اقتصاد۲۴- شاید بارندگی‌های ۲ روز گذشته خیال جبران کمبود آب پایتخت را تقویت کرده باشد، اما به‌واقع شرایط وخیم‌تر از آن است که بتوان به این بارش‌ها دلخوش بود. وضعیت ذخایر سدها مناسب نیست و اگر فکری به حال مصرف نشود، ممکن است سیاست‌ها به سمت تصمیمات سخت در شرایط بحران کشیده شود.
به گزارش هم میهن، امسال وارد سومین سال خشکسالی شدید شده‌ایم. مقدار بارش‌های پاییز ۶۰ درصد کمتر از پاییز سال قبل و بسیار کمتر از پیش‌بینی‌ها بود. حجم ذخایر پنج سدی که تهران را تعذیه می‌کنند، به ۳۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته که همه این میزان هم قابل استحصال نیست.
هم‌اکنون وزارت نیرو برای تامین آب مورد نیاز پایتخت چاه‌هایی که پیش‌تر در اختیار کشاورزان قرار داشت را وارد مدار کرده و از آب اختلاطی پنج سد و چاه‌های موجود، نیاز تهران را تامین می‌کند. بیش از سه میلیون مترمکعب نیاز روزانه تهران است که بیش از یک میلیون مترمکعب آن از چاه‌ها برداشت می‌شود. این تصمیم برای کوتاه‌مدت گرفته شده، به امید آنکه از یک طرف بارندگی‌ها بیشتر شود و از طرف دیگر، مشترکان، کمتر مصرف‌کنند. در صورتی که این ۲ شرط محقق نشود، فشار بیشتر به منابع آب زیرزمینی خطرات جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.
چاه‌ها آلوده است؟
وضعیت سدهای تهران خوب نیست و بارش‌ها کمک زیادی نکرد. امید وجود دارد که در ادامه ماه آذر و در دی‌ماه بارندگی‌ها به شکلی تداوم داشته باشد که بخشی از منابع سدها بازگردد. چراکه بخش قابل توجه تامین، لازم است از محل آب‌های سطحی باشد. برداشت از آب زیرزمینی تا سطح مشخصی امکان‌پذیر است و نمی‌توان آب زیرزمینی را به طور کامل جایگزین آب سطحی کرد. نمی‌توانیم هر زمان نیاز داشتیم، از آب زیرزمینی برداشت کنیم و انتظار داشته باشیم سطح آن افت پیدا نکند.
در کنار خطرات ناشی از افت آب‌های زیرزمینی، بحث آلودگی آب چاه‌ها نیز مطرح است. اینکه این آب‌ها مقدار زیادی نیترات دارد و این نگرانی وجود دارد که مقدار آن در آب شرب باعث مشکلاتی برای سلامت مصرف‌کنندگان شود. مصرف بیش‌از‌حد نیترات و نیتریت باعث اکسیدشدن آهن در گلبول‌های بدن انسان شده و در نهایت گلبول‌ها نمی‌توانند اکسیژن را با خود حمل کنند. این کمبود و فقدان اکسیژن، باعث مرگ سلول‌ها می‌شود. بالا بودن نیترات باعث ایجاد ترکیباتی در بدن می‌شود که نیتروز نامیده می‌شوند. برخی از این ترکیبات سرطان‌زا هستند، اما برخی دیگر خطر ابتلا به سرطان ندارند.
