اقتصاد۲۴-در این گزارش علاوه‌بر یافتن ارتباط معنادار بین میزان آلودگی هوا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و تنفسی ناشی از سرطان ریه، به کاهش کیفیت زندگی و افزایش هزینه‌های سلامت جامعه اشاره شده است. همچنین، خسارت کل هزینه‌های مرتبط با مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی در کشور در سال ۱۴۰۰ برابر ۱۱.۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود. براساس نتایج این گزارش اگرچه طرح‌ها و اقدامات مرتبط با کاهش غلظت آلودگی هوا هزینه‌بر هستند، اما هزینۀ کوتاه‌مدت از طریق پیشگیری از مرگ‌های زودرس و هزینه‌های مرتبط با آن قابل جبران است.
بحران آلودگی هوا نه تنها کلانشهرها، بلکه شهر‌های کوچک را هم تهدید می‌کند و سهم عمده‌ای در به خطر انداختن سلامت جسم و روان شهروندان دارد. دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی با عنوان «آلودگی هوا؛ تهدیدی جدی برای سلامت» در گزارش خود تأکید می‌کند آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر محسوب می‌شود و با افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های حاد، مزمن و مرگ در ارتباط است و علاوه‌بر‌این، با افزایش تعداد بیماری‌ها و مراجعات به بیمارستان و اورژانس و همچنین تعطیلی مشاغل و مدارس همراه است. بااینهمه، مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد با کاهش آلاینده‌های هوا، کشور‌ها می‌توانند بخش قابل‌توجهی از بار بیماری‌های مرتبط با سکتۀ مغزی، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های حاد و مزمن تنفسی از جمله آسم را کاهش دهند.
مرکز پژوهشهای مجلس می‌گوید نکتۀ کلیدی میزان خسارت بالا آن است که درصورتی‌که این مبلغ به‌جای هزینه‌کرد برای درمان و خسارت‌های وارده، در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها استفاده شود، علاوه‌بر کنترل پیامد‌های مرگ و بیماری منتسب، به بهبود کیفیت زندگی به‌شکل پایدار و اصولی منجر می‌شود
آلودگی هوا با سلامت ما چه می‌کند
کیفیت هوای کلانشهرها، سلامت جامعه به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان و سالمندان را تهدید می‌کند. براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۲، آلودگی هوای آزاد و هوای داخل، سالیانه به بیش از هفت میلیون مرگ زودرس در جهان منجر می‌شود، به‌طوری‌که از هر ۹ مرگ یک مورد، منتسب به آلودگی هواست.
این درحالی‌است که در کشور‌هایی با سطح درآمد متوسط و پایین خطر بیشتری وجود دارد و ساکنان این کشور‌ها با سطوح خطرناک آلودگی هوا مواجهند. مرکز پژوهشها از سوی دیگر می‌گوید در بسیاری از شهر‌های بزرگ کشور از جمله تهران، کرج، اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، اهواز و شیراز غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استاندارد‌های ملی به‌مراتب بالاتر است. این وضعیت درحالی‌است که عوارض آلودگی برای سلامتی فهرستی بلند از بیماری‌ها را در بر می‌گیرد؛ بیماری‌های دستگاه تنفس، قلبی عروقی، دستگاه عصبی، پوستی، دستگاه گوارش، چشم و بینی و دستگاه تولیدمثل.
بیشتربخوانید:پایتخت در محاصره گاز بی‌رنگ و بی‌بو
در کشور‌هایی با سطح درآمد متوسط و پایین خطر بیشتری وجود دارد و ساکنان این کشور‌ها با سطوح خطرناک آلودگی هوا مواجهند. از سوی دیگر در بسیاری از شهر‌های بزرگ کشور از جمله تهران، کرج، اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، اهواز و شیراز غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استاندارد‌های ملی به‌مراتب بالاتر است.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی براساس قانون هوای پاک موظف است برآورد سالیانۀ تخمین هزینه‌های مستقیم آلودگی هوا دربارۀ بیماری‌ها و مرگومیرهای منتسب به آلودگی هوا را به تفکیک آلاینده‌های معیار و شهر‌های دارای اولویت کشور منتشر کند. در آخرین گزارش که مربوط به سال ۱۴۰۰ است، میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهۀ طولانی‌مدت با ذرات معلق PM ۲.۵ در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال در شهر‌های مورد مطالعه در کشور (طی سال ۱۴۰۰)، ۲۰۸۳۷ نفر است. نتایج نشان می‌دهد، در سال ۱۴۰۰ به‌طور میانگین جزء مرگ کل منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با ۱۲.۵۹ درصد است و تعداد مرگ‌ومیر کل (همۀ علل) در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال منتسب به آلایندۀ PM۲.۵ طی سال ۱۴۰۰ در شهر تهران به‌طور میانگین ۶۳۹۸ نفر است.
