اقتصاد۲۴- سال گذشته نماینده، ولی فقیه در سازمان حج و زیارت اظهار کرد که هزینه حج سال آینده (یعنی سال جاری) حدودا ۱۵۰ میلیون تومان است؛ که با توجه به حضور ۷۷ هزار ایرانی در مکه و مدینه معادل ۱۱ بیلیون و ۵۵۰ میلیارد تومان است. هزینه‌هایی که برای حجاج ایرانی ممکن است به عوامل متعددی از جمله هزینه پرواز، هزینه اقامت، هزینه حمل و نقل در داخل عربستان، هزینه طعام و مربوطات، هزینه خدمات حج (شامل هزینه‌های مربوط به خدمات مذهبی و مراقبتی در طول سفر حج، از جمله هزینه مداحی‌ها، پوشش معتبر، مستندسازی و...)، بستگی داشته باشد.
به طور متداول، دولت‌ها باید هزینه‌های این سفر را از طریق دریافت مبالغی از حجاج تأمین کنند و به تناسب سهمیه‌ای که عربستان سعودی به هر کشور اختصاص داده است، اقدام به اعزام حجاج کنند. در مورد ایران، مشاهده می‌شود که هر ساله بودجه‌ای به نام یارانه برای حجاج در نظر گرفته می‌شود و این موضوع مورد انتقاد قرار می‌گیرد. اگرچه سازمان حج، این فرضیه را رد می‌کند و همواره تأکید می‌کند که حجاج خودشان هزینه سفر خود را پرداخت می‌کنند، اما اتفاقی که در سال جاری رخ داده، عجیب‌تر از سال‌های گذشته است.
مجوز پرداخت مبلغ ۲/۷۶ میلیارد دلار بابت خرید گاز و برق از ایران، توسط ایالات متحده آمریکا از بدهی‌های عراق صادر شده است. طبق گزارشی از یک منبع وزارت خارجه عراق به خبرگزاری رویترز، این وجه از طریق بانک تجاری عراق به ایران منتقل خواهد شد و بر این تأکید شده است که فقط باید برای هزینه‌های زائران ایرانی و صادرات مواد غذایی به ایران استفاده شود.
علاوه بر منبع درآمد جدید برای سازمان حج، هر سال دولت ارز با نرخ یارانه‌ای به سازمان حج پرداخت می‌کند. در تاریخ ۲۷ دی‌ماه سال گذشته، در حالی که قیمت دلار در صرافی‌ها به بالای ۳۹ هزار تومان رسیده بود، سازمان حج و زیارت اعلام کرد که ارز حج با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان اختصاص یافته است. همچنین، یک یارانه دیگر که به حجاج تعلق می‌گیرد، مربوط به سهمیه ارز مسافرتی است. به ازای هر حاج، ۵۰۰ دلار ارز مسافرتی با قیمتی تقریباً ۲۰ درصد پایین‌تر از بازار ارز ارائه شده است.
از طرفی دولت در سال جاری بودجه سازمان حج و زیارت را سه برابر بیشتر از سال گذشته افزایش داد. تنها ماموریت مشخص شده برای این سازمان، تنظیم سفر‌های زائران به حج، عمره و عتبات عالیات است. هزینه بیشترین بخش از این بودجه در ارسال زائران به عربستان و عراق صرف می‌شود و به نظر می‌رسد که مقدار پول این بودجه تماماً توسط زائران و حجاج به صورت ریالی تأمین می‌شود.
