اقتصاد۲۴- تحقیقات هاآرتص بر اساس داده‌های هوانوردی که در دسترس عموم است، نشان می‌دهد که ده‌ها پرواز باری توسط خطوط هوایی Silk Way آذربایجان طی هفت سال بین باکو و فرودگاه اسرائیل برای تبادل تسلیحات به ارزش میلیاردها، نفت و دسترسی اسرائیل به ایران برقرار شده است؛ تبادلاتی که با افزایش تنش‌ها بین آذربایجان و ایران و ارمنستان افزایش یافته است.
بر اساس گزارش رسانه‌های خارجی، آذربایجان به موساد اجازه داده شعبه‌ای برای نظارت بر آنچه در ایران در حال وقوع است، ایجاد کند و حتی فرودگاهی را برای کمک به اسرائیل در صورت تصمیم به حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران آماده کرده است.
گزارش‌های دو سال پیش حاکی بود عوامل موساد که آرشیو هسته‌ای ایران را دزدیده‌اند، آن را از طریق آذربایجان به اسرائیل قاچاق کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های رسمی از آذربایجان، در طول سال‌ها، اسرائیل پیشرفته‌ترین سیستم‌های تسلیحات خود از جمله موشک‌های بالستیک، سامانه‌های دفاع هوایی و جنگ الکترونیک، پهپاد‌های کامیکازه و ... را به این کشور فروخته است.
سیلک‌وی یکی از بزرگترین خطوط هوایی باربری در آسیا است و طبق اسناد رسمی به عنوان پیمانکار برای وزارتخانه‌های مختلف دفاع در سراسر جهان فعالیت می‌کند. این شرکت سه پرواز هفتگی بین باکو و فرودگاه بین‌المللی بن‌گوریون با هواپیما‌های باربری بوئینگ ۷۴۷ انجام می‌دهد و سال گذشته سومین شرکت حمل‌ونقل خارجی بزرگ از نظر حجم بار در بن گوریون بود.
ارقام فاش‌شده در هاآرتص برای اولین بار نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۶، هواپیما‌های IL۷۶ این شرکت حداقل ۹۲ بار در فرودگاه عودا، مقصدی غیرعادی برای هواپیما‌های باری غیرنظامی، فرود آمده‌اند. Silk Way یکی از معدود خطوط هوایی است که در عودا فرود می‌آید. در طول این سال‌ها، تعداد انگشت‌شماری از خطوط هوایی اروپای شرقی حامل مواد منفجره و تسلیحات، در آنجا فرود آمده و برخاسته‌اند. یک گزارش تحقیقی در رسانه‌های چک در سال ۲۰۱۸ نشان داد که شرکت هواپیمایی سیلک‌وی سلاح‌های ممنوعه‌ای را برای فروش به آذربایجان (با وجود تحریم‌های تسلیحاتی) از طریق اسرائیل حمل کرده است.
منابع صنعت هوانوردی به هاآرتص گفتند که قانون هوانوردی اسرائیل حمل و نقل مواد منفجره از فرودگاه بن‌گوریون را ممنوع کرده است، زیرا این فرودگاه در قلب یک منطقه پرجمعیت قرار دارد. به گفته این منابع، تنها فرودگاهی که مجاز به واردات و صادرات تسلیحات است، پایگاه نیروی هوایی اسرائیل در عودا است. در اکتبر ۲۰۱۳، «گیورا روم» رئیس سازمان هوانوردی غیرنظامی اسرائیل معافیتی را امضا کرد که طی آن به هواپیما‌های سیلک‌وی اجازه می‌داد محموله‌های تسلیحاتی را از اوودا به یک فرودگاه نظامی در حومه باکو ببرد. این معافیت که در آن زمان در وب‌سایت سازمان هواپیمایی کشوری منتشر شد.
دشمن مشترک، اتحاد استراتژیک
در طول تاریخ روابط بین آذربایجان و ارمنستان، رژیم شوروی در کاهش تنش بین جمعیت ارمنی مسیحی و آذری‌های شیعه نسبتاً موفق بود، اما در سال ۱۹۸۸ پارلمان منطقه قره‌باغ کوهستانی همه پرسی را برای خروج از آذربایجان و اتحاد با ارمنستان برگزار کرد. این اقدام به قتل عام ارامنه در باکو و دیگر شهر‌های آذربایجان و اقدامات مشابه علیه جمعیت آذری شد.
هنگامی که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید، درگیری به یک جنگ آشکار و خونین تبدیل شد که در سال ۱۹۹۴ با پیروزی ارمنستان، و اعطای کنترل مناطق وسیعی از قره باغ به این کشور، به پایان رسید. درگیری شدید هر دو طرف را تحت تحریم‌های شدید صادرات به اروپا و ایالات متحده قرار داد. تحریم‌ها یک فرصت تجاری و استراتژیک برای یک شریک غیرمنتظره ایجاد کرد: اسرائیل.