با وجود این نگرانی، اما یک منبع مطلع در گفتگو با «هم‌میهن» به حساسیت بالای اداره آب و فاضلاب در کیفیت آب اشاره کرده و می‌گوید: «با توجه به حضور وزارت بهداشت به‌عنوان دستگاه ناظر، کیفیت آبی که به‌عنوان شرب در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد از سطح مطلوبی برخوردار است. استانداردی در بحث آب شرب با عنوان ۱۰۵۳ وجود دارد که باید حتما آب شربی که به لوله‌ها انتقال پیدا می‌کند، از این استاندارد برخوردار باشد. اگرچه بعضی از چاه‌های تهران نیتراته است، اما در مورد میزان آلایندگی آن‌ها از سوی برخی افراد یا نهاد‌ها بزرگ‌نمایی شده است. اگر اطلاع‌رسانی صورت گیرد که مادران باردار و نوزادان زیر ۶ ماه از این آب استفاده نکنند؛ مصرف برای باقی افراد خالی از اشکال است. استاندارد میزان نیترات در آب، ۵۰ میلی‌گرم در لیتر است، اما تا ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر نیز نمی‌تواند مشکلی برای افراد ایجاد کند. کمااینکه اداره آب و فاضلاب استاندارد ۵۰ را نیز رعایت می‌کند. در برخی مناطق که میزان نیترات از این مقدار بیشتر است، با اختلاط آب چاه و آب‌های سطحی میزان نیترات موجود کاهش می‌یابد و به سطح استاندارد می‌رسد. در حال حاضر می‌توان تاکید کرد که نیترات موجود در آب تهران به هیچ‌وجه بیشتر از سطح استاندارد نیست. در گذشته مقدار آن ۲۰ تا ۳۰ میلی گرم در لیتر بود. امروز به دلیل برداشت بیشتر از منابع زیرزمینی پنج واحد بیشتر شده، ولی تا سقف مقدار مشخص در استاندارد‌ها هنوز فاصله دارد.»
خطر اصلی چیست؟
او با تاکید بر اینکه هیچ نگرانی‌ای بابت آلودگی در آب وجود ندارد، توضیح می‌دهد: «موضوع نگران‌کننده حجم آب برداشتی از منابع زیرزمینی‌ست. در حال حاضر سعی می‌شود فشار زیادی بر آب‌های زیرزمینی وارد نشود. هرچند برداشت صورت می‌گیرد، اما این برداشت طی سال‌های گذشته همواره صورت می‌گرفته است. ما از حوضه‌های مجاور به تهران آب می‌آوریم. خود تهران منابع آبی کافی ندارد و از اطراف آب موردنیاز را تامین می‌کند. هر سال بخشی از ورودی آب‌های سطحی وارد مدار تصفیه و به‌عنوان شرب استفاده می‌شود و بخشی وارد منابع زیرزمینی شده و به مصارفی مانند کشاورزی می‌رسد. امروز که ذخایر سدها کاهش یافته، آب‌هایی که برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شدند را وارد مدار کرده‌ایم. البته کشاورزان زمستان مصرف آب ندارند و تابستان از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند، اما ما دائم در حال برداشت هستیم.»
او ادامه می‌دهد: «در همدان نیز هنگام بحران آبی چند وقت پیش همین کار انجام شد. وقتی همدان دچار کمبود آب شد، چاه‌های کشاورزی را به خط شهری متصل کردیم تا زمانی که مجدد ورودی سد افزایش یافت. امروز مخلوط آب سطحی و آب چاه در همدان به مشترکان داده می‌شود. در تهران هم آب به صورت اختلاطی تامین می‌شود، اما تهران به قدری وسعت دارد و میزان نیازش زیاد است که با ۱۰ یا ۲۰ چاه مشکل کمبودش برطرف نمی‌شود؛ لذا در این زمینه دچار مضیقه‌هایی هستیم.»
او در خصوص خطر فرونشست با ادامه برداشت آب‌های زیرزمینی نیز می‌افزاید: «در حال حاضر میزان برداشت به اندازه‌ای است که خطر فرونشست را به دنبال ندارد. ضمن آنکه این برنامه‌ها نیز کوتاه‌مدت است و در بلندمدت قرار نیست برداشت از آب زیرزمینی ادامه داشته باشد. برنامه این است که با افزایش بارندگی ها، سیستم به روال قبل بازگردد؛ بنابراین به افزایش برداشت از چاه‌ها فکر نمی‌شود و اصلا قابل فکر کردن هم نیست. اگر از بحران کنونی عبور کنیم و مردم با صرفه‌جویی مصرف را مدیریت کنند؛ انتظار این است که با افزایش بارندگی‌ها مجدد آب‌های سطحی جایگزین آب‌های زیرزمینی شود.»
این کارشناس ابراز امیدواری می‌کند که روز‌های پربارش از راه برسد. به گفته او «هواشناسی پیش‌بینی کرده که زمستان خوبی داشته باشیم. در صورتی که این پیش‌بینی محقق شود، از بحران عبور خواهیم کرد. اگر بخواهیم در فاز برداشت آب زیرزمینی بمانیم و این تبدیل به عادت شود، به زودی منابع زیرزمینی به اتمام خواهند رسید و آبی برای برداشت باقی نخواهد ماند.»
