اقتصاد۲۴- بلندپروازی ترکیه برای راه‌اندازی دروازه ترانزیت گاز به اروپا در شرایطی رخ می‌دهد که این کشور اصولا نقشی در بازار تولید و صادرات گاز جهان نداشته است. با‌این‌حال مقامات ترکیه می‌گویند که روسیه از ایجاد هاب گازی در ترکیه حمایت کرده است، اما روسیه از هاب گازی ترکیه چه می‌خواهد؟
آغاز کار ترکیه روی پروژه هاب گازی اروپا
به گزارش شرق، ترکیه کار روی پروژه هاب گازی را آغاز کرد. چندی پیش وب‌سایت ریانووستی اعلام کرد دولت ترکیه ضمن اعلام آمادگی برای میانجی‌گری در بحران انرژی اروپا، خبر داده است که کار روی پروژه پیشنهادی روسیه برای ایجاد هاب گازی را شروع کرده است. براساس این خبر فاتح دونماز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفته برای آماده‌سازی اولیه این پروژه یک سال زمان نیاز است و زیرساخت‌ها در حال ارزیابی است. او با بیان اینکه ترکیه از هم‌اکنون کار چشمگیری را آغاز کرده، توضیح داد: «ما قصد داریم از این پروژه استفاده کنیم، فرصت‌ها و مبنا‌هایی برای این کار وجود دارد. معتقدیم با گذشت زمان ممکن است علاقه کشور‌های اروپایی به این پروژه افزایش یابد». دونماز با بیان اینکه ترکیه از کشور‌های ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان گاز وارد می‌کند، افزود: «جدای از برخی وضعیت‌های اضطراری، ما با تأمین‌کنندگان خود رابطه خوبی داریم». پیش از این هم مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، با بیان اینکه رئیس‌جمهور روسیه امکان صادرات گاز از طریق ترکیه را به آنکارا پیشنهاد داده، گفته بود با صادرات گاز به اروپا به دنبال کاهش فشار بر این قاره هستند. کار روی هاب گازی ترکیه در شرایطی شروع شده است که واکنش‌ها به این موضوع متفاوت است.
راه دشوار اروپا برای جایگزینی گاز روسیه
اروپا پس از جنگ روسیه و اوکراین نه‌تن‌ها تحریم‌های سنگینی علیه روس‌ها اعمال کرد که سیاست‌گذاران اروپایی به‌صراحت خواستار کاهش وابستگی کشورهایشان به گاز روسیه شدند.
کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه، اما خواسته کوچکی نیست. روسیه تا پیش از جنگ اوکراین عددی به بزرگی صد تا ۱۲۰ میلیارد مترمکعب گاز به کشور‌های اروپایی صادر می‌کرد و کاهش وابستگی به این عدد بزرگ واردات گاز از روسیه، برنامه‌ریزی سنگینی می‌طلبد. برنامه‌ریزی‌ای که در قدم اول برای اروپا موفقیت‌آمیز بوده است و حالا نه‌تن‌ها کشور‌های اروپایی توانسته‌اند زمستان امسال را بدون مشکل خاصی سپری کنند که تنش قیمت جهانی گاز را مهار کرده و بهای آن به زمان پیش از جنگ اوکراین برگشته است. با‌این‌حال اروپایی‌ها برای اینکه بتوانند در میان‌مدت و درازمدت وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دهند، اقدامات متعددی انجام داده‌اند. اقداماتی از جمله تغییرات سریع زیرساخت‌های تولید و مصرف انرژی یکی از اصلی‌ترین راهکار‌ها بوده است، به گفته رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران در‌حال‌حاضر سهم سوخت‌های هیدروکربنی در سبد انرژی اروپا فقط حدود ۴۰ درصد است و اروپا تلاش می‌کند علاوه بر بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی خود در نروژ و شمال انگلیس، تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر را توسعه دهد. او به «شرق» می‌گوید که در جنوب اروپا به‌ویژه در یونان، اسپانیا و ایتالیا اقدامات گسترده‌ای برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر کلید خورده است. با‌این‌حال جایگزینی سوخت‌های هیدروکربنی به این سادگی میسر نیست. بر اساس کتابی که اوپک درباره آینده منابع هیدروکربنی تا سال ۲۰۴۵ منتشر کرده است تا سال ۲۰۴۵ انرژی تجدیدپذیر تنها پنج تا هفت درصد، استفاده از سوخت‌های هیدروکربنی را کاهش می‌دهد؛ بنابراین اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه راه دشواری در پیش دارد.