این واقعیت که هر دو کشور ایران را به عنوان یک تهدید مستقیم می‌دیدند، هم روابط آن‌ها را تقویت کرد. آذربایجان در اکتبر ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد و اسرائیل که یکی از اولین کشور‌هایی بود که این کشور جدید را به رسمیت شناخت، در سال ۱۹۹۳ سفارت خود را در باکو افتتاح کرد.
بیشتر بخوانید: ادعای کارشناس سیما درباره سرقت اسناد هسته‌ای
در اسناد افشا شده ویکی‌‍لیکس در سال ۲۰۰۹، تلگرامی از «راب گاروریک» رئیس بخش سیاسی و اقتصادی سفارت آمریکا در باکو متتشر شد. او در این پیام گفته بود روابط آذربایجان با اسرائیل محتاطانه، اما نزدیک است. هر کدام از این دو کشور، دیگری را بر اساس مشکلات ژئوپلیتیکش شناسایی کرده‌اند و هر دو ایران را به عنوان یک تهدید امنیتی وجودی رتبه‌بندی می‌کنند.
صنعت دفاعی اسرائیل با این نگرش، مطابقت کاملی با نیاز‌های دفاعی اساسی آذربایجان دارد که عمدتاً به دلیل مشکلات با ارمنستان توسط ایالات متحده، اروپا و روسیه تامین نشده است. علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان که مانند یک کوه یخ است، که ۹ دهم آن در زیر زمین است، با به رسمیت شناختن عملگرایانه اسرائیل به دنبال تامین نیاز سیاسی آذربایجان است.»
اقتصاد آذربایجان اساساً بر نفت و گاز استوار است و به عنوان بخشی از اتحاد استراتژیک خود با اسرائیل، به بزرگترین تامین‌کننده نفت این کشور تبدیل شده است. بر اساس برآوردها، حدود نیمی از نفت وارداتی اسرائیل از آذربایجان است. در اولین سال‌های استقلال، ارمنستان و آذربایجان هر دو به زرادخانه تسلیحات شوروی متکی بودند، اما به گفته موسسه صلح بین‌المللی استکهلم، از سال ۲۰۱۶ وضعیت تغییر کرده است و اکنون تقریباً ۷۰ درصد تسلیحات آذربایجان توسط اسرائیل تامین می‌شود.
گزارش‌ها، بیانیه‌ها و ویدئو‌های رسمی متعددی از آذربایجان نشان می‌دهد که اسرائیل طیف وسیعی از سلاح‌ها را به این کشور صادر کرده است؛ از تفنگ‌های تهاجمی تاور گرفته تا پیشرفته‌ترین سیستم‌ها مانند رادار، پدافند هوایی، موشک‌های ضدتانک، موشک‌های بالستیک، کشتی‌ها و طیف وسیعی از پهپادها، هم برای اهداف اطلاعاتی و هم برای اهداف حمله. شرکت‌های اسرائیلی همچنین فناوری‌های جاسوسی پیشرفته‌ای مانند سیستم‌های نظارت بر ارتباطات و جاسوس‌افزار‌ها را در اختیار آذربایجان قرار دادند. ابزار‌هایی که علیه روزنامه‌نگاران، جامعه دگرباشان جنسی و فعالان حقوق بشر هم در آذربایجان استفاده می‌شود.
سلاح‌های اسرائیلی نقش مهمی در آغاز مجدد جنگ علیه ارمنستان در آوریل ۲۰۱۶ و به ویژه جنگ دوم قره‌باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰ و همچنین در نبرد‌های سال ۲۰۲۲ ایفا کردند. استفاده نیرو‌های مسلح آذربایجان از فناوری پیشرفته و تسلیحات با دقت بالا، از جمله تسلیحات تولید شده در اسرائیل، به ویژه هواپیما‌های بدون سرنشین، نقش مهمی در پیروزی نظامی آذربایجان ایفا کرد. جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان در مصاحبه‌ای با روزنامه اسرائیل هیوم در آوریل ۲۰۲۱ گفته بود «من مطمئنم روابط دوجانبه ما در زمینه‌های مختلف پس از جنگ میهنی بیشتر تقویت و تعمیق خواهد شد.»
موسسه صلح بین المللی استکهلم می‌گوید صادرات تسلیحاتی اسرائیل به آذربایجان در سال ۲۰۰۵ با فروش سیستم‌های موشک پرتاب چندگانه آغاز شد که برد آن ۱۵۰ کیلومتر بود. ارمنستان همچنین در جنگ با آذربایجان از مهمات خوشه‌ای ساخت روسیه استفاده کرده بود.
آذربایجان در سال ۲۰۰۷ قراردادی را برای خرید چهار پهپاد جمع‌آوری اطلاعات از سامانه‌های دفاعی هوانوردی امضا کرد. این اولین معامله بزرگ بین آن‌ها بود. آذربایجان در سال ۲۰۰۸، ۱۰ پهپاد هرمس و ۱۰۰ موشک ضد تانک و در سال ۲۰۱۰، ۱۰ هواپیمای بدون سرنشین دیگر برای جمع آوری اطلاعات خریداری کرد.
