اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: آلرژی واکنش سیستم ایمنی بدن به ماده‌ای است که معمولاً برای بدن ضرر ندارد، ولی اشتبا‌ها به عنوان ماده زیان‌آور شناسایی می‌شود و گلبول‌های سفید خون با آن مقابله می‌کنند. به موادی که واکنش آلرژیک ایجاد می‌کنند، آلرژن گفته می‌شود. سیستم ایمنی بدن در واکنش دفاعی به این مواد، مقدار زیادی پادتن تولید می‌کند. در فرایند دفاع، واسطه‌های التهابی شیمیایی مانند هیستامین و سایر موادی که از گلبول‌های سفید ترشح شده‌اند، موجب ایجاد حساسیت و بروز یکسری علایم می‌شوند که معمولا برای فرد آزار دهنده است.
آلرژی یا حساسیت غذایی چیست؟
حساسیت غذایی یکی از شایع‌ترین انواع آلرژی است. این نوع حساسیت مانند دیگر آلرژی‌ها واکنشی است که سیستم ایمنی در برابر یک ماده غذایی نشان می‌دهد. گاهی در برخی افراد دستگاه ایمنی به اشتباه مولکول یک غذا را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و با آن مقابله می‌کند. این اقدام با التهاب و عوارضی همراه است که به آن آلرژی غذایی گفته می‌شود.
آلرژی غذایی در کودکان و بزرگسالان
سالانه میلیون‌ها نفر در دنیا دچار واکنش‌های آلرژیک به مواد غذایی می‌شوند. به نظر می‌رسد در ایران از هر ۴ نفر، یک نفر به نوعی از آلرژی مبتلا است و تقریبا ۵ درصد از افراد جامعه به آلرژی غذایی مبتلا هستند.
طبق تحقیقات در دنیا حدودا ۴ درصد از بزرگسالان و ۸ درصد از کودکان زیر ۵ سال مبتلا به حساسیت غذایی هستند. در گروهی از کودکان زیر ۵ سال مبتلا به حساسیت غذایی، با افزایش سن، حساسیت تشدید می‌شود و شاید نسبت به دیگر مواد غذایی نیز آلرژی پیدا کنند.
پژوهش‌های انجام شده نشان داده تاخیر در شروع غذا در شیرخواران، احتمال خطر افزایش حساسیت غذایی در این کودکان را بالا می‌برد. شیرخوارانی که فرآورده‌های شیر گاو، تخم مرغ و بادام زمینی را در سال اول زندگی خود مصرف نکرده‌اند، با احتمال بالاتری در سن یک‌سالگی نسبت به این غذا‌ها حساسیت نشان می‌دهند.
با اینکه آلرژی غذایی بیشتر در سنین پایین و کودکی خود را نشان می‌دهد و بیشتر مبتلایان کودک هستند، اما حالت‌های دیگری هم شاید اتفاق بیفتد. شاید فرد بزرگسالی سال‌ها غذایی را بدون مشکل مصرف کند، ولی بعدا به دلیل تغییر در واکنش دستگاه ایمنی به آن ماده غذایی حساسیت نشان دهد.
خیلی مشخص نیست آلرژی به یک ماده غذایی در هر فرد چه مدت طول می‌کشد. به نظر می‌رسد آلرژی به شیر، گندم، سویا و تخم مرغ به مرور زمان برطرف می‌شود، ولی آلرژی به دانه‌های مغزی، بادام زمینی و ماهی شاید تا آخر عمر باقی بماند.
مواد غذایی حساسیت زا
هر غذایی می‌تواند عامل بروز آلرژی باشد، بطوریکه بیش از ۱۶۰ نوع ماده غذایی می‌توانند واکنش‌های آلرژیک در افراد مبتلا به آلرژی غذایی ایجاد کنند، ولی ۹۰ درصد واکنش‌های آلرژی غذایی مربوط به ۸ غذای زیر هستند:
۱- شیر
۲- تخم مرغ
۳- غذا‌های دریایی مانند ماهی، میگو، خرچنگ، صدف
۴- مغز‌ها مانند گردو، بادام، فندق و…
۵- بادام زمینی
۶- گندم
۷- سویا
۸- کنجد و خردل
این هشت نوع ماده غذایی و هر ماده‌ای که حاوی پروتئین مشتق شده از یک یا چندین نوع از آن‌ها باشد، به عنوان مواد غذایی حساسیت زا شناخته می‌شوند.
آلرژن‌های غذایی در همه افراد مشترک نیستند. به‌طورکلی در لیست مواد غذایی حساسیت زا، موارد زیر نیز وجود دارد:
خربزه، هندوانه، نارنگی، موز، سیب، زردآلو، کیوی، گلابی، آلو، گیلاس، هلو، خیار، گوجه فرنگی، هویج، کدو سبز، سیب‌زمینی، پیاز، سیر، کلم، کلم بروکلی، گل کلم، فلفل دلمه‌ای، کرفس، گشنیز و زیره سیاه، رازیانه، جعفری و فلفل سیاه
بیشتر بخوانید: ادویه‌ای که نابود کننده قند خون است
باید توجه داشت هرکس بعد از خوردن یک غذا علامتی پیدا کرد، به این معنی نیست که به آن حساسیت دارد و تا آخر عمر نباید از آن غذا بخورد؛ مثلا ممکن است کسی پس از خوردن یک میوه یا سبزی، دهان و گلویش دچار خارش شود. این فرد شاید به یک گرده گیاهی چسبیده به آن ماده غذایی، آلرژی دارد نه به خود سبزی یا میوه.
