اقتصاد۲۴-بدون شک منابع انسانی یکی از مهمترین عوامل در تحول و توسعه جوامع بشری محسوب می‌شود. هر اندازه توانمندسازی نیـروی انسانی در طـول دوران تحصیل افزایش یابد، اشتغال و اثربخشی مؤثر نیـروی کار نیز افزایش چشمگیری خواهد داشت. بـر همیـن اسـاس مباحث مربــوط بــه کیفیـت و توانمندی نیـروی انسانی همــواره از مهمترین دغدغه‌های فکری افراد جامعه و دولت‌های آن‌ها بوده است.
در حـال حاضـر و با توجه بــه فضای کسب و کار، تحولات آموزش عالی و رشد و توسعه کمی مؤسسات دانشگاهی در چنـد دهه اخیر شاهد وجود چالش‌های متعددی در زمینــه اشتغال نیروی کار دانش آموخته هستیم. از یک سو نـرخ بالای بیکاری در سـال‌های اخیر، افزایش نیرو‌های دانشگاهی بیکار را در برداشته و از سوی دیگـر معضـلات اجتماعی و اقتصادی دیگری را نیـز بـرای جامعـه بـه دنبـال داشـته اسـت. خط مشی‌ها و رویکردهـای حاکـم بــر نظام آمــوزش عالی کشور و ضرورت توجه بیشتر مسلما بــه نیاز‌های بازار کار و توانمندی‌های شغلی دانش آموختگان نقــش مهمی در این موضوع خواهد داشت.
سهم فارغ التحصیلان دانشگاهی از جمعیت بیکار جامعه
اخیرا نیز محمود کریمی بیرانوند معاون اشتغال وزیر کار از وجود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بیکار در کشور بر اساس اعلام مرکز آمار ایران خبر داده و گفت:۴۰ درصد از این تعداد جمعیت بیکار را جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند.
بــر همین اساس پایـش وضعیت اشتغال دانش آموختگان یکی از مهمترین نیاز‌هایی اسـت کـه در برنامه ریزی هـای علمـی، اقتصادی، اجتماعـی و توسـعه پایـدار کشـور حائـز اهمیت اسـت و بـه جـرات می‌تـوان گفـت برنامه هـای آتـی بـدون توجـه بـه نیازهـای اقتصـادی و تقاضاهــای اجتماعــی نمی‌توانــد بهــره وری مناســبی در کشــور ایجــاد کنــد. بــر همیــن اساس دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آمــوزش عالی کشور، بــه عنوان متولیان اصلی آموزش عالی از سال ۱۳۹۷ در طرح پایش اشتغال دانش آموختگان فعال شده اند تــا بتواننـد بـا جمـع آوری اطلاعـات، تصمیم‌گیری‌هـای درسـتی انجـام دهنـد و براساس آن هم اطلاعات مفید و سودمندی از بازار کسب‌وکار به دست آورند و هم اینکه علاوه بر بهبود برنامه‌ها، با مشاوره‌های شغلی، دانشجویان را به سوی بازار کار مناسب هدایت کنند.
قبل از اینکه وضعیت رشته‌های دارای بیشترین بازار کار را بررسی کنیم ابتدا باید آماری از رشته‌ها و میزان تقاضا برای ورود به این رشته‌ها را بررسی کنیم. پیش از انقلاب ۸۰ درصد جمعیت دانشجویی در تهران و ۲۰ درصد کل کشور بوده است. در حالی که امروزه ۲۰ درصد جمعیت دانشجویی در تهران و ۸۰ درصد در کل کشور است. در حال حاضر رشد جمعیت دانشجویی در آموزش عالی نسبت به دهه پایانی عمر رژیم گذشته ۵۰ برابر شده و سهم زنان در این رشد چشمگیر آموزش عالی ۵۶ برابر است. به نحوی که جمعیت زنان دانشجو پیش از انقلاب ۱۹ هزار نفر بوده و امروز این رقم به یک میلیون و ۶۲ هزار نفر رسیده است.
در آموزش عالی در مجموع، بیش از ۵ هزار رشته تحصیلی و ۸ هزار رشته-مقطع داریم و تنوع بیشتر در رشته‌های مهارتی است. در این میان دانشگاه علمی کاربردی یکی از پُر رشته‌ترین دانشگاه‌ها است، همچنین دانشگاه آزاد به دلیل جامع بودن، رشته‌های زیادی دارد. کمترین تنوع مربوط به دانشگاه فرهنگیان است و به این دلیل است که رشته‌های دانشگاه فرهنگیان تابعی از آموزش و پرورش و کتاب‌های درسی آموزش و پرورش هستند.