خسارت‌های هنگفت اقتصادی
آلودگی هوا علاوه‌بر تأثیر مستقیم بر سلامت انسان به‌صورت غیرمستقیم نیز بر سلامت افراد و اقتصاد کشور‌ها اثر منفی می‌گذارد؛ از تخریب عملکرد اکوسیستم‌های طبیعی و کاهش محصولات کشاورزی و باران‌های اسیدی گرفته تا آسیب بر رقابت اقتصادی و توانایی رشد شهر‌ها برای جذب و حفظ استعداد‌های برتر. برآورد می‌شود که با احتساب پدیدۀ ریزگرد‌ها جمعیتی بالغ بر ۳۵ میلیون نفر، یعنی حدود نیمی از جمعیت کل کشور در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار دارند. این مشکل علاوه‌بر تهدید سلامت مردم، با افزایش نیاز به خدمات مراقبتی بهداشتی و فوریت‌های پزشکی که برای جمعیت تحت‌تأثیر انجام می‌شود، هزینه‌های زیادی را بر حوزۀ سلامت تحمیل می‌کند.
در سال ۱۴۰۰ در مجموع هزینۀ مرتبط با مرگ‌ومیر ناشی از همۀ علل منتسب به ذرات معلق PM برابر با ۱۱.۳ میلیارد دلار (معادل ۳۱۳ هزار میلیارد تومان) برآورد شد. این مقدار نسبت به سال ۱۳۹۹ بیش از ۹۰ درصد افزایش یافته است. در سال‌های ۱۳۹۵، ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ هزینه‌های فوق به‌ترتیب برابر با ۵.۲، ۴.۴، ۴.۰، ۳.۸، ۴.۳ و ۸.۱۷ میلیارد دلار برآورد شده بود. کل هزینه‌های مرتبط با مرگ‌ومیر ناشی از همۀ علل منتسب به PM۲.۵ در سال ۱۴۰۰ در شهر تهران نیز به‌طور میانگین برابر با ۳۴۰۰.۶۷ میلیون دلار (سه میلیارد و چهارصد میلیون دلار) است.
مرکز پژوهشها می‌گوید نکتۀ کلیدی این میزان خسارت بالا آن است که درصورتی‌که این مبلغ به‌جای هزینه‌کرد برای درمان و خسارت‌های وارده، در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها استفاده شود، علاوه‌بر کنترل پیامد‌های مرگ و بیماری منتسب، به بهبود کیفیت زندگی به‌شکل پایدار و اصولی منجر می‌شود.
اجرای قانون، کلید حل مشکل
در سال‌های گذشته بار‌ها صحبت از مرگومیرهای منتسب به آلودگی هوا در میان بوده است. «عباس شاهسونی»، رئیس گروه سلامت هوا و تغییراقلیم وزارت بهداشت می‌گوید گزارش اخیر مرکز پژوهشها، تأکید دوباره بر تبعات جدی آلودگی بر سلامتی و زیست شهروندان است. او توضیح می‌دهد: «مصرف سیگار معمولاً به عنوان اولین عامل مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در دنیاست.
در ایران حالا دومین دلیل مرگ‌ومیر، آلودگی هوایی عنوان شده است که سال‌به‌سال هم وضع آن وخیم‌تر از گذشته می‌شود. باوجوداین، تنها آمار مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی اعلام می‌شود، بدون آنکه برای حل این مشکل کاری صورت گیرد. ما در سال‌های گذشته هم با گردوغبار گسترده در سراسر کشور روبه‌رو بوده‌ایم. میانگین غلظت ذرات معلق، ۳۵ میکروگرم در مترمکعب است که این میزان هفت برابر میزانی است که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است و سه برابر استاندار ملی کشور. هر چند این آمار مربوط به ۱۴۰۰ است و در سال ۱۴۰۱ با افزایش پنج برابری میزان غلظت این ذرات روبه‌رو بوده‌ایم.»
شاهسونی که معتقد است وضعیت هر سال بدتر از پیش شده است، دربارۀ دلایل این روند می‌گوید: «یکی از دلایل این وضعیت نابسامان هم اجرایی نشدن قانون هوای پاک، مصوب سال ۱۳۹۶ در مجلس است. این قانون می‌خواست میزان آلایندگی در کلانشهرها را کاهش دهد، اما اجرایی نشد و ارگان‌ها و سازمان‌های متولی هرکدام به‌نوعی از زیر بار اجرای آن شانه خالی کردند. علل این اتفاق هم مختلف بود؛ از کمبود منابع مالی تا تحریم‌ها و وارد نشدن فناوری جدید.»
درحالی‌که گزارش مرکز پژوهشها پیشنهادهایی، چون تعیین اهداف کمّی برای برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوا، تهیۀ شواهد سهم‌بندی منابع انتشار و فهرست انتشار آلاینده‌های هوا، ایجاد نظام شناسایی، مراقبت، پایش و گزارش‌دهی بیماری‌های مرتبط با کیفیت هوای استنشاقی در کشور را مطرح کرده است، از نگاه رئیس گروه سلامت هوا و تغییراقلیم وزارت بهداشت ما در حال حاضر بسیار بیشتر از گذشته نیازمند اجرایی شدن قانون بر زمین‌ماندۀ هوای پاک هستیم، چرا که در سال‌های اخیر مشکل آلایندۀ «ازن» و «ناکس» بر سایر مشکلات آلودگی هوا اضافه شده و کنترل نشدن احتراق وسایل نقلیه مشکلات بسیاری را برای سلامت شهروندان به وجود آورده است؛ مشکلاتی که فقط با تکیه بر قانون و عمل به آن می‌توان از آن گذر کرد.