اقتصاد۲۴- آلودگی هوا این روز‌ها حسابی همه را کلافه کرده و سیستم تنفسی ببشترین آسیب را بر اثر هوای آلوده می‌بیند. سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس عوارض اولیه آلودگی هوا بوده و در گام‌های بعدی عفونت سیستم تنفسی، کاهش عملکرد ریه و در نهایت مرگ عواقب مشکلات تنفسی ناشی از آلودگی هوا هستند.
عوارض آلودگی هوا برای سیستم تنفسی
نکته مهم که درباره آلودگی هوا باید بدانید اینکه اثرات هوای آلوده به صورت روزانه خود را نشان نمی‌دهند و طی درازمدت عوارض آلودگی هوا در جسم شما نمایان خواهد شد. ذرات معلق ناشی از آلودگی هوا از طریق فشردگی یعنی نشست ذرات بزرگ آلاینده، اول در بینی، حلق، حنجره، نای و نایژه در سیستم تنفسی ورود می‌کنند، اما ذرات هوای آلوده در مرحله بعدی از راه نایژک و کیسه‌های هوایی سیستم تنفسی را هدف قرار می‌دهند.
ذرات ریزتر ناشی از آلودگی هوا به سطوح سیستم تنفسی نفوذ کرده و در آنجا باقی می‌مانند. منتقل شدن ذرات هوای آلوده و نشست آن‌ها در مجاری هوایی سیستم تنفسی به فاکتور‌های فیزیولیژیکی مانند سطح تنفس، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ذرات ناشی از آلودگی هوا وابسته است.
طبعا ذرات ناشی از آلودگی هوا قادر به ورود و نشست در هر سه ناحیه سیستم تنفسی هستند. دلایل اصلی موثر بر نشست ذرات هوای آلوده در سیستم تنفسی شامل شیوه تنفس (از راه بینی، دهان یا هردو)، الگوی تنفس (سطح دم و بازدم و میزان هوای تنفسی)، ویژگی‌های ذرات آلوده مانند اندازه، شکل، جرم، خاصیت جذب رطوبت و انحلال پذیری آن می‌شود.
بهترین روش تنفس در هوای آلوده
ذرات بزرگ‌تر هوای آلوده با قطر بیشتر از ۲.۵ میکرومتر یا پایین‌تر ۱۰ میکرومتر، در مسیر بینی تا حلق نشست می‌کنند، تنفس عمیق‌تر موجب نشست ذرات محیطی ناشی از آلودگی هوا خواهد شد. تنفس سریع، اما غیر عمیق منجر به نشست در بخش‌های مرکزی می‌شود. در طول تنفس آرام، اما بیشتر با بینی نفس می‌کشیم که خود نخستین محل مکانیزم حفاظت مقابل آلودگی هواست. بد نیست بدانید مخاط و مایع و مخاطی موجب فیلتر شدن ذرات بزرگ هوای آلوده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: تاثیر آلودگی هوا بر زنان باردار
ذرات ریز هوای آلوده با قطر پایین‌تر از ۲.۵ میکرومتر و ذرات خیلی کوچک با قطر ۰.۱ میکرومتر اول در مسیر‌های هوایی سیستم تنفسی نشست خواهند کرد. بخش بزرگی از ذرات کوچک ناشی از آلودگی هوا هنوز در هوای داخل ریه معلق باقی مانده و بازدم خواهد شد.
آلودگی هوا چگونه سیسیتم تنفسی را مختل می‌کند؟
به همین علت ذرات خیلی ریز هوای آلوده با قطر پایین‌تر از ۰.۰۳ میکرومتر بیشتر داخل دهان نشست می‌کنند. در زمان فعالیت بدنی که تهویه هوای بیشتری انجام می‌شود نشست ذرات ناشی از آلودگی هوا در سیستم تنفسی به ۲ علت افزایش می‌یابد.
اول تغییر الگوی تنفسی از بینی به دهان_بینی که باعث کاهش قدرت بینی در فیلترینگ ذرات آلوده هوا می‌شود. دوم افزایش میزان هوای تنفسی و دفعات تنفس که موجب بالا رفتن سطح کلی هوای دم و متعاقبا ذرات هوای آلوده می‌شود.
همچنین افزایش سرعت جریان هوا باعث کشیده شدن بیشتر ذرات ناشی از آلودگی هوا به سوی دیواره‌ها می‌شود که این رویداد علمی بالا رفتن میزان نشست ذرات هوای آلوده بسیار ریز داخل کیسه‌های هوایی را در پی دارد. نکته مهم دیگر اینکه شاید ذرات کوچک استنشاقی هوای آلوده که روی سطح راه‌های هوایی نشست کردند همان جا باقی بمانند یا حتی بخشی یا کل آن حل شوند.
رفع آلودگی ذرات ریز هوای آلوده نشست شده به دو شکل صورت می‌گیرد. یک:پاکسازی با مژک‌های مخاطی و دو: بیگانه خواری.
کدام قسمت سیستم تنفسی در هوای آلوده بیشیترین آسیب را می‌بیند؟
مژک‌های مخاطی مهم‌ترین بخش دستگاه دفاعی تنفسی مقابل ذرات بسیار کوچک هوای آلوده هستند که بیشترین قسمت ذرات ناشی از آلودگی هوا روی آن‌ها می‌نشیند. مکانیزم‌های دفاعی مانند سرفه، بیگانه خواری و دفاع آنزیمی کار این سیستم را تکمیل می‌کند.
حرکت رو به بالای مژک‌های مخاطی موجب منتقل شدن ذرات هوای آلوده به سوی بخش بالایی حلق و بینی می‌شود و بعد این ذرات ناشی از آلودگی هوا که با مایع مخاطی ترکیب شده به شکل خلط بلعیده و یا دفع می‌گردند.
هنگامیکه پاکسازی توسط مژک‌های مخاطی دچار اختلال شود سرعت و کیفیت این عملیات کاهش یافته و تاثیرات منفی آن نمایان می‌شود. گفتنی است این شرایط خاص معمولا بر اثر مصرف سیگار یا ابتلا به بیماری‌های تنفسی مزمن مانند آسم یا انسداد ریوی پیش می‌آید.
آلودگی هوا با سیستم تنفسی در نهایت چه می‌کند؟
بیگانه خواری نخستین مکانیزم حذف مواد بیرونی از کیسه‌های هواست هرچند این عملیات در راه‌های هوایی هم وجود دارد و موجب حذف ذرات هوای آلوده با منتقل کردن آن‌ها به نای و نایژه یا سیستم لنفاوی می‌شود.
بازدهی بیگانه خواری با پایین آمدن مقدار ذرات هوای آلوده با قطر کمتر از ۱ میکرومتر کم می‌شود و ذرات ناشی از آلودگی هوا تا سال‌ها در کیسه هوایی باقی می‌مانند.
بعضی ذرات هوای آلوده هم از دیواره کیسه‌های هوایی رد می‌شوند و به جریان لنفاوی ورود می‌کنند که متعاقبا خون، کبد، کلیه ها، طحال، قلب و در نهایت مغز را آلوده می‌کند. هرچند سیستم تنفسی در مقابل هوای آلوده توان بازیابی بالایی دارد، ولی تنفس مداوم ذرات ناشی از آلودگی هوا سیستم تنفسی اشخاص کاملا سالم هم به مرور مختل می‌کند.