بر اساس آمار اخیر مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در خصوص آمار دانشجویان در مقاطع مختلف، کمترین آمار دانشجو، مربوط به مقطع دکتری حرفه‌ای (سه درصد) است. پس از آن، مقاطع دکتری تخصصی پنج درصد، کاردانی ۱۳ درصد و کارشناسی ارشد ۱۶ درصد دانشجو دارند. همچنین بر اساس آمار ۱۳۹۹-۱۴۰۰ نسبت مردان به زنان در آموزش عالی، حدود ۵۱ درصد به ۴۹ درصد است و سهم زنان سالانه حدود یک درصد رشد داشته است.
بیشتر بخوانید:آیا شرایط و جزییات سهمیه ایثارگران به پیش از برنامه ششم توسعه برمی‌گردد؟
در زمینه سهم زیر گروه‌های مختلف از کل آموزش عالی نیز سهم علوم انسانی ۲۸ درصد، فنی مهندسی ۲۴ درصد، علوم پزشکی ۸ درصد، علوم پایه ۶ درصد، هنر ۷ درصد و کشاورزی و دامپزشکی ۴ درصد است؛ بنابراین بیشترین سهم آموزش عالی مربوط به دانشجویان علوم انسانی است که یک دلیل آن تنوع رشته‌ای علوم انسانی است و دلیل دیگر این است که راه‌اندازی رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌های مختلف، نسبت به سایر رشته‌ها نیاز به زیرساخت‌های کمتری دارد.
مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به عنوان تنها مرجع علمی که اشتغال دانش‌آموختگان را پایش و رصد می‌کند، اخیر اعلام کرد؛ به طور میانگین در یکسال ۷۰۰ هزار دانشجوی فارغ‌التحصیل داریم و در حال حاضر میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان در مقطع دکتری ۶۷ درصد و میزان اشتغال کارشناسی ارشد ۵۷ درصد است.
با این حساب در حال حاضر فارغ‌التحصیلان اشتغال در مقطع دکتری ۶۷ درصد، کارشناسی ارشد ۵۷ درصد است و کاردانی که باید بیشترین میزان اشتغال را داشته باشد، کمترین سهم اشتغال را دارد و این آمار حدود ۳۳ درصد است. به طور کلی حوزه علوم پزشکی با حدود ۶۳ درصد شانس بیشترین اشتغال را در بین حوزه‌های مختلف دارد. بعد از آن نیز بیشترین شانس اشتغال برای رشته‌های علوم انسانی با ۴۵ درصد، فنی و مهندسی با ۴۱ درصد و در نهایت کشاورزی، علوم پایه و هنر است.
رقابتی‌ترین رشته‌ها
مطابق طرح پایش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، اطلاعات ارائه شده از ۸۵ دانشگاه و پژوهشگاه کشور در دو سال متوالی ۹۸ و ۹۹درباره وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشان می‌دهد که میزان اشتغال دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف تحصیلی (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) رشد داشته و فعالیت‌ها برای توانمندسازی و اشتغالزایی دانشجویان ساماندهی شده و همچنین ایجاد و توسعه مراکز هدایت شغلی و کاریابی‌های تخصصی کارساز بوده است؛ البته در این میان هم نمی‌توان از تاثیرات برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی و کارآموزی دانشگا‌ها طی سال‌های اخیر چشم‌پوشی کرد.
به طور کلی رشته‌های مهندسی کامپیوتر، برق و حسابداری در مقطع کارشناسی؛ رشته‌های مهندسی مکانیک، حسابداری و مهندسی برق در مقطع کارشناسی ارشد و رشته‌های مهندسی عمران، مهندسی کامپیوتر و مواد در مقطع دکتری بالاترین میزان اشتغال را دارند و می‌توان گفت رشته‌های پرطرفدار با بازارکار مشخص هستند.
طبق اعلام وزارت علوم، در مقطع کارشناسی رشته‌هایی مثل تاریخ (۳۲.۶ درصد)، مهندسی هوافضا (۳۷.۳ درصد)، روانشناسی (۳۹.۹ درصد)، فیزیک (۴۰.۵ درصد)، آموزش زبان انگلیسی (۴۳.۹ درصد) و حتی حقوق (۴۴.۴ درصد) پایین‌ترین درصد اشتغال را (در میان ۱۴ رشته منتخب مورد بررسی در طرح) دارند.
