اقتصاد۲۴- بانک مرکزی اعلام کرد که حجم نقدینگی در پایان مهرماه امسال به بیش از ۵۶۷۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم نسبت به پایان سال گذشته ۱۷.۵ و نسبت به مهر ماه سال گذشته ۳۴.۲ درصد رشد داشته است. بنا بر آنچه بانک مرکزی گزارش داده رشد نقدینگی در هفت ماهه نخست سال قبل ۲۱.۶ درصد و دوازده ماهه منتهی به مهر ماه سال قبل نیز نزدیک به ۴۳ درصد بوده است. بانک مرکزی طبق روال گزارش‌هایی که از وضعیت «اقتصاد کلان» ایران منتشر می‌کند، تاکید دارد که بخشی از رشد نقدینگی در مهر ماه سال ۱۴۰۰ (معادل ۲.۳ واحد درصد از رشد هفت ماهه و ۲.۷ واحد درصد از رشد دوازده ماهه) مربوط به اضافه شدن اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مهراقتصاد به اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک سپه (به واسطه ادغام) بوده است.
نقدینگی به صورت کلی به دارایی‌های نقدی اطلاق می‌شود. اسکناس‌هایی که برای خرید مایحتاج، روزانه با خود حمل می‌کنیم نقدترین دارایی‌های ما هستند. هر چه بتوان سریع‌تر دارایی را بدون به وجود آوردن تغییر بسیاری در ارزش آن، به پول نقد تبدیل کرد، نقدینگی آن بیشتر است. برای مثال مردم به راحتی می‌توانند پول‌های نگهداری شده در حساب سپرده خود را به اسکناس تبدیل کرده و خرج کنند، اما نمی‌توانند واحد آپارتمانی خود را به همین سهولت به پول نقد تبدیل کنند.
نقدینگی در ابعاد کلان، اجزایی دارد که پول و شبه پول جزو آن است. مواردی مانند اسکناس و مسکوک یا سپرده‌های دیداری در دسته پول قرار می‌گیرند و مواردی مانند سپرده‌های بانکی در دسته دوم. در واقع شبه پول شکلی از دارایی‌های پولی است که قدرت نقدشوندگی آن به اندازه پول نیست. به بیان ساده هرگونه پولی که مردم در بانک سپرده کرده‌اند، اما امکان برداشت از آن به زمان خاصی محدود شده شبه‌پول است.
اگر مقدار پول بیشتر از کالا و خدمات موجود باشد، مردم همان میزان محصول را باید با پول بیشتری خریداری کرده و قیمت‌ها در جامعه بالا می‌رود و برعکس. این فقط پول نقد نیست که می‌تواند تورم‌زا باشد. پول‌هایی که به صورت شبه پول در حساب‌های بانکی ذخیره می‌شود نیز می‌تواند سریعا به پول نقد تبدیل شوند. بانک‌ها می‌توانند منابع مالی انباشته شده را به مردم وام دهند. به این ترتیب حجم پول بیشتر از مقدار اولیه شروع به افزایش می‌کند.
رشد پایه پولی ادامه دارد
زمانی که بانک‌ها وام می‌دهند در واقع در حال خلق پول هستند. پولی که بانک ایجاد می‌کند پول کاغذی نیست که نشان بانک مرکزی روی آن باشد. پول سپرده‌ای الکترونیکی است که زمانی که مانده حساب خود را در خودپرداز چک می‌کنید، بر صفحه پدیدار می‌شود. بانک‌ها در فرآیند حسابداری که هنگام ایجاد وام به وجود می‌آورند، پول خلق می‌کنند. اتفاقی که می‌توان آن را در شاخص دیگری به نام «پایه پولی» دید. پایه پولی به مقدار کل پول ایجاد شده توسط بانک مرکزی که قابلیت نقدشوندگی بالا دارد، گفته می‌شود. پایه پولی تاثیر زیادی در اقتصاد و رفتار‌های اقتصادی افراد، سازمان‌ها و شرکت‌ها دارد. این عامل می‌تواند باعث تغییر در بسیاری از متغیر‌های اقتصادی همچون نقدینگی و تورم شود. بانک مرکزی می‌گوید حجم پایه پولی در پایان مهرماه امسال (معادل ۷۱۲۹.۳ هزار میلیارد ریال) نسبت به پایان سال گذشته، رشدی معادل ۱۸ درصد داشته است. همچنین، نرخ رشد دوازده‌ماهه پایه پولی با ۱.۹ واحد درصد کاهش نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل (۳۶.۴ درصد) به ۳۴.۵ درصد در پایان مهرماه سال امسال رسید.
