اقتصاد۲۴- برداشت بی‌رویه از معادن شن و ماسه در حواشی تهران به‌خصوص در سال‌های اخیر سبب ایجاد حفره‌های وحشتناک و عمیقی تحت عنوان «شن‌چاله» شده که بعضاً عمق آن‌ها به ۱۰۰ متر نیز می‌رسد و نگرانی‌های زیادی را برای شهروندان ایجاد کرده است.
در این میان، شرکت‌های بهره‌بردار به‌جای تمکین به قانون و برداشت تا عمق حداکثر ۳۰ متر، پای خود را فراتر از قوانین و مقررات مربوطه گذاشتند و حتی در مواردی بیش از ۱۰۰ متر برداشت صورت گرفته که منجر به ایجاد شن‌چاله‌های عمیق شده است.
فوق تهدید‌هایی که در پایتخت قرار دارد
تهدید شن‌چاله‌ها به‌حدی در پایتخت جدی شده که شهردار تهران از آن‌ها تحت عنوان «فوق تهدید» یاد کرده بود. علیرضا زاکانی در دومین جلسه‌شورای شهرداران مناطق ۲۲ گانه پایتخت گفته بود: در برخی از مناطق فرصت‌هایی است که در ظاهر تهدید محسوب می‌شود، اما در باطن به‌گونه‌ای فرصت است و از این دست فرصت‌ها می‌توان به شن چاله منطقه ۱۸ با ۱۵۸ هکتار اشاره کرد که امروز با عمق ۱۰۰ متر به عنوان فوق تهدید شناخته می‌شود و اگر خدای ناکرده رانش کند، می‌تواند بخشی از شهر را ببلعد.
ارائه لایحه به شورای شهر برای چاله‌ها و گودبرداری‌های خطرناک
زاکانی همچنین ۲۶ دی‌ماه سال گذشته از ارائه لایحه‌ای به شورای شهر تهران برای چاله‌ها و گودبرداری‌های خطرناک خبر داده بود و گفته بود: شن چاله خلیج فارس نیز یک خطر و فرصت طلایی رها شده است و اگر رودخانه کن در آن بریزد، خطری جدی برای مجموعه مسکونی بالادستی خود ایجاد خواهد کرد؛ لذا در همین راستا از سه جهت و معاونت در حال پیگیری این شن چاله هستیم.
بمب ساعتی منطقه ۱۸ در انتظار خنثی شدن
در این میان، تعدد شن‌چاله‌ها در منطقه ۱۸ شهرداری تهران یک تهدید بالقوه برای ساکنان این بخش از پایتخت محسوب می‌شود که اگر هر چه سریع‌تر برای آن چاره‌اندیشی نشود، به هنگام بروز یک بحران، هم‌چون سیل، زلزله و یا فرونشست زمین، فاجعه‌ای مرگبار رقم خواهد خورد.
اهمیت موضوع شن‌چاله‌ها در منطقه ۱۸ تهران به‌حدی بود که جلسه‌ای تحت عنوان «بررسی شن چاله‌های واقع در منطقه ۱۸» ۲۶ خردادماه سال جاری با حضور علیرضا زاکانی و تعدادی از مدیران و معاونان شهری، برگزار شد.
در این جلسه، بررسی آخرین وضعیت شن چاله‌ها واقع در منطقه ۱۸ و ساماندهی آن‌ها در دستور کار قرار گرفت. در ابتدای این جلسه توضیحاتی درباره رأی کمیسیون ماده پنج گود مجاور مسیل کن، مالکیت و کاربری اراضی و توپوگرافی گود‌ها ارائه شد و در ادامه زاکانی برای رفع خطر از شن‌چاله‌ها دستوراتی صادر کرد.
زخم‌های عمیق ۵۰ ساله
در حال حاضر بیش از ۵۰ سال است که از بهره‌برداری از معادن شن و ماسه در محدوده رودخانه کن در منطقه ۱۸ شهرداری تهران می‌گذرد و ماحصل این فعالیت فراقانونی ۵۰ ساله ایجاد شن‌چاله‌هایی به عمق متغیر میان ۵۰ تا ۱۰۰ در محدوده‌ای بیش از ۲۹۰ هکتار و در موقعیتی میان رودخانه کن، جنوب بزرگراه فتح، غرب بزرگراه بروجردی و شمال بزرگراه آزادگان محصور شده است.