ذخایر تهران تا دی‌ماه به اتمام می‌رسد؟
او درباره خبر اتمام منابع آبی تهران تا دی‌ماه نیز اظهار می‌کند: «برخی تخمین‌های اشتباهی را عنوان می‌کنند. به طور مثال با حجم ۳۰۰ میلیون مترمکعبی آب سدها و مصرف روزانه سه میلیون مترمکعبی می‌گویند تهران ۱۰۰ روز بیشتر آب ندارد. در صورتی که این تخمین اشتباه است. ما در سدها کنار خروجی روزانه، ورودی روزانه نیز داریم. مثلا ۱۰ مترمکعب در ثانیه حجم ورودی و ۱۵ مترمکعب در ثانیه حجم خروجی آب است؛ بنابراین نمی‌توان گفت مقدار حجم ذخایر ثابت است و با برداشت روزانه به زودی تمام می‌شود. آنچه باید محاسبه شود، اختلاف بین میزان ورودی و خروجی سدهاست. نکته دوم اینکه کل سه تا ۳.۵ میلیون مترمکعب آب خروجی در روز از سدها تامین نشده و منابع زیرزمینی هم به آن اضافه می‌شود؛ لذا خروجی با کم‌کردن حجم برداشت و حذف مصارف کشاورزی تا حد زیادی کنترل شده است. این را هم باید در نظر داشت که اگر حجم ذخایر ۳۰۰ میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود، کل این مقدار قابل برداشت نیست. بسته به نوع سازه سد، کجا قرار گرفتن دریچه‌ها و خاکی یا بتنی بودن آن، مقدار استحصال آب متفاوت است.»
مصرف را مدیریت کنیم
در شرایط بحران آبی، مدیریت مصرف ضروری است. مردم در تهران بی‌محابا آب مصرف می‌کنند. وضعیت مصرف آب در مناطق شهری استان تهران در مقایسه با دیگر استان‌ها تفاوت معناداری دارد و بر اساس آمار‌ها در سال ۱۴۰۰ یعنی سال گذشته، ۴۹ درصد خانوار‌های شهری استان تهران که حدود ۵/۲ میلیون خانوار را تشکیل می‌دهند، تا دوبرابر الگو آب مصرف کرده و ۵۸ درصد مصرف آب یعنی ۵۷۵ میلیون مترمکعب و ۵۸ درصد آب‌بهای پرداختی به آن‌ها تعلق داشته است. در این میان، چهار درصد خانوار‌های شهری استان تهران نیز که ۱۹۰ هزار خانوار را تشکیل می‌دهند، با مصرف بیش از دو برابر الگو به‌عنوان مشترکان بدمصرف، هشت درصد آب شرب کل استان تهران یعنی ۸۱ میلیون مترمکعب را استفاده کرده و مشمول پرداخت ۲۳ درصد آب‌بهای شرب خانگی شهری شده‌اند. بین مصرف‌کنندگان تنها ۴۷ درصد خانوار‌های شهری استان تهران در حد الگو آب مصرف کرده‌اند. به همین دلیل ۳۳ درصد آب مصرفی شرب خانگی حوزه شهری استان تهران یعنی ۳۲۵ میلیون مترمکعب متعلق به این گروه بوده، این در حالی است که به دلیل مصرف بهینه آب، ۱۹ درصد آب‌بهای پرداختی به آن‌ها تعلق دارد.
نگاه مدیر ۱
مدیر دفتر بهره‌برداری از تاسیسات آب استان تهران در گفتگو با هم‌میهن:
امیدواریم از بحـران عبور کنیم
بارندگی‌ها به شدت کاهش داشته است و این خشکی هوا، سدها را در مضیقه قرار داده است. «علی اکبر ملکوتی» مدیر دفتر بهره‌برداری از تاسیسات آب استان تهران در گفتگو با «هم‌میهن» به بارندگی ۱۵ میلی‌متری از ابتدای مهر تا ۱۲ آذر اشاره کرد و گفت این مقدار بارندگی اصلا عددی در تامین ذخایر حساب نمی‌شود. او با اشاره به پیش‌بینی‌های هواشناسی ابراز امیدواری می‌کند در ماه‌های پیش‌رو، ورودی سدها افزایش یابد و از بحران کمبود آب در پایتخت عبور کنیم.