گردش مالی سازمان حج و زیارت در بانک‌ها
درباره گردش مالی سازمان حج و زیارت در بانک‌های ایران داده جدیدی وجود ندارد. آخرین اطلاعات مربوط به سال ۹۳ است. در این سال، این گردش مالی به مبلغ یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بود. با در نظر گرفتن نرخ دلار، این مبلغ در معادل‌سازی امروز حدوداً ۶۲،۴۰۰،۰۰۰ میلیارد تومان می‌شود. بر فرض نزدیک به واقعیت بودن این رقم، این میزان بالغ بر گردش مالی سازمان حج و زیارت نشان دهنده حجم عظیمی از تراکم و جریان مالی در این سازمان در سال مذکور است. به عنوان یک میزان مالی قابل توجه، این مبلغ تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد کشور دارد. زیرا درآمد‌های سازمان حج و زیارت ممکن است برای توسعه زیرساخت‌ها و خدمات مرتبط با مراسم حج استفاده شود، همچنین بهبود زیرساخت‌ها و تأمین نیاز‌های زائران و مسافران در این مراسم را تسهیل می‌کند. علاوه بر این، مبلغ گردش مالی سازمان حج و زیارت نشان می‌دهد که حجم زائران و مسافرانی که به ایران در طول سال‌ها سفر می‌کنند و در این سازمان فعالیت می‌کنند، قابل توجه است.
اقتصاد حج در نگاهی اجمالی
بر اساس آمار‌های ارائه شده توسط سازمان حج و زیارت، تعداد حجاجی که در هر سال به سوی مکه و مدینه سفر می‌کنند، رو به افزایش است. این وضعیت به طور مستقیم تأثیر مستقیمی بر گردش مالی حج دارد. بنابراین، انتظار می‌رود که تجارت و خدمات مرتبط با مراسم حج نیز رشد قابل توجهی را تجربه کنند.
یکی از عوامل مهم در گردش مالی حج، بودجه بزرگی است که توسط حاکمان و مسئولان دولتی عربستان سعودی به این رویداد اختصاص می‌یابد. این بودجه شامل ساخت و بهبود زیرساخت‌های حج، خدمات به حجاج و تسهیلات ایمنی و امنیتی است. بنابراین، بخش‌های مختلف اقتصادی، شامل ساخت و ساز، حمل و نقل، مسافرتی، خدمات هتلداری و مراکز خرید، از این بودجه بهره‌مند می‌شوند.
علاوه بر آن، خرید‌های حجاجی که در طول اقامت‌شان در عربستان سعودی انجام می‌دهند نیز بخشی از این اقتصاد است. این خرید‌ها عمدتاً شامل مواد غذایی، محصولات مصرفی، لوازم جانبی حج و سوغات مذهبی می‌شود. این خرید‌ها منجر به رونق بخش‌های خدمات و بازرگانی در مناطق حج می‌شود و به اقتصاد محلی و ملی عربستان سعودی سودآوری می‌کند.
همچنین، افرادی که در زمینه خدمات حج و زیارت فعالیت می‌کنند، از جمله آژانس‌های مسافرتی، هتل‌ها، رستوران‌ها، راهنما‌ها و خدمات پزشکی، نقش مهمی در گردش مالی حج دارند. این صنعت‌ها و خدمات، به دنبال افزایش تقاضا در طول فصل حج، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را انجام می‌دهند و در بخش اشتغال نیز فعالیت‌های مفید می‌کنند.
با این وجود، گردش مالی حج نیز با چالش‌هایی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، مدیریت صحیح و بهینه منابع مالی است. برنامه‌ریزی دقیق و کارآمد بودجه‌بندی برای تأمین نیاز‌های حج و تسهیلات مربوطه امری ضروری است. همچنین، مقابله با تقلبات و کلاهبرداری‌های مالی نیز از دیگر چالش‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا اعتماد عمومی در حج حفظ شود.
می‌توان گفت که گردش مالی حج به عنوان یک رویداد بزرگ و منحصربه‌فرد، فرصت‌های اقتصادی عظیمی را فراهم می‌کند. این رویداد می‌تواند به توسعه اقتصادی کشور‌های میزبان و دیگر صنایع مرتبط به طور قابل توجهی کمک کند. با اجرای مدیریت صحیح و هوشمندانه در گردش مالی حج، این رویداد می‌تواند به عنوان یک منبع درآمد و سرمایه‌گذاری برای افراد و کشور‌ها عمل کند و همچنین به ارتقای رفاه و اشتغال جامعه کمک کند.