شکایت از مالکان قانون‌شکن
بر همین اساس، حمیدرضا صارمی آذرماه سال گذشته ضمن بازدید از محل شن چاله‌های منطقه ۱۸ از شکایت شهرداری این منطقه از مالکان اراضی بزرگ مقیاس که طی سالیان گذشته اقدام به برداشت از شن چاله‌های مجاور رودخانه کن کرده‌اند، خبر داده بود.
معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران با بیان اینکه بر اساس بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، کلیه صنایع مزاحمی که در محدوده شهر تهران قرار دارند، می‌بایست تعطیل و به خارج از شهر منتقل شوند، گفت: در همین راستا شهرداری منطقه ۱۸، با توقف فعالیت معادن شن و ماسه، نسبت به انعقاد قرارداد با مشاور برای تهیه طرح توسعه شهری با تأکید بر توجه به احقاق حقوق مالکان در این محدوده اقدام کرد.
وی اظهار کرد: این طرح در سال ۹۲، بعد از گذشت حدود ۱۱ سال در کمیسیون ماده پنج مطرح شد و پس از انجام اصلاحات، به صورت یک طرح یکپارچه، متناسب با فعالیت‌ها و عملکرد‌های معین در طرح‌های جامع و تفصیلی و اسناد فرادست، در کمیسیون ماده پنج تصویب و به منطقه ۱۸ ابلاغ شد.
صارمی با اشاره به بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها که مربوط به ساخت مسکن ارزان قیمت برای اقشار متوسط و ضعیف جامعه است، اظهار کرد: در بازدیدی که داشتیم، مقرر شد سازمان نوسازی شهر تهران با همکاری اداره کل شهرسازی و طرح‌های شهری، طرح مصوب سال ۹۲ را با رویکرد توجه به مسکن ارزان قیمت و ایجاد فرصت‌های سرمایه گذاری برای مالکین، مورد بازنگری قرار دهد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران با تأکید بر ضرورت پایدارسازی دیواره شن چاله‌ها، بیان کرد: از آنجایی که برداشت قانونی از شن چاله‌ها، صرفاً تا عمق ۳۰ متر، مجاز است و مالکین بخش اعظمی از این شن چاله‌ها اقدام به برداشت بعضاً تا عمق ۱۲۰ متر کرده‌اند و این اقدام موجب تشدید خطر فرونشست و وقوع سیلاب‌های فصلی شده است، هزینه پایدارسازی دیواره‌ها بر عهده مالکان و بهره برداران قرار دارد.
وی با اشاره به حادثه وقوع سیلاب رودخانه کن در سال ۹۳، گفت: از سال ۹۴ شهرداری تهران، مطالعات طرح پایدارسازی گود‌های در معرض خطر را به سرانجام رسانده است. شن چاله‌ها، دیواره‌های مختلفی را در بر می‌گیرند که در نواحی مختلف دارای عمق‌های متفاوت هستند و اکنون رها شده و شرایط نابسامانی دارند که در این خصوص نیز مقرر شد، پایدارسازی شن چاله‌ها با تجمیع رویکرد‌های سازمان محیط زیست، سازمان صنایع ملی و تمامی ذینفعان و نهاد‌های مرتبط و با مدیریت و راهبری شهرداری منطقه ۱۸ عملیاتی شود.
احتمال وقوع رانش گسترده زمین با شعاع ۱۰۰ متری در تهران
احتمال وقوع رانش گسترده زمین در محدوده‌ای به شعاع حداقل ۱۰۰ متر در صورت وقوع سیلاب‌های با دوره بازگشت ۱۰۰ ساله و بیشتر، از جمله خطرات بالقوه تجاوز گود به حریم و بستر رودخانه کن در محدوده فوق‌الذکر برای بزرگراه فتح و راه آهن تهران-جنوب است.