همچنین نتایج طرح پایش سال ۹۹ وزارت علوم در خصوص اشتغال رشته‌های مختلف در مقطع کارشناسی ارشد نشان می‌دهد در مقطع کارشناسی ارشد رشته‌های تاریخ (۴۲.۲ درصد)، اقتصاد (۴۳ درصد) و مهندسی هوافضا (۵۲.۲ درصد) و در مقطع دکتری رشته‌های مهندسی هوافضا (۴۰.۵ درصد)، آموزش زبان انگلیسی (۶۰ درصد) و تاریخ (۶۱.۱ درصد) درصد اشتغال پایین‌تری دارند.
نرخ بیکاری جمعیت ۱۵تا ۲۴ رساله کشور براساس اطلاعات مرکزآمار ایران از سال ۱۳۸۴الی۱۳۹۸
در نمودار بالا نـرخ بیـکاری کـه عبـارت اسـت از درصـد نسـبت جمعیـت بیـکار بـه جمعیـت فعـال (شــاغل و بیــکار)، در دهه هــای ۸۰ و ۹۰ ارائه شــده اســت. این نمودار نشان می‌دهد نــرخ بیکاری وضعیـت متفاوتی در سال‌های مختلف داشته است. به نحوی که در سال ۱۳۸۶ و در ســال ۱۳۸۹ افزایــش ۱۳۸۷ نرخ بیـکاری در کشـور کاهــش چشمگیری می‌یابد، ولی مجددا در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷ افزایــش یافته و در سال ۱۳۹۸ می‌یابد و پس از آن با شیب نزولی مجددا کاهش یافته است.
بیشتر بخوانید: سهم فارغ التحصیلان از بیکاری افزایش یافت؟
همچنین مشاهده می‌شود کــه بیشترین نرخ بیـکاری مربــوط بــه ســال ۱۳۸۹ و کمتریـن میـزان نیـز مربـوط بـه سـال ۱۳۹۴ بـوده اسـت. ایـن امـر می‌توانـد نشـان از عـدم اســتمرار برنامه هــا و سیاســت‌های مناســب در طــی ســال‌های مختلــف داشــته باشــد. بــر همیــن اســاس ضــروری است استمرار برنامه‌های مدون و اصولی با نگاه بــه روند افزایشی حجم نیــروی انسانی دانش آموختــه در معــرض ورود بــه بازار کار مدنظر قرار گیرد.
جمعیت دانش‌آموختگان و یا در حال تحصیل دوره‌های عالی به تفکیک وضع فعالیت اقتصادی طی سال‌های۱۳۹۰تا ۱۳۹۷
بـر اسـاس اطلاعـات مرکـز آمـار ایـران، نـرخ بیـکاری جمعیـت فار غ التحصیـل یـا در حـال تحصیـل دوره‌های تحصیلی در سال،۱۳۹۷ بــرای گــروه مردان و زنان در کل کشور ۱۸.۳ درصد، برای گروه مردان ۱۳.۱ درصـد و بـرای گـروه زنـان ۲۸.۷ درصـد بـوده اسـت.
از حدود ۱۳.۲ میلیـون نفـر جمعیـت فارغ التحصیـل دوره‌های عالی حدود ۷.۶ میلیــون نفر فعـال اقتصـادی هستند کـه از ایـن تعـداد ۶.۲ میلیـون نفـر شـاغل و ۱.۴ میلیـون نفـر بیـکار هسـتند. طبـق اطلاعـات مرکـز آمار ایـران بیشترین جمعیـت دانش آموختـگان مربـوط بـه گروه هـای علـوم انسـانی، فنـی و مهندسـی، هنـر، پزشـکی، علـوم پایـه، کشـاورزی و دامپزشکی هسـتند.
همچنین گـروه‌های معمـاری و سـاختمان بـا ۲۶.۱ درصـد، هنـر بـا ۲۴.۵ درصـد و علـوم زیسـتی و رشـته‌های مرتبـط بـا ۲۴.۱ بیشـترین درصـد بیـکاری را دارا هستند. بیشـترین نـرخ بیـکاری اسـتانی جمعیـت دانش آموختـگان و یا در حال تحصیـل نیـز مربـوط بـه اسـتان‌های کرمانشـاه بـا ۲۸.۵ درصـد، کردسـتان بـا ۲۵.۵ درصـد و کرمـان بـا ۲۴.۴ درصـد اسـت.
