اقتصاد۲۴- تصاویر ماهواره‌ای حکایتی تلخ را درباره دریای خزر نشان می‌دهند، بر اساس این تصاویر، طی ۱۵ سال اخیر دریای خزر در حال کوچک شدن است. علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست کشور، روز جمعه، ۱۳ مرداد، گفت که ورودی دریای خزر کاهش یافته و تراز آب این دریا در حال پایین رفتن است، موضوعی که زنگ خطری زیست محیطی را برای زیست بوم کشور‌های منطقه به صدا در می‌آورد.
به گزارش فرارو، بر اساس سخنان سلاجقه، دریای خزر، در هر پنج سال یک متر عقب نشینی کرده است. بر اساس گفته‌های رئیس سازمان محیط زیست ایران، بسته شدن ورودی رود ولگا که از روسیه به دریای خزر جاری می‌شود، یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش تراز و عقب نشینی دریای خزر محسوب می‌شود.
علی منتصر کوهساری، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی گیلان در صحبت‌های روز سه‌شنبه خود با بیان این که دریای خزر همواره شاهد افزایش و کاهش سینوسی حجم و تراز آب بوده، تاکید کرد چیزی که امروز جای نگرانی دارد، غیرعادی شدن نرخ رشد تغییرات نزولی تراز آب دریاست. وی در این خصوص گفت: «در دههٔ اخیر با کاهش ۱۸۰ سانتی‌متری تراز آب مواجه بودیم که ۶۰ سانت آن فقط در دو سال اخیر رخ داده است. اگر دِبی آب ورودی به خزر از طریق ولگا کاهش پیدا کند، بیشترین تاثیر را در حجم و تراز دریای خزر می‌گذارد.» بر اساس سخنان کوهساری، کاهش تراز آب دریای خزر روی عمق تردد ایمن کشتی‌ها نیز تاثیر منفی می‌گذارد و این شاخص را کاهش می‌دهد.
این شرایط پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند از جمله این که چرا روسیه اقدام به بستن حق آبه دریای خزر کرده است؟ این وضعیت چه تاثیری روی وضعیت دریای خزر و زیست بوم منطقه خواهد داشت و ایران چگونه می‌تواند در نجات دریای خزر نقش آفرینی کند؟ محمد درویش پژوهشگر و فعال محیط زیست در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
وضعیت همه کشور‌های منطقه بحرانی است
بی توجهی به دریای خزر یعنی آغاز مهیب‌ترین رخداد بیابان زایی قرنمحمد درویش گفت: «دریای خزر یا کاسپین، بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در کره زمین است که از آن به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان یاد می‌شود. چند برابر خلیج فارس در دریای خزر آب وجود دارد. این دریا، از نظر «والانس اکولوژیکی»، در منطقه نقشی انکارناپذیر دارد. پنج کشور روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان، مستقیما در حاشیه این پهنه آبی قرار گرفته اند و در نتیجه چندین کشور اطراف این پهنه آبی نیز متاثر از وضعیت این دریا خواهند بود. تاجیکستان، ازبکستان و حتی بخش‌هایی از اروپا و چین و افغانستان نیز از این پهنه آبی تاثیر می‌گیرند. عمده‌ترین محل تامین آب این دریا، رودخانه ولگا در روسیه است. البته رودخانه‌های متعدد دیگری به خصوص از سمت ایران، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان وارد این پهنه آبی می‌شوند. اما همه این رودخانه‌ها در مجموع، حدود ده میلیارد متر مکعب آب را به سمت کاسپین سرریز می‌کنند.»
وی افزود: «رودخانه ولگا به تنهایی ۹۳۰ میلیارد متر مکعب، آورد آبی برای دریای خزر دارد و مهمترین دلیل تاب آوری کاسپین رودخانه ولگا محسوب می‌شود. متاسفانه اکنون با توجه به پروژه‌های سدسازی متعددی که دولت روسیه روی این رودخانه اجرا می‌کند، احتمال این که یک بحران جدی در کاسپین ایجاد شود زیاد است. چند ماه پیش، دولت قزاقستان، صراحتا اعلام خطر کرد. بیشترین بحران کاهش تراز آبی در قزاقستان ایجاد شده و ساحل خزر، چند ده کیلومتر عقب نشینی کرده است. در شمال خزر، عمق متوسط دریا، بسیار کم است، ولی در سمت ایران تا ۹۰۰ متر عمق دارد.»