عملیات بازار باز
یکی از روش‌های تنظیم پایه پولی استفاده از سیاست «عملیات بازار باز» (open market operation) است که به معنی خرید و فروش اوراق قرضه دولتی است. اوراق قرضه دولتی نوعی از اوراق بدهی صادر شده توسط دولت است که نرخ سود معینی طی زمان‌های مختلف ارایه می‌دهد. بانک‌های مرکزی با خرید و فروش این اوراق در بازار آزاد به‌طور مستقیم بر میزان پایه پولی تاثیر می‌گذارند.
بیشتر بخوانید: رشد تورم برای‌کم‌درآمد‌ها به بالای ۵۰ درصد رسید
در زمان‌هایی که تقاضا برای پول زیاد است اگر پول به مقدار کافی تولید نشود تقاضا برای آن افزایش می‌یابد و این به نوبه خود باعث از بین رفتن تعادل نرخ بهره می‌شود. بانک‌های مرکزی برای حفظ مقدار این نرخ، از بازار اوراق قرضه دولتی می‌خرند و در ازای آن پول جدید وارد سیستم بانکی می‌کنند که این پول تقاضای زیاد کاربران را تامین می‌کند. به این ترتیب میزان پول نقد موجود و پایه پولی در اقتصاد افزایش می‌یابد.
بانک مرکزی می‌گوید انجام عملیات بازار باز با موضع توافق بازخرید طی چهار مرتبه حراج به ترتیب به ارزش ۶۷۳.۷، ۶۷۴.۰، ۶۸۵ و ۶۸۴.۹ هزار میلیارد ریال مجموعا به ارزش معاملاتی ۲۷۱۷.۶ هزار میلیارد ریال در قالب توافق بازخرید با سررسید ۷ روزه (مانده توافق بازخرید از محل عملیات بازار باز در پایان مهرماه معادل ۶۸۴.۹ هزار میلیارد ریال بوده است).
تحولات تورم
بررسی تحولات تورم ماهانه شاخص کل کالا‌ها و خدمات مصرفی در سال جاری نشان می‌دهد تورم ماهانه شاخص کل مصرف‌کننده در مهرماه سال جاری با ۰.۳ واحد درصد افزایش نسبت به ماه قبل (۲.۶ درصد) به ۲.۹ درصد رسیده است. تورم نقطه به نقطه نزدیک به ۴۵ درصد و دوازده‌ماهه شاخص کل بهای کالا‌ها و خدمات مصرفی در مهرماه سال جاری نیز ۳۹.۶ درصد را ثبت کرد که نسبت به شهریورماه سال جاری به ترتیب معادل ۰.۲ و ۰.۱ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. بررسی تورم ماهانه شاخص بهای کالا‌ها و خدمات مصرفی به تفکیک گروه‌های اختصاصی «کالا» و «خدمت» در مهرماه نشان می‌دهد تورم ماهانه گروه اختصاصی «کالا» با ۰.۳ واحد درصد کاهش نسبت به ماه گذشته به ۱.۶ درصد رسید. در مقابل تورم ماهانه گروه اختصاصی «خدمت» در این مقطع با ۱.۴ واحد درصد افزایش نسبت به ماه گذشته به رقم ۵.۲ درصد رسید. بررسی تحولات تورم ماهانه گروه کالا به تفکیک «خوراکی‌ها» و «غیرخوراکی‌ها» موید کاهش تورم ماهانه اقلام خوراکی در مهرماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه قبل از آن است.
به‌طوری که شاخص بهای خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها (با ضریب اهمیت ۲۵.۵ درصد) با ۰.۹ واحد درصد کاهش نسبت به شهریور و ثبت تورم ماهانه ۱.۲ درصدی، سهمی معادل ۰.۴ واحد درصد را از تورم ماهانه شاخص کل (۲.۹ درصد) در مهرماه سال جاری به خود اختصاص داده است. بررسی بیشتر تحولات شاخص خدمت نیز حاکی از آن است که افزایش تورم ماهانه این گروه عمدتا متاثر از تحولات شاخص‌های خدمت در گروه «مسکن و خدمات ساختمانی» و «تحصیل» بوده است؛ به‌طوری که سهم این دو گروه از تورم ماهیانه خدمت در مهرماه سال جاری (۵.۲ درصد) به ترتیب ۴.۴ و ۰.۶ واحد درصد بوده است.