آذربایجان در سال ۲۰۱۱ قراردادی عظیم ۱/۶ میلیارد دلاری خرید باتری موشک‌های باراک برای رهگیری هواپیما‌ها و موشک‌ها و همچنین پهپاد‌های Searcher و Heron از صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) را با اسرائیل امضا کرد و روابط خود را به سطح بالایی ارتقا دادند.
پروژه نوسازی تانک‌های ارتش آذربایجان در اوایل دهه ۲۰۱۰ آغاز شد. نیروی دریایی آذربایجان در سال ۲۰۱۳ با ۶ کشتی گشتی نیروی دریایی اسرائیل، تولید شده توسط کشتی سازی اسرائیل و حامل نسخه دریایی موشک‌های اسپایک، به همراه شش قایق گشتی شالداگ، تجهیز شد. در سال ۲۰۱۴، آذربایجان اولین پهپاد کامیکازه هاروپ را از IAI سفارش داد که ابزاری حیاتی در دور‌های بعدی نبرد بود.
علی‌اف در جریان بازدید از میدان جنگ در توییتر خود نوشته بود «ما مدرن‌ترین تاسیسات دفاع هوایی را خریداری کرده‌ایم. ارتش ما قدرتمندترین توپخانه را در اختیار دارد. تسلیحات و مهماتی که در سال‌های اخیر به دست آورده‌ایم نشان می‌دهد ما می‌توانیم هر کاری را انجام دهیم. همانطور که ارمنی‌ها را در جبهه‌های سیاسی و اقتصادی شکست دادیم، می‌توانیم آن‌ها را در میدان جنگ شکست دهیم.»
دو سال بعد، آذربایجان ۲۵۰ پهپاد کامیکازه دیگر از اسرائیل خرید. فیلم‌های بسیاری از مناطق درگیری نشان می‌دهد که پهپاد‌های اسرائیلی به نیرو‌های ارمنی حمله می‌کنند. سال ۲۰۱۶، در جریان سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل به باکو، علی‌اف فاش کرد که قرارداد‌هایی برای خرید حدود ۵ میلیارد دلار «تجهیزات دفاعی» بین دو کشور امضا شده است.
آذربایجان در سال ۲۰۱۷ پهپاد‌های پیشرفته هرمس ۹۰۰ و موشک‌های بالستیک LORA با برد ۴۳۰ کیلومتر را از اسرائیل خریداری کرد. در سال ۲۰۱۸، علی‌اف پایگاهی را که موشک‌های لورا در آن مستقر هستند، در فاصله حدود ۴۳۰ کیلومتری ایروان، پایتخت ارمنستان افتتاح کرد. در طول جنگ در سال ۲۰۲۰، حداقل یک موشک LORA پرتاب شد و طبق گزارش‌ها به پلی اصابت کرد که ارمنستان از آن برای تامین تسلیحات و تجهیزات به نیرو‌های خود در قره‌باغ کوهستانی استفاده می‌کرد.
موشک‌های پیشرفته‌تر اسپایک در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به سمت آذربایجان ارسال شد. در کنار سامانه‌های تسلیحاتی اسرائیل، ترکیه، دیگر متحد آذربایجان و دشمن ارمنستان، پهپاد‌های بیرقدار TB ۲ را که نقش مهمی در انهدام اهداف ارمنستان ایفا کردند، در اختیار باکو قرار داد.
دیدار رسمی وزیر دفاع اسرائیل و الهام علی‌اف و آغاز تنش‌ها
در اکتبر ۲۰۲۲، بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل از آذربایجان بازدید و با علی اف دیدار کرد. گانتز در بیانیه‌ای رسمی گفت که سفرش به مسائل امنیتی و سیاسی و تعمیق همکاری‌های دو کشور مربوط می‌شد. چیزی که در آن زمان علنی نشد این بود که یک ماه قبل از سفر گانتز، «یایر کولاس» رئیس اداره صادرات دفاعی اسرائیل (SIBAT) به آذربایجان سفر کرده بود و با وزیر مسئول صنایع دفاعی آذربایجان دیدار کرده بود.
وزارت آذربایجان گفت که دو طرف درباره گسترش تجارت با صنایع دفاعی اسرائیل گفتگو کردند. چندی بعد آذربایجان رسماً اعلام کرد که به زودی برای اولین بار سفارت خود را در اسرائیل افتتاح می‌کند و آن را «گامی تاریخی» خواند و افزود: «آسمان، حد روابط بین دو دولت و ملت است».
از زمان این سفر، تنش‌ها بین آذربایجان و همسایه اش ایران شعله ور شد و خصومت بین آذربایجان و ارمنستان دوباره به نقطه جوش رسید. در همین حال، هفت پرواز دیگر آذری در پایگاه هوایی عودا به زمین نشسته است و پس از دو ساعت، با بار‌های بارگیری شده، آنجا را ترک کرده و به سمت باکو بازگشتند.