با توجــه بــه آمـار فــوق و همچنیـن گسـترش کمّی دانش آموختـگان و تخصص هـای مختلــف موردنیـاز جامعـه، بررسـی مسـتمر وضعیـت اشـتغال دانش آموختـگان بسـیار ضـروری اسـت. مسـلما میـزان اشـتغال دانش آموختـگان دانشگاه‌ها تابـع عوامـل و شـرایط مختلفـی اسـت کـه بسـیاری از آنهـا خـارج از حـوزه وظایـف و برنامه هـای وزارت علوم اسـت امـا ضـرورت توسـعه توانمنـدی‌هـا، مهارت‌هـا و انطبـاق آموخته‌های دانش آموختـگان بـا نیازهـای شـغلی و حرفـه‌ای حائـز اهمیـت جـدی بـوده و باید بـا پایـش منظـم، وضعیـت اشـتغال دانش آموختـگان ایـن موضـوع مـورد ارزیابـی قـرار گیـرد.
بدیــن منظــور بررسی و پایـش وضعیـت اشتغال دانش آموختــگان از ســال ۱۳۹۷ آغــاز شـد. در این طـرح جامعـه آمـاری در نظـر گرفتـه شـده، دانش آموختگانـی بوده انـد کـه چهـار سـال از پایـان تحصیـات آنهـا گذشـته اسـت. بر این اساس می‌تـوان اطلاعـات واقعی تـری به دسـت آورد. چـرا کـه فرصـت کافـی بـرای کاریابـی پـس از دوره سـربازی و مـوارد مشـابه لحـاظ شده اسـت.
بـر همیـن اسـاس کلیـه دانش آموختـگان دانشـگاهی اعـم از زن و مـرد (دانش آموختـه مهـر ۹۴ الـی شـهریور ۹۵)، شــامل استخدام شدگان در ارگان‌هــا و سـازمان‌های دولتی، فعالین در حوزه مشاغل آزاد و همچنیـن دانش آموختگانـی کـه در مراکـزی خـاص ماننـد نیروهـای مسـلح بـه عنـوان امریـه و سـرباز فعالیـت دارنـد بـه عنـوان جمعیـت شـاغل محسـوب می‌شود.
البته تفاوت‌هایـی در تعریـف جمعیـت دانش آموختـه شـاغل از سـوی سامانه ثبتـی وزارت کار، تعـاون و رفـاه اجتماعـی بـا روش پایـش در دانشـگاه‌ها وجـود دارد کـه در بررسـی و مقایسـه آمـار دریافتـی و تحلیـل اطلاعات سـعی شـده بـه آنهـا توجـه شـود. اهم ایـن تفاوتهـا عبارتنـد از تعــدادی از دانش‌آموختــگان کــه در مرا کــز خــاص ماننــد نیروهــای مســلح مشــغول بــه فعالیـت هسـتند و آمـار اشـتغال آنهـا در سـامانه ثبـت وزارت تعـاون، کارورفـاهاجتماعـی ثبــت نمی‌گــردد. تعـدادی از دانش‌آموختـگان مشـغول بـه فعالیـت در مشـاغل آزاد هسـتند کـه در سـامانه ثبتــی وزارت تعــاون، کار و رفــاه اجتماعی ثبــت نمی‌شوند، اما در آمار طرح پایـش لحاظ می‌شوند.
در طــی سال‌های اخیـر، وضعیـت اشـتغال دانش آموختــگان تبدیـل بــه یکی از مهمترین شـاخص‌های عملکردی دانشـگاه‌ها در سراسـر دنیـا شـده اسـت. در بسـیاری از کشـور‌ها بـه منظـور بهبـود ایـن شـاخص برنامه هـا و سیاسـت‌هایی را بـه اجـرا گذاشـته‌اند و بـر همیـن اسـاس مؤسسـات مختلــف اقــدام بــه رتبه بنــدی کشــور‌ها و دانشــگاهها بــر اساس شاخص‌هایی نظیـر روش‌های افزایـش کیفیـت آمـوزش، کیفیـت تحقیقـات، قابلیـت جـذب در بـازار کار و ... نمودنـد.
بـر همیـن اساس مسئله اشتغال بـه عنـوان یـک شـاخص کلیـدی در رتبه بنـدی دانشـگاه‌ها لحـاظ شد. از مهمتریــن مراکز رتبه بندی کشور‌ها در رابطه بــا ارائـه آمار نیروی کار می‌تــوان بــه سازمان همچنین و Organisation for Economic Co-operation and Development اقتصادی توسـعه و همکاری رتبه بنـدی دانشـگاه‌ها بـه رتبه بنـدی موسسـه World QS، موسسـه تایمـز، دانشـگاه شـانگ‌های و ... اشـاره کرد.
