اقتصاد۲۴ - رابطه ما ایرانی‌های سده پانزدهم با آب عجیب شده است. وضعیت پایتخت‌نشینان و آب به مراتب بدتر. عمری به سبب پایتخت‌بودن تهران همه مصارفش به هر بهایی تامین شده و می‌شود. اما اینک در دل زمستان، آن هم زمستانی که غیرمنتظره پربارش بود و موجی از سرما همه ایران را فرا گرفت همچنان سخن از کم‌آبی و نگرانی در مورد میزان مصرف در تهران است. به تازگی هم اعلام شده ۱۲.۹ درصد از مخازن سدهای پنجگانه تهران پر شده است و ۸۷.۱ آن خالی است. برای همین می‌گوییم رابطه ما ایرانی‌ها با آب عجیب شده تا آنجا که حتی در زمستان هم دچار کم‌آبی شده‌ایم. چشم به هم بزنیم روز‌های بهمن و اسفند هم سپری می‌شود. پرسش این است که با چنین شتابی در مصرف چه تابستان بعد خشکسالی باشد چه نباشد آیا می‌توانیم از پس آن برآییم؟
نهمین روز از بهمن مقارن با صد و بیست و نهمین روز سال آبی جاری (۱۴۰۲ – ۱۴۰۱) در حالی پیش روی پایتخت‌نشینان ایران قرار دارد که تنها ۱۲.۹ درصد از حجم مخازن سدهای پنجگانه تامین‌کننده آب مورد نیاز پایتخت پر شده است. به قول معروف باید بگوییم شانه سدهای امیرکبیر، طالقان، ماملو، لتیان و لار که به سدهای پنجگانه تهران معروفند زیر بار مصرف آب خم شده است. در پاییز و زمستان امسال حتی با وجود سرد شدن هوا باز هم مصرف آب بالا بوده است. مهندسان از اعداد و ارقام برای نشان دادن این وضعیت استفاده می‌کنند و واژه‌هایی، چون «بدمصرف»ها به دایره ادبیات مدیران و مسئولان وارد شده است که به شکلی مستمر از ترکیب اعداد و ارقام و این واژه‌ها برای هشدار و زنهار بهره می‌گیرند. مثلا این عبارت را چه در مورد گاز و چه در مورد آب یا برق شنیده‌اید؛ «فلان میزان انرژی (آب یا برق یا گاز) توسط این تعداد مشترک بدمصرف، مصرف شده است.» در مورد آب مشخصا بخواهیم استناد کنیم باید به گزارشی که اخیرا ایسنا منتشر کرده مراجعه کنیم: «۱۳۳ هزار و ۶۸۲ خانوار در شهر تهران بیش از دو برابر الگو و حد مجاز آب مصرف می‌کنند». به نظر می‌رسد با وجود اینکه سخن از ارائه تخفیف به خوش‌مصرف‌ها و جریمه برای بدمصرف‌ها مطرح بوده، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم موازنه‌ای بین تولید و مصرف ایجاد کنیم. وضعیت گاز را دیده‌ایم. وضعیت آب هم در دل زمستان ترسناک است. می‌گویید نه، آخرین وضعیت منابع آب در سدهای پنجگانه تهران را بخوانید.
۸۷.۱ درصد از مخازن سدهای تهران خالیست
خبرگزاری تسنیم در گزارشی نوشت: درحال حاضر با وجود ۲۴۴ میلیون متر مکعب ذخیره آبی، حدود ۱۲.۹ درصد ظرفیت مخازن سدهای تهران پُر و حدود ۸۷.۱ درصد از این ظرفیت خالی است. سدهای پنج گانه تامین آب تهران شرایط نامطلوبی در میزان ذخایر آبی در میانه زمستان امسال دارند؛ به‌طوری‌که از مجموع ظرفیت ۱ میلیارد و ۸۸۸ میلیون متر مکعبی مخازن سدهای تهران، در حال حاضر فقط ۲۴۴ میلیون متر مکعب آب در این سد‌ها ذخیره شده است.
این گزارش افزوده است: در سال‌های نرمال آبی، در پایان دی‌ماه و شروع یازدهمین ماه سال، باید ۵۹۰ میلیون متر مکعب حجم ذخایر آبی سدهای تهران باشد، اما اکنون شاهدیم که کمتر از نیمی از این رقم، ذخیره آبی در سدهای تهران داریم و به‌شدت با کم‌آبی در تهران مواجه‌ایم. سال گذشته نیز که سالی کم‌بارش و خشک محسوب می‌شد، در روز مشابه، میزان ذخایر آبی سدهای تهران ۳۲۵ میلیون متر مکعب بود؛ در واقع نسبت به زمان مشابه سال کم‌بارش گذشته نیز ۸۱ میلیون متر مکعب کاهش در ذخایر سد‌ها داشته‌ایم.