علاوه بر عربستان، این مراسم برای کشور‌هایی که زائران حج را نیز میزبانی می‌کنند، از لحاظ اقتصادی یک فرصت عظیم محسوب می‌شود.
پتانسیل‌های اقتصادی حج در ایران
توریسم دینی: حج، علاوه بر جنبه‌های مذهبی، یک فرصت عالی در حوزه توریسم دینی است. زائران حج از سراسر جهان به ایران سفر می‌کنند و در این بین، بهره‌برداری از خدمات مرتبط با حج، اقامت، خرید و تجارت به وجود می‌آید که برای اقتصاد محلی و کشور به صرفه است.
رشد اشتغال: مراسم حج، فرصت‌های شغلی بسیاری را در صنایع مختلف ایجاد می‌کند. ایجاد شغل برای جوانان و نیروی کار محلی، به کاهش بیکاری و ایجاد درآمد پایدار برای افراد جامعه کمک می‌کند.
توسعه صنایع مرتبط: مراسم حج، به توسعه صنایع مرتبط مانند حمل و نقل، هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، خدمات مالی و بانکی و غیره، کمک می‌کند. این صنایع در طول مراسم حج نیازمند تأمین نیاز‌های زائران هستند و ایجاد رونق در آن‌ها از جمله اثرات مثبت اقتصادی حج محسوب می‌شود.
چالش‌های موجود
با این حال در کنار فرصت‌ها همیشه چالش‌هایی نیز وجود دارد که در ایران با توجه به سیستم مدیریتی، تاثیرات این مساله دو چندان است.
ظرفیت محدود: ظرفیت استقبال زائران در مراسم حج محدود است و هر ساله تعداد زیادی درخواست حج از سراسر جهان وارد می‌شود. این محدودیت‌ها باعث می‌شود که ایران نتواند به‌طور کامل از پتانسیل اقتصادی حج بهره‌برداری کند.
بیشتر بخوانید:جزئیات تعرفه مکالمه و اینترنت برای حجاج اعلام شد
نقص زیرساخت‌ها: نقص زیرساخت‌ها در زمینه حمل و نقل، اقامتگاه‌ها، مراکز خدماتی و غیره، ممکن است تأثیر منفی بر تجربه زائران و اقتصاد حج داشته باشد. نیاز به توسعه و بهبود زیرساخت‌ها جهت ایجاد شرایط مناسب‌تر برای زائران ضروری است.
مدیریت بهینه: مدیریت مناسب و بهینه منابع و خدمات مرتبط با حج، به تحقق اهداف اقتصادی مراسم حج کمک می‌کند. ایجاد سامانه‌های مدیریتی و کنترلی به منظور بهبود عملکرد و بهره‌وری در اقتصاد حج ضروری است.
راهکار‌های توسعه اقتصادی بر اساس مراسم حج
توسعه صنایع مرتبط: توسعه صنایع حمل و نقل، خدماتی، هتلداری و رستوران‌داری، خرید و فروش محصولات مراسمی و صنایع مرتبط با حج، به ایجاد فرصت‌های شغلی، رشد اقتصادی و جذب سرمایه در کشور کمک می‌کند.
توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های مرتبط با حج مانند فرودگاه‌ها، مراکز خدماتی، مساجد و اقامتگاه‌ها، بهبود تجربه زائران و افزایش رونق اقتصادی حج کمک خواهد کرد.
مراسم حج در ایران، با پتانسیل‌های اقتصادی بالا و تأثیر قابل توجهی در توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شود. با رویکرد مناسب در مدیریت و بهره‌برداری از این پتانسیل‌ها و حل چالش‌های موجود، می‌توان از این رویداد مذهبی بهره‌وری اقتصادی بیشتری کسب نمود و تأثیر مثبتی روی اقتصاد کشور داشت.