روسیه نگران ازدست‌دادن بازار اروپا
از آن‌سو روسیه هم بدون مشتری‌های اروپایی خود با مشکلاتی جدی مواجه می‌شود. اقتصاد روسیه سخت وابسته به درآمد‌های نفت و گاز است و سهم این وابستگی تا ۴۸ درصد می‌رسد که رقم بالایی است. روسیه برای صادرات گاز خود به اروپا توانسته بود با سرمایه‌گذاری مشترک قابل‌توجهی خط لوله انتقال نورداستریم را ایجاد کند. زیرساخت عظیمی که روسیه نمی‌تواند به‌راحتی آن را جایگزین کند و مشتریان گاز خود را تغییر دهد. پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران، به «شرق» می‌گوید که بیشتر تأسیسات گازی روسیه و زیرساخت‌های آن بر مبنای انتقال گاز طبیعی از طریق خطوط لوله بوده است و این کشور نه زیرساخت چندانی برای مایع‌کردن گاز خود و تولید LNG دارد و نه اساسا دانش فنی آن را؛ بنابراین جایگزینی زیرساخت صادرات گاز برای روسیه به این سادگی ممکن نیست و تهدید اروپا مبنی بر کاهش وابستگی به گاز روسیه، تزار‌ها را نگران کرده و در‌حال‌حاضر که روسیه گرفتار جنگ اوکراین است، در حال مصرف ذخایر ارزی خود است.
جهان به دنبال راه‌حل
این کلاف پیچیده بازار گاز جهان باعث شده است چند گزینه در بازار جهانی گاز دوباره روی میز قرار گیرد. ایجاد هاب گازی ترکیه و احداث خط لوله تاپی و سوآپ گاز روسیه از ایران مهم‌ترین این گزینه‌ها هستند. خط لوله تاپی که در واقع مسیری جایگزین خط لوله صلح ایران است، به نوعی فرصت‌های صادرات گاز ایران به کشور‌های آسیایی را سلب می‌کند. این خط لوله که از ترکمنستان، قزاقستان، افغانستان و پاکستان می‌گذرد و به هند می‌رسد می‌تواند گاز روسیه و ترکمنستان را به کشور‌های در مسیر خود برساند. این گزینه در واقع آلترناتیو و جایگزین خط لوله صلح است که قرار بود گاز ایران را به پاکستان و هند برساند. پاکستان سال گذشته قرارداد بزرگی برای دریافت ۱۲.۵ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه امضا کرد و امسال هم مقامات پاکستانی با اشاره به ریسک بالای واردات گاز از ایران گفته‌اند که به دنبال راه‌اندازی خط لوله تاپی و واردات گاز از ترکمنستان هستند، اما راه‌اندازی خط لوله تاپی که از کشور‌های فقیری مانند قزاقستان، افغانستان و پاکستان می‌گذرد، کار دشواری است؛ بنابراین روسیه گزینه سوآپ گازی از ایران را هم مطرح کرده تا گاز را در شمال تحویل ایران دهد و در جنوب گاز ایران برای مشتریان روسیه ارسال شود.
بیشتر بخوانید: اخطار گازی؛ افت ۷۰ درصدی صادرات گاز ایران به ترکیه!