کاهش ۱۸ درصدی ورود آب به سدهای تهران
حال در چنین شرایطی پرسش این است که اگر در زمستان وضعیت چنین باشد در تابستان آینده با چه موقعیتی روبه‌رو خواهیم بود. ضمن اینکه به هنگام برنامه‌ریزی و برآورد نمی‌توانیم بر این اساس عمل کنیم که شاید سال آینده روند خشکسالی بشکند. «علیرضا ارسطویی»، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به کاهش ۱۸ درصدی آب ورودی به سدهای تهران در سال آبی جاری به ایرنا گفت: مخازن سدهای پنجگانه تهران با کسری ۸۱ میلیون متر مکعبی نسبت به سال گذشته روبه‌رو شده‌اند. او با بیان اینکه آب ورودی به سدهای تهران در سال آبی جاری با کاهش ۱۸ درصدی روبه‌رو بوده است، ادامه داد: اکنون حجم آب موجود در مخزن سد امیرکبیر حدود ۲۶ میلیون متر مکعب است که این میزان در روز مشابه سال گذشته ۴۲ میلیون متر مکعب بوده، همچنین حجم ذخیره آب سد طالقان از ۱۷۹ میلیون متر مکعب در سال گذشته به ۱۴۷ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده است.
این مقام مسئول همچنین درباره وضعیت کمبود هر سد از سدهای پنجگانه افزود: حجم ذخیره آب سد لار سال گذشته ۱۴ میلیون متر مکعب بوده که در مقایسه با موجودی ۱۲ میلیون متر مکعبی کنونی، ۲ میلیون متر مکعب کاهش را نشان می‌دهد و حجم آب سد ماملو نیز از ۷۱ میلیون متر مکعب سال گذشته، به ۴۵ میلیون متر مکعب رسیده و این در حالی است که حجم ذخیره آب سد لتیان در مقایسه با روز مشابه سال گذشته با پنج میلیون متر مکعب کاهش به ۱۴ میلیون متر مکعب رسیده است.
بیشتر بخوانید: میزان کاهش آب ورودی به سدهای تهران
ارسطویی درباره میزان بارش‌ها نیز گفت: میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی تاکنون ۵۰.۷ میلی‌متر ثبت شده که این میزان در سال گذشته ۸۶.۸ میلی‌متر بوده است؛ بر این اساس میزان بارش‌ها نسبت به سال آبی قبل آن ۴۲ درصد و نسبت به بلندمدت ۵۴.۳ درصد کاهش‌یافته است. مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به این موضوع که خط قرمز وزارت نیرو تأمین آب شرب پایدار است، عنوان کرد: با توجه به شرایط اقلیمی کشور، رعایت الگوی بهینه مصرف در بخش‌های مختلف مصرف امری ضروری است و باید مورد توجه همه اقشار جامعه قرار گیرد.
تهران، دردانه مصرف همه چیز
اگر بپذیریم که مسئولان برای تامین منابع و مصارف پایتخت اولویت‌هایی قائل هستند و به عبارتی تحت هر شرایطی برق، آب، گاز، بنزین و مایحتاج خوراکی در تهران را تامین می‌کنند پرسش این است که وقتی برای تامین آب در تهران مشکل داشته باشند و نتوانند آن را حل و فصل کنند بدیهی است که برای سایر نقاط کشور که از اولویت پایتخت‌بودن برخوردار نیستند نمی‌توانند کاری کنند. در مرور وضعیت سدهای تهران آنچه از زبان مسئولان می‌شنویم هشدار به بدمصرف‌ها و تلاش برای حفظ الگویی است که شاید به شکل متعارف کسی آن را لمس نکرده باشد و عموما هر روز شیر آب را چه در آشپزخانه، چه در حمام و سرویس بهداشتی باز کرده و آب مورد نیازش تامین بوده است. اما فرض کنید اگر تهرانی‌ها قرار بود نظیر اهالی استانبول زندگی می‌کردند، به این معنا که جدای از آب بهداشتی که در لوله‌کشی آب موجود است باید آب شرب را بطری یا بشکه می‌خریدند، آیا باز هم در قبال میزان مصرف آب همین رفتار را می‌داشتند؟
تغییر جدی در ساختار کشاورزی
به تازگی وزیر جهاد کشاورزی که علاقه خاصی به افزایش خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی دارد اعلام کرده است که سهم کشاورزی در تولید ناخالص ملی ۱۱.۷ درصد، اما بالاترین سهم سرمایه گذاری در این بخش ۴ درصد است. این سخنان ساداتی‌نژاد را می‌توان اینگونه تعبیر کرد که ما این همه آب مصرف می‌کنیم که تنها ۱۱.۷ درصد از سهم تولید ناخالص کشورمان را تامین کنیم. باز هم می‌توان از حرف‌های این وزیر کابینه سیزدهم این طور برداشت کرد که سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی فقط ۴ درصد است و عملا ورود تکنولوژی و روش‌های نوین به همین میزان محدود است.