لازم به ذکر است حرارت دادن غذا‌ها بسیاری از مواد حساسیت زا را از بین می‌برد.
آلرژی غذایی ناشی از ورزش
برخی از افراد مبتلا به آلرژی، پس از خوردن برخی از مواد غذایی اگر ورزش کنند، بلافاصله دچار علائم حساسیت غذایی می‌شوند. حتی ممکن است فرد پس از شروع ورزش، دچار آنافیلاکسی شود. از جمله علائمی که بیشتر بروز می‌کند می‌توان به احساس سبکی سر و خارش پوست اشاره کرد. این افراد چند ساعت قبل از ورزش نباید چیزی بخورند و البته از مصرف غذا‌های حساسیت زا نیز خودداری کنند.
علائم آلرژی غذایی
گرچه اکثر حساسیت‌های غذایی علائم نسبتاً خفیف و جزئی دارند، اما برخی از آلرژی‌های غذایی می‌تواند واکنش‌های بسیار شدیدی ایجاد کند و حتی ممکن است زندگی فرد را به خطر بیاندازد. علائم آلرژی غذایی از خفیف تا شدید متغیر است. غذایی که یک بار علائم خفیف آلرژی را ایجاد کرده است شاید دفعه بعدی با علائم شدیدتری همراه باشد.
شدیدترین نوع واکنش آلرژیک آنافیلاکسی نام دارد. آنافیلاکسی واکنش شدید همه بدن نسبت به ماده آلرژی‌زاست و ممکن است باعث مرگ شود. مشکل جدی در تنفس، پایین آمدن فشار خون و تغییر ضربان قلب از مهم‌ترین علائم این واکنش آلرژیک خطرناک است. آنافیلاکسی معمولاً چند دقیقه پس از خوردن ماده غذایی آلرژی‌زا آغاز می‌شود. در این گونه موارد بیمار باید سریعا با تزریق آدرنالین (اپینفرین) درمان شود.
بسته به شدت آلرژی، علائم حساسیت در فاصله ۲ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف ماده غذایی بروز می‌کند. خیلی کم پیش می‌آید که کسی مبتلا به حساسیت غذایی باشد و بعد از چند ساعت از مصرف آن غذا دچار حساسیت شود.
علائم آلرژی غذایی می‌تواند پوست، دستگاه گوارش، قلب و رگ‌ها و راه‌های تنفسی را درگیر کند. این علائم عبارتند از:
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال و احساس درد در شکم
• کهیر همراه با خارش یا بدون خارش
• کاهش فشار خون و گاهی شوک
• نبض ضعیف
• تنگی نفس
• متورم شدن مجاری تنفسی
• خس‌خس سینه
• سرفه‌های مکرر
• گرفتگی گلو و مشکل در بلع
• خش‌دار شدن صدا
• ورم کردن زبان گاهی به حدی که تکلم و تنفس را با مشکل روبه‌رو می‌کند
• سوزن شدن یا خارش دهان
• تورم صورت، لب‌ها و اطراف چشم
• رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست
• سرگیجه، منگی و سبک شدن سر یا غش کردن
• آنافیلاکسی (در بدترین حالت)
درمان آلرژی غذایی
حساسیت غذایی را نمی‌توان به صورت صد درصد درمان کرد. بهترین کار در مواجهه با آلرژی غذایی، "پیشگیری" است.
شناخت زودهنگام، اجتناب از مصرف غذا‌های حساسیت زا و مدیریت واکنش‌های آلرژیک، اقدامات مهمی برای جلوگیری از بروز مشکلات جدی است.
در بعضی کشورها، تولیدکنندگان مواد غذایی مکلف هستند که همه تشکیل‌دهنده‌های ماده غذایی را به زبان ساده اعلام کنند، بخصوص ۸ ماده غذایی بسیار شایع آلرژی زا.
درمان آلرژی غذایی طبق تشخیص پزشک انجام می‌گیرد. در حقیقت هیچ دارو یا درمان قطعی برای آلرژی غذایی وجود ندارد و دارو‌هایی که وجود دارند نیز تنها به کنترل علائم آلرژی غذایی کمک می‌کنند؛ بنابراین نقش دارو‌های ضد حساسیت در برطرف کردن علائم آلرژی غذایی بسیار پررنگ است. قرص‌های مربوط به حساسیت غذایی بیشتر شامل مواردی هستند که در سایر واکنش‌های آلرژیک نیز تجویز می‌شوند. معمولاً متخصصین برای کنترل علائم آلرژی دارو‌هایی همچون آنتی‌هیستامین‌ها را جهت خنثی کردن اثر هیستامین‌ها تجویز می‌کنند.