نـر خ بیـکاری دانش آموختـگان دانشـگاهی در کشـور‌های منتخـب سـازمان همـکاری و توسـعه اقتصـادی (OECD) در سـال ۲۰۲۰ میـلادی را نمایـش می‌دهـد. ایــن ســازمان اقتصــادی بین المللی هرســاله، چگونگی وضعیـت اقتصــادی کشور‌های جهــان و نیــروی کار در آنهــا را مشخص می‌کند.
بر اساس جدول فوق کشـور اسـلواکی بــا۲۷.۹ آفریقــای جنوبــی بــا ۲۵.۳ یونــان بــا ۲۰.۰۳ بیشـترین نـرخ بیــکاری و عربســتان سـعودی بـا ۰.۳ اندونـزی بـا ۱.۵ و مکزیـک بـا ۲.۳ و کـره کمتریـن میـزان بیـکاری را در سـطوح دانش آموختــگان دارا هســتند. ایـن امـر نشـان از کاهـش نـرخ بیـکاری دانش آموختـگان در کشـور‌های آسـیایی و آسـیای جنـوب کمتــر فارغ التحصیـلان در مقایســه شــرقی دارد کــه می‌تـوان یکــی از عوامــل آن را تعــداد نســبتا بـازار کار گسـترده بـرای دانش آموختـگان بیـان نمـود.
برخـی از کشـور‌ها ماننـد مکزیـک در جهـت افزایـش اشـتغال پذیـری دانش آموختـگان و تشـویق توسـعه و رقابت پذیـری، کمیتـه‌ای متشـکل از نماینـدگان دانشـگاه‌ها و مؤسسـات آموزشـی، تشـکل‌های کارفرمایـی و دولـت تشـکیل داده‌انـد کــه ایــن امــر موجـب هماهنگی‌های هــر چــه بیشــتر بیـن نهاد‌های ذی نفــع و افزایــش اشــتغال شده اسـت.
دانشگاه‌های برتر دنیا در سال ۲۰۲۰ از لحاظ ایجاد فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان در رتبه QS
در جدول بالا ۱۰ دانشــگاه برتــر دنیــا در ایجاد فرصت‌های شغلی بـرای دوره‌های آمــوزش عالـی در ســال ۲۰۲۰ در رتبه بنــدی QS لیســت شــده اند. این رتبه بندی توســط موسســه (QS Symonds Quacquarelli) تـا سـال ۲۰۰۹ بــا همــکاری موسســه تایمــز رتبه بندی هــای خــود را منتشــر می‌کــرد و امــروزه رتبه بنــدی جدا گانــه خــود را بــا عنــوان بهتریــن دانشــگاه‌های جهــان منتشــر می‌نماید. بــا توجــه بــه ایــن رتبه بنــدی دانشــگاه‌های ماساچوســت، اســتنفورد، هاروارد و کمبریــج جایگاه هــای اول تــا چهــارم را دارنــد.
همچنیــن مشـاهده میشـود کــه دانشگاه ملی سنگاپور توانسـته اسـت از رتبـه ۱۶ در سـال ۲۰۱۷ بـه رتبـه ۱۰ در سـال ۲۰۱۸ صعـود نمایـد ولـی ایـن رتبــه در ســال ۲۰۲۰ بــه رتبــه ۱۳ کاهــش یافتــه اســت. بـر اسـاس ایـن رتبه بنـدی دانشـگاه‌های صنعتـی شـریف بـا رتبـه ۴۰۹، صنعتـی امیرکبیـر بـا رتبـه،۴۷۷ تهــران بــا رتبــه ۵۹۱ –۶۰۰، علــم و صنعت بــا رتبـه ۱۰۱، ۶۵۰و شـیراز بـا رتبــه ۸۰۱ از دانشـگاه‌های ۱۰۰۰ دارای بالاتریـن رتبـه در بیـن دانشـگاه‌های کشـور ایـران هسـتند کـه اکثـرا بــزرگ و معتبــر هستند.
بــر همیــن اســاس توجــه بــه انتقــال تجــارب ایــن دانشگاه‌ها بــه سـایر مناطـق و دانشـگاه‌های کوچـک اهمیـت زیـادی در رشـد کلیـه دانشـگاه‌های کشـور خواهـد داشـت. تمامــی دانشگاه‌های برتــر در کشور‌های صنعتی و همانطور کــه مشاهده می‌شود تقریبا پیشــرفته حضــور دارنــد از همیــن رو می‌تــوان گفــت یکــی از الزامــات افزایــش درصــد اشــتغال دانش آموختــگان در کشـور، رشد و توسعه صنایــع و ایجــاد بــازار کار مناسب است.