حال سخنان یکی از معاونان وزیر را در کنار حرف‌های او قرار دهیم. «شاهپور علائی مقدم»، رئیس سازمان حفظ نباتات و معاون وزیر جهاد کشاورزی در گزارشی از وضعیت موجود کشور که خبرگزاری تسنیم آن را منتشر کرده گفته است: با تولید ۱۲۵ میلیون تن محصول کشاورزی در سال، سرانه تولید هر بهره‌بردار ۳۰ تن و سهم هر مصرف‌کننده هزار و ۵۰۰ کیلوگرم در سال است که از متوسط جهانی ۳۰۰ کیلوگرم بالاتر است.
چطور ممکن است در ایران ۳۰۰ کیلوگرم از متوسط جهانی بالاتر بود و کشاورزی کاری اقتصادی و مطابق با سود و زیان ارزیابی شده باشد.
وقتی می‌دانیم هلند دومین صادرکننده جهانی عمده کالا‌های کشاورزی، بعد از آمریکا (البته مساحت آمریکا ۲۷۰ برابر بزرگ‌تر از هلند است) بوده و سهم کشاورزی در جی. دی. پی هلند ۱۰ درصد است باید به سخنان وزیر جهاد کشاورزی با تامل بیشتری بنگریم. به‌ویژه اینکه کشاورزی در ایران بر پایه یارانه‌های مختلف آب، برق و گاز پیش می‌رود.
استمرار زمستان سخت حتی در آب
استان تهران ۱۳.۵ میلیون نفر جمعیت ثابت و ۲.۵ میلیون نفر جمعیت شناور دارد؛ بنابراین تامین آب بیش از ۱۶ میلیون نفر نیازمند اقدامات ویژه‌ای است که البته فراهم شدن این شرایط نیاز به توجه شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت مهندسی آبفای کشور به رویکرد فراحوزه‌ای آب دارد.
به گفته اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور تنها دو درصد از منابع آب کشور در استان تهران وجود دارد در حالی که ۲۰ درصد جمعیت کشور در آن ساکن است. از سوی دیگر تغییر اقلیم و خشکسالی باعث شده نبود توازن بین منابع آبی و جمعیت بیشتر شود؛ بنابراین چاره‌ای جز تغییر رویکرد نداریم. سه مولفه کارساز در حوزه آب شامل تامین، توزیع و مصرف آب است. تامین ۱.۵ میلیارد متر مکعب آب سالانه برای استان تهران کار بسیار پرچالشی است.
بیشتر بخوانید: هشدار به تهرانی ها؛ کسری آب ۴۵۰ میلیون مترمکعب مخازن سدهای تهران
به گزارش ایسنا، ۱۳۳ هزار و ۶۸۲ خانوار در شهر تهران بیش از دو برابر الگو و حد مجاز آب مصرف می‌کنند، الگوی مصرف آب در تهران ۱۴ متر مکعب برای هر خانوار در ماه است، مشترکانی که ماهانه بیش از دو برابر الگوی مصرف یعنی بیش از ۲۸ متر مکعب آب مصرف می‌کنند، «بدمصرف» محسوب می‌شوند. گروه «بدمصرف‌ها» معادل ۴۲ میلیون و ۴۹۲ هزار و ۸۰۶ متر مکعب آب را در ۹ ماه نخست امسال مصرف کرده‌اند.
سه درصد از مشترکان پایتخت بدمصرف هستند که هشت درصد آب شرب خانگی این کلانشهر را مصرف می‌کنند، ۴۰ درصد از مشترکان تهرانی خوش‌مصرف هستند و مطابق برآورد ۹ ماهه شرکت آب و فاضلاب استان تهران ۲۷ درصد حجم آب شرب خانگی پایتخت به این دسته از مشترکان اختصاص یافته است. مشترکانی که ماهانه ۱۴ متر مکعب و کمتر آب مصرف کنند «خوش‌مصرف» هستند. بیش از دو میلیون مشترک پرمصرف آب در تهران وجود دارد یعنی پرمصرف‌های تهرانی ۵۷ درصد هستند که ۶۵ درصد از حجم آب شرب خانگی را مصرف می‌کنند. مطابق قانون مشترکانی که ماهانه تا دو برابر الگوی مصرف یعنی ۱۴ تا ۲۸ متر مکعب آب مصرف می‌کنند، مشترک «پرمصرف» به حساب می‌آیند.
اتابک جعفری مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به تازگی دراین‌باره گفت: مشکلی که امروز با آن دست به گریبانیم، فقدان پروژه‌های جایگزین و پدافندی در استان است که به اعتباری افزون بر ۱۰ هزار میلیارد در سال نیاز دارد.