این گزینه هم برای روسیه پرخرج است؛ چراکه زیرساخت‌های انتقال گاز در این مسیر هم توسعه‌نیافته و هزینه‌بردار است و روسیه می‌تواند عملا میزان کمی گاز از این طریق صادر کند. مسیر دیگر، اما هاب گازی ترکیه است. پروژه‌ای که این کشور سال‌ها به دنبال آن بوده تا به نوعی دروازه ترانزیت گاز از منطقه قفقاز و کشور‌های عربی به اروپا شود. پروژه بلندپروازانه ترکیه، کشوری که نه در جمع ۲۹ کشور صادرکننده نفت و گاز است و نه اصولا در جمع ۵۹ کشور صاحب بزرگ‌ترین منابع هیدروکربنی به شمار می‌آید. در ترکیه منابع محدودی گاز وجود دارد که در فاز اول امکان تولید تنها پنج میلیارد مترمکعب گاز را به این کشور می‌دهد؛ بنابراین رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران عقیده دارد که این کشور نمی‌تواند قطب ترانزیت گاز شود؛ چراکه این کار سرمایه‌گذاری سنگینی می‌طلبد. مگر اینکه اروپا و کشور‌های صادرکننده به ترکیه کمک کنند که این مسیر ایجاد شود که آن‌هم در درجه اول بستگی به معادلات سیاسی بین کشور‌ها دارد.
در ذهن روسیه چه می‌گذرد؟
اینکه چرا روسیه پیشنهاد ایجاد هاب گازی را به ترکیه داده است، دو پاسخ می‌تواند داشته باشد. اینکه روسیه در کوتاه‌مدت و تا زمان پایان جنگ اوکراین گاز خود را از طریق این کشور و به‌صورت محدودتر به اروپا صادر کند و اینکه برای بلندمدت روسیه و اروپا به واردات گاز از هاب گازی ترکیه فکر کنند.
پاسخ این پرسش هنوز به‌درستی روشن نیست، اما کسری گاز ایران دست‌کم یک نتیجه کوتاه‌مدت برای ایران دارد و آن جایگزینی روسیه در بازار گاز ترکیه است. در همین زمینه هفته پیش ترکیه نسبت به کسری گاز صنایع خود با قطع تحویل گاز ایران هشدار داد. بر این اساس دویچه‌وله نوشته است که وزارت انرژی ترکیه در پی اعلام قطع صادرات گاز از طرف ایران، هشدار داد که صنایع و نیروگاه‌های این کشور با کسری گاز مواجه خواهند شد. شرکت گاز ترکیه، بوتاش اعلام کرد که ایران با ارسال نامه‌ای رسمی از کاهش ۷۰ درصدی صادرات گاز خود به ترکیه به خاطر نقص فنی در شبکه از ابتدای سال جاری میلادی خبر داده است. اما وزارت انرژی ترکیه روز جاری اعلام کرد که ایران صادرات گاز را برای ۱۰ روز به‌طورکامل متوقف کرده است.
ایران بهمن‌ماه سال گذشته نیز تحویل گاز به ترکیه را برای دو هفته متوقف کرد. مقامات شرکت ملی گاز ایران همان زمان مدعی شده بودند که نقص فنی باعث قطعی صادرات گاز شده، اما ایران زمستان پارسال با کسری قابل‌توجه روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب گاز مواجه بود و امسال این کسری بیشتر شده است. به‌طوری‌که به دنبال کاهش تولید گاز، ادارات و مدارس برخی شهر‌های شمالی کشور تعطیل شده است؛ بنابراین ترکیه برای جایگزینی گاز ایران دو گزینه جمهوری آذربایجان و روسیه را پیش‌رو دارد که جمهوری آذربایجان امسال تعهدات صادراتی گاز خود به اروپا را بیشتر کرده و احتمالا واردات گاز روسیه از سمت ترکیه را تقویت می‌کند.