اقتصاد۲۴ - از دیرباز تاکنون و از همان زمان که مارکوپولو ماده سیاه رنگی را در خاورمیانه دید و تاکنون همواره طلای سیاه در جهان همانند فرمانده‌ای شایسته و پر قدرت مسیر تحولات و تاریخی و سیاسی را در دست خود گرفته و شرایط اقتصادی سیاسی و استراتژیک ملت‌ها و کشور‌ها را همواره با دستان سیاه خود رقم می‌زند.
وضعیت کشور‌ها و مناطق مختلف جهان نیز امروز مستثنا از این موضوع نیست. جنگ اکراین و روسیه، کمبود منابع نفتی کشور امریکا نسبت به اعضای اوپک و کشور روسیه، تحریم‌های شدید کشور ایران و مشکلات سیاسی و اقتصادی که از دیرین شاهد آن هستیم و نیاز مبرم صنعت جهانی به نفت یا همان طلای سیاه همگی ازجمله بازی‌های نفت است.
احوال نفت در این روز‌ها
اما در این بین حالا جنگ دیگری بر سر نفت آغاز شده است و اوپک در جدید‌ترین گزارش خود اعلام کرده که، تولید نفت ایران در ماه سپتامبر ۲۰۲۲ برابر با شهریور ماه ۱۴۰۱ به ۲ میلیون و ۵۵۷ هزار بشکه در روز رسیده در حالی که در ماه قبل (مرداد ماه) ۲ میلیون و ۵۷۱ هزار بشکه نفت در روز تولید کرده بود؛ بنابراین تولیدات نفت ایران در طی یکماه ۱۴ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
هم چنین به گزارش تانکر ترکینگ در ماه شهریور کشور ایران به علت وجود مشکلات سیاسی که در برخی از قسمت‌های کشور داشته برای صادرات نفت از طریق کشتی به کشتی (STS) دچار مشکلات جزئی شده و همین گزارش می‌افزاید که این صادرات‌ها بیشتر به کشور ها‌ی اندونزی، مالزی، سنگاپور بوده است.
کما این که در جدول بالا میزان نقل انتقالات نفت به روش کشتی به کشتی به کشور‌های نام برده شده نشان داده می‌شود و چین هم چنان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و سهم قابل توجهی از نفت ایران از این روش به کشور چین در شهریور ماه فروخته شده است.
انتقال STS چیست؟
انتقال STS نفت خام، در حقیقت فرآورده‌های نفتی، مواد شیمیایی فله مایع و گاز مایع را بین تانکر‌ها در دریا بدون نیاز به کشتی در بندر یا تاسیسات دیگر جا به جا می‌کند.
بسیاری از انتقالات STS قانونی هستند، ولی در کنار آن، از این روش برای انتقال غیر قانونی نیز استفاده می‌شود. هم چنین این روش را راهکار مفیدی برای انتقال سوخت به کشور‌هایی می‌دانند که به دنبال فرار از تحریم‌ها هستند. در مجموع به نظر می‌رسد که ایران از این روش توانسته است در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۲ فروش خود را نسبت به سال ۲۰۲۱ دو برابر کند.
از آن جایی که درآمد حاصل از صدور نفت خام، مهم‌ترین منبع مالی تأمین بودجه کشور محسوب می‌شود، به طور غیرمستقیم بر دیگر فعالیت‌های اقتصادی تأثیر چشمگیری دارد بنا براین این کاهش تولیدات نفت در شرایطی است که ایران در نقطه حساسی ایستاده و کاهش بودجه و خالی شدن خزانه دولت بر اثر کاهش فروش نفت ممکن است منجر به افزاش تورم و یا باعث ایجاد شک بر مخارج دولت یا نقدینگی شود.
روزهای بد نفتی ایران و روی خوش نفت به عربستان
از سوی دیگر باید توجه کرد در حالی که ایران در بدترین روزهای نفتی خود به دلیل تشدید تحریم‌ها به سر می‌برد، در مقابل عربستان سعودی در ماه سپتامبر ۸۲ هزار بشکه نفت در روز بیشتر تولید داشته و میزان تولیدش به ۱۰ میلیون و ۹۹۱ هزار بشکه رسیده و میزان تولید نفت خام عربستان در ماه آگوست نیز ۱۰ میلیون و ۹۰۹ هزار بشکه در روز بوده است.
البته در این بین باید به کاهش تولیدات نفت توسط عربستان که به دلیل حمایت از روسیه است هم توجه داشت، چرا که در همان ابتدا باعث کاهش ۲ درصدی تولید نفت در جهان شد. با روش‌هایی که عربستان در اوپک در پیش گرفته است، روزانه ۲ میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار می‌شود و البته در این توافق نیز ایران، لیبی و نیجریه از توافق کاهش تولید معاف هستند. این سیاست گذاری نفتی در اوپک پلاس، در وهله نخست قیمت نفت را در بازار‌های جهانی افزایش داد و بلافاصله بعد از اعلام این تصمیم، قیمت نفت خام برنت حدودا بشکه‌ای ۳ دلار افزایش یافت و به ۹۳ دلار رسید.
در همین بین ایالات متحده آمریکا نیز تهدید کرده است که پاسخ درخوری به عربستان سعودی بابت کاهش تولید روزانه ۲میلیون بشکه‌ای اوپک پلاس خواهد داد؛ تصمیمی و تهدیدی که باعث شد نفت برنت در آستانه ۱۰۰دلار قرار گیرد.
البته با تزریق ذخایر استراتژیک آمریکا به بازار، بهای نفت دوباره در مسیر دلخواه اروپایی‌ها قرار گرفت و امریکا حالا به شدت سعی می‌کند که تولیدات خود را افزایش دهد و از ذخایر استراتژیک برای کنترل بازار استفاده کند، آن هم در‌حالی‌که این ذخایر به کمترین میزان خود در ۳۵ سال گذشته رسیده است.