مهیب‌ترین رخداد بیابان زایی قرن بیست و یک در راه است؟!
این فعال محیط زیست گفت: «کشور‌های عضو باید دور یک میز نشسته و با هم درباره حق آبه کاسپین صحبت و تعیین کنند که هر یک از این ۵ کشور چه درصدی از حق آبه را پرداخت کنند. همچنین باید تعیین شود اگر کشوری فاضلاب خام وارد این دریا کرد، چگونه باید جریمه شود. همه باید به شکل متحد دور یک میز جمع شوند. اگر این اتفاق بیفتد می‌توانیم به این پهنه آبی بزرگ امیدوار باشیم. اگر هر کسی فقط به فکر منافع خود باشد، موفقیت و دستاورد مثبتی نخواهیم داشت. برای مثال اگر ایران فقط به فکر طرح‌های انتقال آب و شیرین سازی باشد یا ترکمنستان و آذربایجان نیز به تعهدات خود عمل نکنند، طبیعتا به جمع بندی و اشتراک منافع نمیرسیم. همه باید سهم خود را پرداخت کنند. طبیعتا روسیه با دارا بودن گسترده‌ترین مرز مشترک و این که مهمترین تامین کننده آب دریا است، سهم مهمتری دارد، اما سایر کشور‌ها هم باید مشارکت موثر خود را اثبات کنند.»
وی افزود: «بر اساس اطلاعات منابع رسمی، در دو سال اخیر، حدود ۶۰ سانتی متر عقب نشینی در (در سواحل ایران) رخ داده است. در سمت قزاقستان این عدد چند ده کیلومتر است. ایران در بهترین قسمت کاسپین قرار گرفته است و عمق دریا، سمت ایران بسیار زیاد است، به همین دلیل نیز نسبت به چهار کشور دیگر، دیرتر متوجه تبعات این اتفاق می‌شویم. اما زمانی که این مسئله در بخش ایران تشدید شود، بالاترین خسارت را هم خواهیم دید. ما جنگل‌های هیرکانی را داریم که ریشه آن متاثر از دریای کاسپین است و اگر دریا خشک شود یا عقب نشینی کند با بالاترین موج مهاجرت جانداران این جنگل‌ها و چه بسا نابودی تدریجی جنگل‌ها رو به رو خواهیم شد. این مسئله، یک ضایعه اکونومیستی، نه فقط برای کشور‌های منطقه، بلکه برای بخش بزرگی از آسیا، اروپا و خاورمیانه ایجاد خواهد کرد و شاید بتوان از این موضوع به عنوان مهیب‌ترین رخداد بیابان زایی قرن بیست و یک یاد کرد.»
آغاز بحران با سدسازی‌های روسیه
این پژوهشگر حوزه محیط زیست گفت: «شانسی که در حال حاضر داریم این است که دولت روسیه درگیر جنگ اوکراین شده و از سوی نهاد‌های بین المللی تحریم است. در نتیجه هزینه‌ای که قرار بود روسیه از بانک جهانی برای سد ساختن دریافت کند، فعلا تعلیق و روند سدسازی روسیه مختل شده است. البته چینی‌ها نیز در این زمینه به روسیه پیشنهاد همکاری داده اند. اما در نهایت اگر جنگ روسیه تمام شود، با این روند نه تنها کار کاسپین تمام می‌شود بلکه شرایط برای ایران نیز به شدت بحرانی و بغرنج خواهد شد.»
وی افزود: «بهترین راهکار برای نجات ایران و سایر کشور‌های منطقه این است که هر چه سریعتر پشت میز مذاکره نشسته و با یکدیگر گفتگو کنند. معتقدم روسیه به عمد در این مقطع زمانی ورود آب ولگا به کاسپین را به صفر رسانده است. هدف روسیه ایجاد اهرم فشار و دریافت امتیاز از کشور‌های درگیر در این وضعیت است. در غیر این صورت در شرایط فعلی که هنوز سدسازی روسیه تمام نشده است، بستن مسیر رود ولگا بسیار غیرعادی است.»