بیشتر بخوانید: «لواسانات» در صدر آمار زمین خواری در تهران
فعال بودن جبهه رانشی دیواره گود
از طرفی؛ مجاورت بخشی از ضلع کندرو بزرگراه بروجردی با بخش عمیق گود ناپایدار در فاصله‌ای کمتر از ۱۰ متر و وجود ترک‌های عمیق متعدد در محدوده مورد نظر حاکی از فعال بودن جبهه رانشی دیواره گود است که می‌تواند هشداری برای بروز یک فاجعه باشد.
۷۰ متر تجاوز از قانون
محمدجواد خسروی در گفتگو با خبرنگار مهر و در خصوص چالش وجود شن‌چاله‌ها در این منطقه گفت: وسعت شن‌چاله‌های منطقه ۱۸ بالغ بر ۲۹۰ هکتار است که حاصل برداشت‌های شن و ماسه در تهران است.
شهردار منطقه ۱۸ خاطرنشان کرد: در حالی‌که این برداشت‌ها باید تا عمق ۳۰ متر انجام می‌شد؛ اما بالغ بر ۱۰۰ متر برداشت صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که حتی نگاه کردن به داخل این شن‌چاله‌ها رعب‌آور است.
پیگیری شهردار تهران در خصوص شن‌چاله‌ها
وی با بیان اینکه تعیین تکلیف این شن‌چاله‌ها از جمله موضوعاتی است که شهردار تهران شخصاً پیگیر انجام آن است، اظهار کرد: در حال حاضر در خصوص این شن‌چاله‌ها دو مشکل اساسی وجود دارد. مشکل اول این است که با توجه به مجاورت تعدادی از این شن‌چاله‌ها با رودخانه کن در صورت بروز حوادثی هم‌چون حوادث سنوات گذشته، قطعاً یک فاجعه رخ خواهد داد و این یک تهدید بالقوه محسوب می‌شود.
خسروی تصریح کرد: مشکل دوم این است که ضلع غربی این شن‌چاله‌ها در مجاورت شهرک‌های مسکونی قرار دارد که یک خطر جدی برای ساکنان محسوب می‌شود.
تلاش برای توافق با مالکان
شهردار منطقه ۱۸ با اشاره به تلاش شهرداری برای توافق با مالکان شن‌چاله‌ها اظهار کرد: تاکید شهردار تهران این است که با توجه به اینکه برداشت غیرقانونی صورت گرفته مالکان باید این شن‌چاله‌ها را به شهر واگذار کنند و در خصوص کف به‌صورت ۲۰ درصد مالک و ۸۰ درصد شهر توافق صورت گیرد تا سرانه‌های لازم در سهم شهر تأمین شود و ۲۰ درصد باقی‌مانده با کاربری مناسب به مالک واگذار شود.
شن‌چاله‌ها استحکام‌سازی می‌شوند
شهردار منطقه ۱۸ با بیان اینکه برخی از شن‌چاله‌ها منتسب به دستگاه‌های دولتی هستند که همراهی خوبی با شهرداری دارند، گفت: دیدگاه شهردار تهران این است که با توجه به اینکه موضوع شن‌چاله‌ها مشکل مردم است، برای پر کردن و استحکام‌سازی آن‌ها هزینه شود تا هر چه سریع‌تر مشکل مردم حل شود.
ابراز نگرانی و هشدار در خصوص تهدید شن‌چاله‌ها همواره محل تفاهم در دوره‌های مختلف مدیریت شهری به‌خصوص دوره اخیر بوده است؛ اما موضوع قابل تأمل این است که اظهار نظر در مورد تهدید بالقوه شن‌چاله‌ها تاکنون صرفاً در حد ابراز نگرانی باقی‌مانده و فراتر نرفته است. با این حال، اما به نظر می‌رسد که مدیریت شهری در دوره فعلی عزمی عملی برای حل کردن معضل تهدید شن‌چاله‌ها دارد که البته این عزم جز با اقدام عملیاتی ارزیابی نخواهد شد.