در ماه‌های گذشته هشدار مکرر درباره ذخایر آب تهران از سوی مسئولان داده شده است. وضعیت منابع تا چه اندازه بحرانی‌ست و آیا احتمال جیره‌بندی وجود دارد؟
همه ما در جریان هستیم که خشکسالی‌ها برای سومین سال است که در حوضه آبریز و شهر تهران جریان دارد. همین مساله سبب شده میزان بارش‌ها نسبت به سنوات قبل به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کند. به طوری که در آذر سال جاری نسبت به آذر سال گذشته، بارندگی‌ها ۸۲ درصد کاهش یافته است. در مقایسه با دوره بلندمدت نیز این افت تا ۹۵ درصد برآورد می‌شود.
از ابتدای مهر در مقایسه با سال گذشته نیز ۶۰ درصد کاهش بارندگی را شاهد بودیم که در مقایسه با دوره بلندمدت، این مقدار افت به ۷۰ درصد می‌رسد.
همین مساله باعث شده حجم آبی که در پشت سدها داریم، به میزان ۸۵ میلیون متر مکعب نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کند. استمرار خشکسالی در سه سال گذشته باعث شده از حجم
ذخیره آب استفاده کنیم. ذخایر آب هم بسیار محدود است. در صورتی که صرفه‌جویی در مصرف آب صورت نگیرد، با مشکل مواجه خواهیم شد. چراکه منابع آب مانند برق و گاز قابل انتقال از سایر مناطق به تهران نیست.
امسال که در خشکسالی واقع شدیم، لازم است الگوی رفتاری در مصرف آب تغییر کند. آب شرب نباید به راحتی به آب غیرشرب تبدیل شود. تنظیم فشار شیر آب و مدیریت مدت زمان مصرف آب در استحمام و شستشوی ظروف می‌تواند در کنترل مصرف، کمک‌کننده باشد.
سدهای تهران در حال حاضر چقدر ذخیره دارند؟
حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب در سدهای تهران ذخیره آب موجود است.
مدتی پیش خبری در خصوص اتمام قریب‌الوقوع ذخایر آبی تهران منتشر شده بود. این خبر چقدر به واقعیت نزدیک است؟
این خبر درست نیست. بخشی از آب تهران از مناب آب زیرزمینی و بخشی از آب‌های سطحی تامین می‌شود و این‌گونه نیست که تنها به اندازه مصرف چند روز منابع آب در اختیار داشته باشیم.
اما بخشی که وابسته به نزولات آسمانی است، به مقدار قابل‌توجهی به دلیل خشکسالی‌ها کاهش پیدا کرده است. ما در شرایط جدیدی واقع شده‌ایم. اگر مانند قبل بی‌محابا آب مصرف کنیم، قطعا دچار مشکل خواهیم شد.
این ذخایر چند روز مصرف تهران را جواب می‌دهد؟
سدها ورودی هم دارند. به‌ازای مقدار خروجی که از سدها داریم، بر اساس میزان بارندگی‌ها، ورودی هم به سدها خواهیم داشت؛ بنابراین نمی‌توان محاسبات را بر مبنای ۳۰۰ میلیون مترمکعب انجام داد. در صورتی که مصارف را کنترل کنیم، مشکلی پیش نخواهد آمد.
یکی از دلایل مصرف بالای آب، قیمت پایین آن است. هر بطری آب یک‌و‌نیم لیتری به قیمت یک تومان به مشترکان فروخته می‌شود. به همین دلیل فشار هزینه‌ای بابت مصرف بالا به مشترکان وارد نمی‌شود.
با توجه به خشکی سدهای شرق تهران، آیا در تامین آب این مناطق به طور کامل روی منابع زیرزمینی شیفت پیدا کرده‌ایم؟
خیر. در تمام مناطق تهران از سامانه اختلاط منابع سطحی و زیرزمینی استفاده می‌کنیم. در شهر تهران به صورت بالانس‌شده آب توزیع می‌شود.
یعنی آلودگی در آب‌های تزریق‌شده به شبکه وجود ندارد؟
آلودگی نداریم. پروتکل‌های بسیار سختگیرانه‌ای داریم و میزان آلاینده‌ها به صورت برخط کنترل می‌شود. وزارت بهداشت نیز در بحث آب شرب نظارت کاملی دارد و پروتکل‌ها در این بخش بسیار سختگیرانه است.
اما یکی از مشکلات آب‌های زیرزمینی، وجود نیترات است.