بـر ایـن اسـاس ضـروری اسـت آموزش عالـی، دانشـگاه‌ها و سـایر مراکـز آموزش عالـی کشـور توجـه بیشـتری بـه برنامه ریـزی هـای مسـتمر و مناسـب در جهـت افزایـش اشـتغال، کیفیـت تحقیقـات مرتبــط بــا حــوزه صنعــت و همچنیــن آموزش هــای مرتبــط با نیاز‌های بازار کار را در دستور کار خـود قـرار دهنـد.
رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۰ shanghai
در این جدول ۱۲ دانشـگاه از کشـور ایـران در ایـن رتب هبنـدی قـرار دارنـد کـه بـه ترتیـب شـامل دانشــگاه تهــران، امیرکبیــر، شــریف و تربیــت مــدرس، علــوم پزشــکی تهــران، شــهید بهشــتی، شــیراز، فردوســی مشــهد، تبریــز، علــم و صنعــت، اصفهــان و گیـلان اســت.
بررسـی نتایجـی کـه از رتبه بندی‌های مختلـف به دسـت آمده نشـان دهنده آن اسـت کـه دانشـگاه‌هایی در کلیــه رتبه بندی‌ها اعم از رتبه بندی‌هایی کــه در کشــور‌های صنعتی و پیشرفته قــرار دارند تقریبا که بـه شـاخص اشـتغال اهمیـت می‌دهند و همچنیـن در رتبه بندی‌هایی کـه شـاخص اساسـی چـاپ مقـالات در نمایه‌های بین المللی اسـت، رتبه‌های بالاتری را بـه خود اختصاص داده‌اند.
ایـن بـدان معنی اسـت کـه دانشـگاه‌های برتـر دنیـا بـه همـان میزانـی کـه بـه چـاپ مقـالات در نمایه‌هـای بین المللـی و توسـعه علم اهمیـت می‌دهنـد بـه موضـوع مهـارت افزایـی دانشـجویان و اشـتغال آنهـا نیز توجه داشـته و اقدامـات مناسـبی را در ایـن خصـوص برنامه ریـزی و اجـرا می‌نماینـد. بــر همیــن اســاس و در ادامــه بــه ارائــه تجربــه و برنامه‌های برخی از دانشــگاه‌هایی کــه رتبــه بالایی در افزایـش اشـتغال از طریـق توانمندسـازی دانشـجویان، انجـام تحقیقـات و پژوهش‌های ارزشـمند در حوزه ارتبـاط بـا صنعـت و در نتیجـه جـذب بیشـتر دانشـجو دارند خواهیـم پرداخـت.
وب‌سایت دانشگاه هاروارد
دانشگاه هـاروارد یکـی از دانشـگاه‌هایی اسـت کـه در رتبه بندیهـای مختلـف بین المللـی دارای رتبـه بالایـی بـوده اسـت. ایـن دانشـگاه دوره هـای مختلفـی را جهـت توانمندسـازی دانشـجویان برگـزار می‌کننـد کـه بـه دو دسـته آن لابـن و حضـوری تقسـیم میشـود. ایـن دوره هـا چیـزی حـدود ۱۰۰۰ عنــوان را در رشــته‌ها و زمینه هــای مختلــف شــامل می‌شــود. برخی از این دوره‌ها مانند تجارت، روزنامه نگاری، بازاریابی و ... خاصیت عملی بیشتری دارند و امکان اشــتغال محصلیـن را افزایـش می‌دهنـد.
در ایران نیز بر اساس پایشی که بین ۸۵ درصد دانشگاه و پژوهشگاه در ســال ۹۹ انجام شده است وضعیــت اشــتغال دانش آموختــگان ۴ ســال قبــل یعنـی دانش آموختـگان مهـر سـال ۱۳۹۴ تا شـهریور سـال ۱۳۹۵ مـورد بررسـی قرارگرفتـه اسـت. لـذا از دانشـگاه‌ها خواسـته شـد حداقـل ۳۰ درصد دانش آموختـگان هـر رشـته بـرای ایـن منظـور مـورد بررسـی قـرار گیرنـد. همچنیـن دانش آموختـگان در حـال انجـام خدمـت وظیفـه عمومـی و فـارغ التحصیـلان در حـال تحصیـل در مقاطـع بالاتـر نیـز بـه عنـوان شـاغل محسـوب شدنـد. بـر همیـن اسـاس تعـداد ۸۵ گـزارش از دانشگاه‌ها دریافـت شد کـه در ادامـه نتایـج بـه صـورت نمـودار آمـده اسـت.
