اقتصاد۲۴-برجام بالاخره احیا خواهد شد؟ این سوالی است که با دیدن چراغ سبز ایران بر سر بازگشتن بر سر میز مذاکره شکل گرفته است. به نظر می رسد که تهران بیش از ماه های قبل به ایجاد توافقی با کشورهای غربی و شرقی تمایل دارد. مسائل داخلی و مشکلات اقتصادی و همچنین فشارهای بین المللی و تحریم باعث شده تا تهران موضع نرم تری بر سر گفتگوها از خود نشان دهد. در غرب دو دستگی کم نیست. آنچه همه به آن اعتقاد دارند این است که مساله باید به نحوی از طریق دیپلماسی حل شود. اما با توجه به اختلافات روزافزون بین دو طرف؛ چنین چیزی چطور قابل اجرا است؟
اردشیر سنایی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در مورد امکان احیای برجام میگوید: در یکی دو هفته اخیر به نظر می رسد که پالس های مثبتی از طرف ایران مخابره شده مبنی بر اینکه اماده گفتگو و مذاکره در مورد فرایندی است که به احیای برجام منجر می شود. این موضوع هم در صحبت های وزیرخارجه و هم صحبت های برخی از مسئولین مانند نمایندگان مجلس دیده شد. شخصا بعید می دانم که اتفاق جدیدی در این قضیه رخ بدهد و طرف مقابل حاضر باشد که پای میز مذاکره برای احیای برجام بیاید. چه برسد به این که بخواهد به توافق رضایت بدهد یا نه.
دلیل این موضوع این است که قضیه برجام تا قبل از حمله روسیه به اوکراین تکلیفش مشخص بود و اگر قرار بود احیا شود، بهترین زمان اسفند سال ۱۴۰۰ و قبل از حمله روسیه به اوکراین بود. این حمله مسیر را عملا تغییر داد و متغیر دیگری را به موضوع پرچالش برجام اضافه کرد و از آن زمان به بعد تقریبا می‌شود گفت که برجام دچار چند سکته مهم شد و حتی یک تلاش مجدد هم که با رضایت روسیه به وقوع پیوست در شهریور ۱۴۰۱ می توانست محقق شود. اما با توجه به ورود موارد جدید فرابرجامی به بحث مذاکرات عملا دیگر سمت و سوی توافق متوقف شد. با شروع اعتراضات در ایران طرف مقابل به ویژه امریکا بحث احیای برجام را از اولویت خود خارج کرد. طرف مقابل به این نتیجه رسید که فعلا باید صبر کند و وارد فرایند مذاکره برای احیای برجام نشود. پرونده باز پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین و روسیه بحث به قدرت رسیدن مجدد نتانیاهو به همراه یک دولت بسیار تندرو که طبیعی است مانع عمده ای در روابط ایران و غرب باشد و اجماع در نهادهای بین المللی علیه کشورمان از جمله مواردی است که موضوع احیای برجام را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
به گفته سنایی مفتوح بودن پرونده اتهام ها علیه ایران در شورای حکام است که دو قطعنامه را پشت سر گذاشته و اگر مسائل مورد ادعای آژانس با همکاری ایران حل و فصل نشود؛ در اجلاس ماه مارس شورای حکام احتمالا قطعنامه ای علیه ما صادر خواهد شد. شاید پرونده اینبار به شورای امنیت ارجاع شود. از طرف دیگر تغییر مواضع کشورهای اروپایی که در طول سه ماه گذشته رخ داد، مواضعی نیست که بشود فرایند مذاکرات را احیا کرد. بنابراین اگر بخواهیم یک جمع بندی کنیم می توان گفت که ایران به خاطر شرایط داخلی که دارد و همینطور مشکلات اقتصادی که با انها رو به رو شده، سیگنالهای مثبتی را ارسال کرده. اما اینکه واقعا قصدش احیای برجام هست یا نیست مشخص نیست.
او در مورد بهترین توافقی که ممکن است بین ایران و غرب امضا شود میگوید: به نظر می رسد که برای جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی همان احیای برجام ۲۰۱۵ مطللوب است. چون اگر ایران بخواهد به چیزی فراتر از آن برسد موضوعات جدیدی از سوی طرف مقابل مطرح خواهد شد. موضوعاتی مانند فعالیت های موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران پیش می اید و به نظر نمی رسد که ایران تمایلی به مذاکره در مورد آنها داشته باشد. با توجه به این که ایران به دنبال توافق است تا هم از بار فشار گسترده سیاسی و بین المللی کم کند و هم شرایط اقتصادی را سر و سامانی بدهد تا بتواند بخشی از اعتراضات را فرو بنشاند، به نظر می رسد که مطلوب همان احیای برجام ۲۰۱۵ است و ایران نمی تواند به توافق دیگری فکر کند.
او در مورد مساله پادمانی گفت: اخرین مانعی که در مسیر احیای برجام عنوان شد، اختلافات فنی بود که بین ایران و آژانس وجود داشت و طرف مقابل هم اعلام کرد که تا زمانی که مسائل فنی با همکاری بین ایران و آژانس رفع نشود بحث احیای برجام عملا منتفی است. ایران هم مسر بود که این مساله موضوعی در گذشته بوده و قابل بررسی مجدد نیست و باید در همین فرآیند مذاکرات سیاسی حل و فصل شود. اما این اتفاق نیفتاد و طرف مقابل نپذیرفت و احیای برجام عملا دچار وقفه شد. اگر تنها این موضوع باقی مانده باشد راهش مشخص است و ایران بایستی با بازرسان آژانس همکاری لازم را داشته باشد و امکان بازدید از سه مکان ادعایی آنها را برنامه ریزی کند. اگر پاسخ های ایران از سوی آژانس قابل قبول دانسته شود می شود انتظار داشت که این موضوع خاتمه بپذیرد و برجام قابل احیا شود. اما با رویکردی که پیش از این ایران در پیش گرفت و تلاش کرد موضوع را خارج از بحث های فنی حل و فصل کند؛ غرب هم رویکرد پیشین خود را ادامه می دهد.