا قرار بگیرند و شاخص کیفیت هوای آن‌ها در وضعیت ناسالم باشد باید به استفاده از سوخت‌های پاک مانند سوخت‌های گازی و یا نفت و گاز با میزان سولفور مناسب سوق پیدا کنند.» او تاکید کرده بود که در سال‌های اخیر آلودگی هوا در تهران و اصفهان به علت مصرف مازوت نبوده است و منابع این آلودگی خودروها، صنایع و منازل شخصی بوده‌اند. «وقتی بارگذاری بیش از ظرفیت تهویه هوا صورت بگیرد، آلودگی هوا ایجاد می‌شود. اگر در تهران همه سوخت‌ها و خودروها در شرایط استاندارد باشد، باز هم به دلیل جمعیت بالای شهر و میزان بالای انتشار آلاینده‌ها در شرایطی که هوا سرد باشد و وارونگی هوا رخ دهد، آلودگی اتفاق می‌افتد. وقتی باد مناسب با سرعت پنج متر بر ثانیه نوزد تا هوا را رقیق کند، آلودگی هوا دور از انتظار نیست.» از نگاه سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست جمعیت زیاد تهران سبب افزایش مصرف انرژی شده است. «با توجه به این که سرانه مصرف انرژی ما سه برابر دنیاست و ۹۷ درصد این انرژی نیز از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود حتی در صورت انتشار آلاینده‌ها در حد مجاز باز هم آلودگی هوا ایجاد می‌شود.» این صحبت‌ها و تناقضات سال‌های گذشته در حالی است که نیمه دوم امسال هم آغاز شده و با اعلام نظر سازمان محیط زیست برای موافقتش با سوزاندن مازوت، ممکن است این اتفاق بیش از سال‌های قبل رخ دهد و این نگرانی حالا در کنار سایر نگرانی‌های مردم فضا را برایشان سنگین کرده است.