بــر اســاس جدول بالا، ۵۵ درصــد دانش آموختــگان شــاغل هســتند. بدیهــی اســت ایــن درصــد شــامل شـاغلین در مشـاغل آزاد و همچنیـن مشـمولین در مرا کـزی ماننـد نیروهـای مسـلح نیـز میشـود کـه در نظرسـنجی طـرح پایـش سـال ۹۹ مشـارکت داشـته اند.
مقایســه درصــد اشــتغال بــه تفکیــک مقطــع تحصیــلی
بـا اسـتفاده از آمـار اخـذ شـده از کلیـه دانشگاه ها، پژوهشگاه‌ها و مؤسسـات آمـوزش عالـی کـه در سـال های۹۷، ۹۸ و ۹۹ در ایـن طـر ح شـرکت نموده اند، میانگیـن وزنـی درصـد اشـتغال کل کشـور برحسـب مقطـع تحصیلـی ترسـیم شـده اسـت. بـر این اسـاس بالاتریـن نـر خ بیـکاری در مقطـع کاردانـی و پایین تریـن نـر خ بیـکاری در مقطـع دکتـری اسـت.
یـن مسـئله نشـان دهنده ایـن امـر اسـت کـه بـا افزایـش مـدرک تحصیلـی در سـطح تحصیلات تکمیلـی درصـد اشـتغال نیـز افزایش یافتـه اسـت. احتمـال افزایـش اشـتغال در مقاطـع بالاتـر بـه علـت تعـداد کـم فارغ التحصیـلان دوره کارشناسی ارشـد و دکتـری می‌باشـد.
مقایسه میانگین وزنی درصد اشتغال به تفکیک مقطع تحصیلی
البتـه میـزان اشـتغال دانش آموختـگان در دو مقطـع کاردانـی و کارشناسـی نسـبت بـه سـال قبـل نیــز تــا حــدودی کاهــش یافتــه اســت کــه ایــن موضــو ع نیــاز بــه ســاماندهی و توسعه دوره‌های مهارت افزایـی و کارآمـوزی متناسب بـا بـازار کار را بـرای دانش آموختـگان ایـن دو مقطـع نشـان می‌دهد.
اشتغال دانش آموختگان در برخی رشته‌های منتخب بـه تفکیک مقطع تحصیلی
بـر اســاس نتایــج طــرح پایــش بیشــترین میــزان اشــتغال مربــوط بــه رشته‌های فنــی و مهندســی، علــوم انســانی و علــوم پایــه و بیشــترین میــزان بیــکاری مربــوط بــه رشــته‌های هنــر اسـت. همچنیـن رشـته‌هایی ماننـد مهندسـی کامپیوتـر، بـرق و حسـابداری در مقطـع کارشناسـی، مهندسی مکانیـک، حسـابداری و مهندسـی بـرق در مقطـع کارشناسـی ارشـد و مهندسـی عمـران، کامپیوتـر و مـواد در مقطـع دکتـری بالاتریـن میـزان اشـتغال را بـه خـود اختصـاص داده‌اند.
درصد اشتغال رشته‌های مختلف در مقطع کارشناسی
درصد اشتغال رشته‌های مختلف در مقطع کارشناسی ارشد
درصد اشتغال رشته‌های مختلف در مقطع دکتری
در تمامـی آمـار ارائـه شـده در ایـن گـزارش درصـد اشـتغال نسـبت بـه کل دانش آموختـگان سـنجیده شـده اسـت و ایـن تعریـف نسـبت بـه تعریـف مرکـز آمـار کـه بیـکاری و اشـتغال را نسـبت بـه جامعـه جویای کار بررسی می‌نماید، متفــاوت است. به عبارت دیگر عده زیـادی از دانش آموختـگان ممکـن اسـت بنابـر دلایل مختلـف جویـای کار نباشـند، لذا نمی‌تـوان آنهـا را بیـکار قلمداد کرد.