سرنوشت ایران در جنگ نفتی ایجاد شده چیست؟
کاهش عرضه نفت توسط عربستان که بزرگ‌ترین تولید کننده نفت در اوپک است، اما به افزایش قیمت در هر بشکه نفت منجر می‌شود و تمامی تحولات زمینه را برای افزایش بیشتر قیمت نفت کاهش عرضه و درنتیجه افزایش تقاضای نفت را فراهم می‌کند.
اما در این بین ایران که تحت فشار شدید‌ترین تحریم‌ها قرار دارد و نوسانات شدید نرخ ارز را در سال‌های اخیر تجربه کرده و تاثیر مستقیم آن را بر قیمت کالا‌ها دیده و باعث افزایش نرخ کالا و نیز تورم در کشور شده است نیز از کل روند تغییرات تولید نفت تاثیر خواهد گرفت. باید توجه کرد که برای ایران با افزایش تحریم‌های بین المللی، تحریم بانک مرکزی نیز همراه تحریم نفت ایران وجود داشته است.
با این که ایران از کاهش ۲ درصدی نفت معاف است، اما به دلیل تحریم‌های سنگینی که سال‌ها متحمل شده همچنان نمی‌تواند از افزایش قیمت هر بشکه نفت استفاده کند و افزایش درآمد یا افزایش استخراج نفت برای ایران چندان تفاوتی ایجاد نمی‌کند. بلکه برعکس حتی ممکن است شاهد کاهش بیشتر درآمد برای ایران باشیم.
هر چند که وزارت خارجه ایالات متحده سخنان یک مقام ارشد اسرائیل که مدعی شد دولت بایدن از مذاکرات هسته‌ای ایران بالکل منصرف شده را رد و تأکید کرد تلاش واشنگتن در حصول توافق با تهران همچنان ادامه دارد، اما به فاصله چند روز جیک سالیوان، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، با اشاره به بن بست در مذاکرات احیای برجام گفت: «به دست‌یابی به توافق برای احیای برجام نزدیک نیستیم.»
بیشتر بخوانید: فرصت دوگانه بازگشت ایران به برجام و بازار‌های انرژی اروپا/ بازی روسیه با مهره برجام و نفت ایران در بازار‌های اروپا
سالیوان همچنین تاکید کرد آمریکا گزینه اعمال تحریم‌های بیشتر علیه جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی آن را همچنان حفظ خواهد کرد. این سردرگمی ومشخص نبودن موضع امریکا و جهان باعث پیچیدگی بیشتر بازار نفت ایران و متزلزل شدن بیشتر نفت و به طبع ان بازار فروش می‌شود.
حال اگر تحریم‌های امریکا بر علیه ایران بیش از پیش اجرا شود، ایران مجبور است برای نگه داشتن حداقل فروش نفت خود دست به دامن کشور‌های دیگر مانند چین شود و با دادن تخفیف‌های بیشتر از قبل و درست مانند زمانی که روسیه رقیب ایران برای فروش نفت خود به چین بود، سعی در حفظ این بازار داشته باشد.
مهاجرت متخصصان حوزه نفت و انرژی از کشور
در نتیجه این اتفاقات سلسله وار، اقتصاد ایران به صورت زنجیره وار دچار مشکلات بیشتر می‌شود و به طبع آن سطح معیشتی مردم، سطح رفاه، ارزش پول ملی، و.. کاهش و تحریم‌ها و پرانی‌ها با قدرت بیشتر به سراغ مردم می‌آید و برای مثال نکته‌ای که این روز‌ها بسیار قابل تامل است افزایش روند مهاجرت متخصصین صنعت نفت است. افزباسیش مهاجرتی که بازار اشفته نفت را بیش از پیش آشفته‌تر خواهد کرد.
کما این که رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های مهندسی و ساخت صنایع نفت و نیرو، از تشدید روند مهاجرت مهندسان و نیروی انسانی متخصص در صنایع نفت و انرژی ایران، خبر داد و اعلام کرد با این روند، به زودی بسیاری از شرکت‌های EPC کشور با مشکل جدی کمبود نیرو‌های فنی و متخصص برای ادامه فعالیت مواجه خواهند شد.
در همین راستا و به گفته «فروزان عبدالهی»، کوچ نیرو‌های ماهر از شرکت‌های مهندسی و ساخت در حوزه نفت و انرژی ایران به گونه‌ای تشدید شده که حتی بسیاری از متخصصان این حوزه با حقوق و دستمزد بسیار پایین، جذب شرکت‌های نفتی در کشور‌های همسایه می‌شوند. وی در این‌باره افزوده است که: «به تازگی شاهد این بوده‌ایم که برخی از کارشناسان زبده در صنایع نفت و نیرو کشور، با حقوق ماهانه ۳ هزار دلار در کشور ازبکستان، حاضر به مهاجرت و کوچ از وطن شده‌اند.»
در نتیجه با درک بهتر آن چه در حال رخ دادن است، مسولان نفتی و مدیران کشور اکنون باید به دنبال راه‌هایی برای کاهش تحریم‌ها و افزایش سهم خود از بازار جهانی نفت و انرژی و فروش بیشتر به قیمت روز و بدون تخفیف به کشور‌های متقاضی باشد تا شاید بتواند فقط اندکی از فشار متحمل شده بر پایه‌های کشور را کاسته و به نحوی از خروج متخصصان ایرانی در بخش‌های مختلف جلوگیری کنند و در ادامه این روند آرام کردن فضای بازار نفت ایران را در پی داشته باشد.