ما آب زیرزمینی را به صورت مستقیم وارد شبکه نمی‌کنیم و به صورت اختلاط با آب‌های سطحی در اختیار مشترکان قرار می‌دهیم. کیفیت آب چاه‌ها نیز مناسب است و از فیلتر‌های طبیعی زمین عبور می‌کند و با بررسی‌های کیفی در دسترس شهروندان قرار می‌گیرد.
رینگ تهران چه زمانی به بهره‌برداری می‌رسد؟
رینگ تهران در حال استفاده است.
گفته می‌شد بهره‌برداری از رینگ پنج سال طول خواهد کشید؟
خیر، الان در حال استفاده هستیم.
میزان بارندگی‌های قابل پیش‌بینی برای ماه‌های آینده می‌تواند بخشی از کسری ذخایر را تامین کند؟
پیش‌بینی‌ها در ماه‌های پاییز نیز عادی بود، اما در عمل بارندگی‌های خوبی در تهران اتفاق نیفتاد و از ابتدای مهر تا ۱۲ آذر ۱۵ میلی‌متر بارندگی داشتیم که اصلا حجم مناسبی محسوب نمی‌شود. این در حالی است که در فصل پرریز انتظار بارندگی بسیار بیشتری داشتیم.
مدیر بهره‌برداری آبی و برقی آب منطقه‌ای تهران در گفتگو با هم‌میهن:
ذخایر ۵۵ درصد کمتر از حد نرمال است
در حالی که حجم ذخایر سدهای تهران در پایان پاییز باید به ۶۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسید، اما امروز ۲۹۱ میلیون متر مکعب بیشتر آب موجود نیست. «علیرضا ارسطویی» مدیر دفتر بهره‌برداری و نگه‌داری از تاسیسات آبی و برقی شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفتگو با «هم‌میهن» می‌گوید: سال گذشته در این موقع از سال، حجم ذخایر سدها ۳۷۵ میلیون مترمکعب بوده است؛ بنابراین امسال ۸۴ میلیون مترمکعب نسبت به سال قبل کسری داریم. او البته به ادامه بارندگی‌ها و همراهی مردم در کاهش مصرف امیدوار است و تاکید می‌کند با مدیریت مصرف می‌توان از این مرحله بدون ایجاد محدودیت عبور کرد.
سدهای تهران در حال حاضر چقدر آب دارد؟
مجموع حجم ذخایر آبی سدهای پنج‌گانه و در دست بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای تهران در شرایط فعلی، معادل ۲۹۱ میلیون مترمکعب است که در مقایسه با حجم ۳۷۵ میلیون مترمکعبی مدت مشابه سال گذشته، شاهد کاهش ۸۴ میلیون مترمکعب هستیم. همچنین نسبت به حجم نرمال انتهای آذرماه که معادل ۶۵۰ میلیون مترمکعب است با کاهش ۳۵۹ میلیون مترمکعبی مواجه هستیم.
مقدار آبی که در مخازن وجود دارد، نیاز چند روز تهران را تامین می‌کند؟
شرکت آب منطقه‌ای تهران براساس تجارب گذشته، آمار بلندمدت بهره‌برداری سدها و پیش‌بینی‌های انجام‌شده نسبت به تهیه برنامه مدیریت منابع و مصارف در سال آبی اقدام و پس از تایید شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران نسبت به اجرای آن عمل می‌کند که بر این اساس و باتوجه به رصد و پایش روزانه و مستمر میزان ورودی‌ها و خروجی از مخازن سدها، امیدواریم با همراهی و همکاری مردم عزیز از سال آبی جاری نیز بدون هیچ‌گونه مشکلی عبور کنیم.
در صورت عدم بارش در حد انتظار باید منتظر چه تنش‌هایی باشیم؟
میزان بارش در حوزه عملکرد شرکت آب منطقه‌ای تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون معادل ۱/۲۰ میلی‌متر بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۴/۲۷ میلی‌متر کاهش و در مقایسه با متوسط بلندمدت، با کاهش ۸/۳۷ میلی‌متری روبه‌رو هستیم. با توجه به پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، نسبت به تدوین تمامی سناریو‌های محتمل اقدام شده است؛ لذا با وجود کاهش شدید بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری، تامین آب شرب تهران بدون هیچ‌گونه تنشی صورت خواهد گرفت.