بیشتر بخوانید:سهم فارغ التحصیلان از بیکاری افزایش یافت؟
بــرای بررسی اشــتغال دانش آموختگان مناطــق و دانشگاه‌ها بـر اسـاس بیشـرین میـزان اشـتغال بــه منظــور بررســی اشــتغال دانش آموختــگان دانشــگاهها، پژوهشــگاه‌ها و مراکــز آمــوزش عالــی کشــور بــر اســاس پراکندگــی جغرافیایــی و امکانــات موجــود در مناطــق مختلــف، در ابتــدا نمــودار میـزان اشـتغال دانش آموختـگان دانشـگاه‌ها بـر اساس مناطـق دهگانـه پژوهـش و فنـاوری کشـور را ترسیم می‌کنیم.
مناطق ده‌گانه پژوهش وفناوری مصوبه جلسه ۷۷۶شورای عالی انقلاب فرهنگی
درصد اشتغال مناطق پژوهشی ده‌گانه کشور
بیشــترین درصــد اشــتغال بــه ترتیــب مربــوط بــه مناطــق یــک و نــه و چهــار و... اسـت. بیشـترین درصـد اشـتغال مربـوط بـه منطقـه یـک و دانشـگاه‌های تهـران و البـرز اسـت. یکــی از مناطقــی کــه رشــد قابل ملاحظــه‌ای را بــر اســاس میــزان اشــتغال در ســال‌های اخیــر و بــر اسـاس آمـار بیـکاری مرکـز آمـار داشـته اسـت، منطقـه پنـج مـی باشـد.بر اسـاس اطلاعـات دانشـگاه هـا، اشــتغال دانشــگاه‌های منطقــه پنــج دانشــگاه‌های ایلام، کردســتان، کرمانشــاه و لرســتان رشــد قابل ملاحظــه‌ای داشــتند کــه بررســی علــل و عوامــل افزایش اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های ایــن منطقــه می‌توانــد بــرای دیگــر دانشــگاه‌های کشــور مفیــد و قابــل الگوبــرداری باشـد.
بر کسی پوشیده نیست که جذب فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در بازار کار منوط به داشتن توانایی‌ها و ویژگی‌هایی است که بخشی از آنهـا می‌بایست در طول دوران تحصیل در دانشگاه در افراد ایجاد شود، در این رابطه نظام آموزش عالی کشور به طور روزافزون در معرض انتقادات و چالش‌های عدم تعادل بازار کار دانش آموختگان است، به نظر می‌رسد عدم تناسب بین فرایند‌ها و مواد آموزشی رشته‌های تحصیلی موجود در دانشگاه‌ها با مهارت‌ها و توانایی‌های مورد نیاز بازار کار، مهمترین عامل موفق نبـودن فارغ التحصیلان در کاریابی و اشتغال است.
بر این اساس موضوع اشتغال پذیری دانش آموختگان باید محور اصلی سیاست‌های آموزش عالی در اقتصاد‌های پیشرو و دانش بنیان قرار گیرد و برای اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاهی، باید بتوانیم مهارت‌هایی که دوران تحصیل آموخته را در عمل به کار گیریم و شرایطی را ایجاد کنیم که کارفرما‌ها متمایل به جذب دانش آموخته دانشگاه شوند. در این راستا دانشگاه‌ها نیز باید به موضوع آموزش‌های کارآفرینی اهمیت داده و اشتغال پذیری دانشجویان را به عنوان سیاست کلی در نظر بگیرند.
اگر چه وزارت علوم به عنوان سکان‌دار آموزش عالی کشور می‌تواند با راهکار‌هایی همچون ایجاد یک نظام اطلاع رسانی مناسب به منظور پیمایش مستمر و نظام‌مند اشتغال فارغ التحصیلان، ساماندهی و توسعه دوره‌های مهارت افزایی در دانشگاه‌ها، فعال سازی ساختار‌های مشاوره شغلی و کاریابی در دانشگاه ها، برقراری ارتباط مستمر و مستقیم با فارغ التحصیلان، ایجاد نظام صلاحیت حرفه‌ای و بهبود محتوای آموزشی برنامه درسی سهم خود را در حوزه اشتغال دانش آموختگان ایفا کند، اما همه راه‌های اشتغال به این وزارت خانه ختم نمی‌شود چرا که برخی از عوامل بیـرونی که خارج از حوزه فعالیت و کنترل نظام آموزش عالی هستند نیز بر اشتغـال فارغ التحصیلان تاثیر بسزایی دارند. بر این اساس سایر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها نیز باید به فراخور وظایفشان آستین بالا زده و برنامه‌هایی برای بستر سازی اشتغال دانشگاهیان طراحی و تدوین کنند.